HİDAYET NEDİR?
🔶 Hidayet sözlükte "doğru yol, kılavuzluk" anlamında kullanılır.
🔶Osmanlı alimi Ebü'l-Beka'nın Kamus Tercümesi'nde hidayet, "amaca ulaştıracak yolu gösterme, bu yol için kılavuzluk etme" şeklinde tanımlanmıştır.
(x) 🔎 EBÜ'L BEKA: El-Külliyyât adlı eseriyle tanınan Osmanlı âlimi.
🔶 Ferit Devellioğlu'nun Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat isimli eserinde kelime "hak yoluna, doğru yola kılavuzlama" manasında kullanılmıştır.
(x) 🔇Mealli Hatim podcastlerimizi dinlemek için tıklayınız
🔶 Kubbealtı Lügati'nde "Doğru yolu gösterme, hakka sevketme" şeklinde tanımlanırken Türk Dil Kurumu Sözlüğü'nde "Doğru yol, hak olan Müslümanlık yolu" olarak ifade edilmiştir.
🔶 Rağıb el-İsfâhânî, Müfredat Kur'an Kavramları Sözlüğü'nde "Güzel ve yumuşak bir surette yol gösterme" şeklinde izah etmiştir.
(x) 🔎RAĞIP EL-İSFAHANİ: Müfessir, Arap dil âlimi ve ahlâk felsefecisi.
🔶 Hidayet kavramının zıddı ise dalalettir. Dalalet yolunu kaybetmek veya hiç yolunu bulamayıp şaşkın kalmak, sapkınlık" anlamında kullanılır.
🔶Kısaca hidayet, dünyada ve ahirette mutluluğu sağlayacak yolu gösterme anlamında kullanılan dini bir mefhumdur.
(x) İnsanın kazanacağı en üstün mertebe: Takva
İSLAM'DA HİDAYET KAVRAMI
Kur'an-ı Kerim'e göre hidayet
🔶 Kur'an-ı Kerim'de hidayet kelimesi geçmemekle birlikte hüda kelimesi seksen beş yerde geçmektedir. Hüda, hidayet, hidayet bulmak ve İslam'ı kabul etmek manalarına gelmektedir.
🔶Kavram hâdî, hüdâ, mühtedi isimleriyle birlikte çokça zikredilmektedir.
🔶Kur'an-ı Kerim'de çoğunlukla Allah'a izafe edilen bu kavram aynı zamanda meleklere, semavi kitaplara, peygamberlere ve bazı ümmetlere de nisbet edilir.
🔶 Kur'an-ı Kerim'de hidayete erme manasına gelen "ihtida" kelimesi, altmış yerde geçmektedir.
(x) İlahi aşkın anahtarı: Muhabbet
Kur'an-ı Kerim'e göre hidayete ermede insanın rolü
🔶 Doğru yolda olmaktaki en büyük etken hiç kuşkusuz insanın iradesidir. Yüce Allah adaleti gereği tüm kullarına eşit muamele eder fakat doğru yola ulaşmak isteyenlere rahmet kapıları sonuna kadar açılmıştır. Nitekim ayetinde de bu şekilde buyurmuştur:
"Bizim uğrumuzda elinden gelen çabayı sarfedenlere gelince, onları bize ulaşan yollara mutlaka yöneltiriz. Kuşkusuz Allah iyilik yapanların yanındadır." Ankebût Suresi - 69 . Ayet
(x) 🔇Sureyi dinlemek için tıklayınız
(x) 🔇İbrahim Sadri'nin sesinden Ankebut Suresi'nin mealini dinlemek için tıklayınız
(x) 📖 Surenin tefsirini okumak için tıklayınız
"Aramızda ilâhî emirlere boyun eğenler var, ama hak yoldan sapanlarımız da var. Boyun eğenler doğru yolu hedeflemişlerdir." Cin Suresi - 15 . Ayet
(x) 🔇Sureyi dinlemek için tıklayınız
(x) 🔇 Ali Gül'ün sesinden Cin Suresi'nin mealini dinlemek için tıklayınız
(x) 📖 Surenin tefsirini okumak için tıklayınız
🔶Kur'an-ı Kerim'de geçen ayetlerden yola çıkıldığında hidayetin benimsenmesindeki asıl etken kişinin iradesi ve kararlılığıdır.
"İşte o ülkeler! Onların haberlerinden bir kısmını sana anlatıyoruz. Andolsun ki peygamberleri onlara apaçık deliller getirmişti. Fakat onlar önceden yalanladıkları gerçeklere iman edecek değillerdi. İşte kâfirlerin kalplerini Allah böyle mühürler."
"Onların çoğunda, sözünde durma diye bir şey bulamadık. Gerçek şu ki, onların çoğunu yoldan çıkmış bulduk. "A'râf Suresi - 101-102 . ayetler
(x) 🔇Sureyi dinlemek için tıklayınız
(x) 🔇Ercan Demirel'in sesinden Araf Suresi'nin mealini dinlemek için tıklayınız
(x) 📖 Surenin tefsirini okumak için tıklayınız
🔶 Kur'an Yolu Tefsiri'ne göre müfessirler, 102. âyetteki ahd kelimesini çoğunlukla "Allah'ın Hz. Âdem'in sulbüne, soyuna ve dolayısıyla bütün insanların fıtratına bahşettiği hakkı ve hakikati bulma, kabul etme meyli, her insanın yaratılışının en başında potansiyel olarak sahip kılındığı iman ve iyilik istidadı" anlamında açıklamışlardır. Kur'an'da, insanın böyle bir olumlu eğilim ve istidadı varlığının özünde saklayarak dünyaya gelmesi, onun Allah'a karşı olan bir tür ahdi ve borcu, buna karşılık mükellef bir insan haline geldikten sonra fıtrat dinini tanımayarak bâtıl inançlara, çirkin davranışlara sapması da "Allah'ın ahdini bozma" şeklinde dile getirilir.
(x) "Kendilerinden önceki nice nesilleri helâk etmiş olmamız onları hâlâ yola getirmedi mi? Oysa onların yurtlarında dolaşıp duruyorlar! Kuşkusuz bunlarda akıl sahiplerinin çıkaracağı dersler vardır. " (Tâhâ 20/128)
(x) 🔇Sureyi dinlemek için tıklayınız
(x) 🔇 Kaya Akarsu'nun sesinden Taha Suresi'nin mealini dinlemek için tıklayınız
(x) 📖 Surenin tefsirini okumak için tıklayınız
(x) Halen yurtlarında gezip dolaştıkları, kendilerinden önceki nice nesilleri yok etmiş olmamız, onların doğru yolu görmelerini sağlamadı mı? Bunlarda elbette ibretler var. Hâlâ kulak vermeyecekler mi? (Secde 32/26)
(x) 🔇Sureyi dinlemek için tıklayınız
🔇 Hakan Vanlı'nın sesinden Secde Suresi'nin mealini dinlemek için tıklayınız
📖 Surenin tefsirini okumak için tıklayınız
Allah'tan hidayet dilenmesi
🔶 Kulu hidayete erdirecek bir husus da Allah'tan hidayet dilemesidir. Kulun "Bizi doğru yola ilet" temennisiyle Allah'tan hidayeti istemesi beklenmiştir.
🔶 Peygamber Efendimiz "Ey Allah'ım! Senden hidâyet, takva, iffet ve insanların elindekine karşı nefis zenginliği dilerim." (Muslim, Zikr, 10) buyurmuştur.
🔶 Hz. Musa Medyen'e gitmek için yola çıktığında "Umarım beni Rabbim beni doğru yola iletir." (Kasas, 28/22) şeklinde niyazda bulunmuş Allah da onun bu duasını kabul eylemiştir.
(x) 🔇Sureyi dinlemek için tıklayınız
(x) 🔇 Mazlum Kiper'in sesinden Kasas Suresi'nin mealini dinlemek için tıklayınız
(x) 📖 Surenin tefsirini okumak için tıklayınız
Hidayete ermede Kur'an-ı Kerim'in önderliği
🔶Yüce Allah kullarına doğru yolu göstermede kılavuzluk etmek için emir ve yasaklarının yer aldığı Kur'an-ı Kerim'i göndermiştir. Kur'an-ı Kerim Müslümanların dünya ve ahirette mutluluğa ulaşmasını sağlayacak pek çok konuyu açıklığa kavuşturur. Kur'an'a tabi olma Müslümanları hidayete eriştiren hususlardandır.
"Kuşkusuz bu Kur'an en doğru olana iletir; dünya ve âhiret için yararlı işler yapan müminlere, kendileri için büyük bir mükâfat olduğunu müjdeler." İsrâ Suresi 9. ayet
(x) 🔇Sureyi dinlemek için tıklayınız
(x) 🔇Turgay Tanülkü'nün sesinden İsra Suresi'nin mealini dinlemek için tıklayınız
(x) 📖 Surenin tefsirini okumak için tıklayınız
🔶 Ekrem Demirli, hidayet ve Kur'an-ı Kerim ilişkisini şu sözlerle ifade eder:
"İblis üzerine ne kadar konuşursak konuşalım, hidayete erdiren ya da delalete düşüren Allah'tır. Mesela Kuran-ı Kerim'in vasıflarından bir tanesi de delalete düşüren ve hidayete erdirendir."
(x) 🔎 EKREM DEMİRLİ: Akademisyen, yazar ve ilahiyatçıdır.
(x) Fikriyat'ın kıymetli yazarı Ekrem Demirli'nin yazılarını okumak için tıklayınız
"Allah dilediğini hidayete erdirir" ne anlama gelmektedir?
🔶 Hidayet mevzusunda en çok söz konusu edilen meselelerden biri "Allah'ın dilediğine hidayete erdirme" ayetidir.
"Kuşkusuz sen istediğini hidayete erdiremezsin. Ama Allah dilediğini hidayete erdirir ve hidayete erecek olanları en iyi O bilir." Kasas Suresi - 56 . Ayet
(x) 🔇Sureyi dinlemek için tıklayınız
(x) 🔇 Mazlum Kiper'in sesinden Kasas Suresi'nin mealini dinlemek için tıklayınız
(x) 📖 Surenin tefsirini okumak için tıklayınız
🔶 Hz. Peygamber ölmek üzere olan amcası Ebu Talib'in İslam'ı kabul etmemesi üzerine duyduğu üzüntünün teselli edilmesi içi bu ayet inmiştir. (x) (Buhârî, "Tefsîr", 28/1; Taberî, 91-93; Şevkânî, IV, 174)
🔶 Kur'an-ı Kerim'in birçok ayetinde Allah'ın dileği insanı hidayete erdirdiği, dilediğini ise saptırdığı buyrulmuştur. Yüce Allah yarattıkları bütün kulların işledikleri hayır ve şerleri kendi iradeleri doğrultusunda yaratmıştır. İnsan hür irade gereği seçimlerini yapmış, Allah da kulun eylemlerini iradesi doğrultusunda yaratmıştır.
🔶 Yüce Allah bu ayetinde bir kişiye gerçeği aktaracak peygamber ve kitap gönderilmesine rağmen inkar etme durumunda onu doğru yola iletmeyeceğini buyurmuştur. Kişileri kendi iradesi ve tercihleriyle baş başa bırakır.
"Şüphe yok ki, Allah herhangi bir şeyi, bir sivrisineği, hatta onun da ötesindekini misal vermekten utanıp çekinmez. Bunun karşısında iman edenler onun, Allah'tan gelen gerçek olduğunu bilirler, inkâr edenler ise "Allah misal olarak bununla neyi kastediyor?" derler. Allah birçok kimseyi onunla saptırır, birçok kimseyi de onunla doğru yola iletir; onunla başkalarını değil, ancak emrine karşı gelenleri saptırır." Bakara Suresi - 26 . Ayet
(x) 🔇Sureyi dinlemek için tıklayınız
(x) 🔇Nüvit Candemir'in sesinden Bakara Suresi'nin mealini dinlemek için tıklayınız
(x) 📖 Surenin tefsirini okumak için tıklayınız
🔶Kur'an Yolu Tefsiri'nde bu ayet şöyle açıklanmıştır:
"İman veya inkâr, hidayet veya sapma, hayır veya şerden birini seçen insandır, insanın seçtiğini yaratan ise tek yaratıcı olan Allah'tır. Doğru yolu bulma veya sapma, seçim ve tercih yönünden kula (insana), yaratma yönünden ise Allah'a aittir. Fiil fâile (özne) böyle bağlanır ve "... saptı, saptırdı, hidayete erdi, hidayete erdirdi" denir. Allah'ın hidayet ve yardımının, fıtratı bozulmamış insanı doğru yola ileteceği, hidayete erdireceği; sapanların ise kendi iradeleriyle Allah emrine karşı geldikleri, irşadına sırt çevirdikleri, nefislerine uydukları için saptıkları âyette açıkça anlatılmıştır: "... onunla ancak emrine karşı gelenleri saptırır."
Allah Kur'an-ı Kerim'de kimleri hidayete erdirmeyeceğini bildirmiştir?
🔶 Hz. Allah, yalancıları, inkar edenleri, nankörleri, haddi aşanları, günahta ısrar edip tövbe etmeyenleri, zalimleri, şeytana tabi olanları hidayete erdirmeyeceğini bildirmiştir.
Hidayete erdirecek sahih imana nasıl kavuşulur?
🔶Vav Tv'de yayınlanan Kur'an Yolu isimli programda Ali Rıza Temel ve Prof. Dr. Kerim Bulad kişiyi hidayete erdirecek sahih imana nasıl kavuşulabileceğine anlatmışlardır. Ali Rıza Temel'e göre insan hiçbir zaman Allah'ın rahmetinden ümidini kesmemelidir. Müslümanın yeis halinde olmaması gerekir. Kişinin hidayete ermesindeki bir diğer husus da irade sahibi olmasıdır. Aynı zamanda imanının bütününün korunması gerekir.
🔶 Temel programda aynı zamanda hidayetin ve aklın kılavuzunun Kur'an olduğunu ifade etmiştir. Bu sebeple Kur'an-ı Kerim'in kılavuzluğundan ayrılmamak gerekir.👇
PEYGAMBER EFENDİMİZ'İN HİDAYET İLE İLGİLİ HADİSLERİ
🔶 Hidayet kavramı hadis-i şeriflerde hüdâ, hidâyet ve ihtidâ kelimeleriyle yer almaktadır.
🔶Hidayet; hadislerde Allah, Kur'an, peygamberler ve insanlara izafe edilmiştir.
🔶Resûl-i Ekrem, bir kişinin hidâyete ermesine vesile olmanın büyük bir servete kavuşmaktan daha hayırlı olduğunu belirtmiştir. (x) (el-Muvaṭṭaʾ, "Ḳurʾân", 8; Müslim, "ʿİlim", 16; Ebû Dâvûd, "ʿİlim", 10).
🔶Abdullah b. ed-Deylemî (r.a.) aracılığıyla Abdullah b. Amr'ın (r.a.), Resûlullah'tan (s.a.v.) şöyle işittiği nakledilmektedir:
"Yüce Allah mahlûkatını karanlık içerisinde yaratır ve nurunu onlar üzerine yayar. O nur kime isabet ederse hidayeti bulur. İsabet etmediği kimseler ise şaşar." Abdullah b. Amr, "İşte bunun için 'Allah'ın ilmi üzere kalem kurudu.' (Her şey Allah'ın ezelî bilgisiyle gerçekleşti.) diyorum." demiştir. (x) (Tirmizî, Îmân, 18; İbn Hanbel, II, 176)
🔶 Hz. Câbir (r.a.) şöyle demiştir:
Resûlullah insanlara hitap ederken önce lâyık-ı vechile Allah'a hamd ve senâ eder, sonra da "Bir kimseye Allah hidayet verirse artık onu saptıracak yoktur; Allah'ın saptırdığına da hidayet verecek yoktur. Sözün en hayırlısı Allah'ın Kitabı'dır." buyururdu. (x) (Müslim, Cum'a, 45)
🔶 Hz. Hasan (r.a.) şöyle demiştir:
"Allah Resûlü vitirde okumam için bana şu duayı öğretti: 'Allah'ım, hidayete erdirdiklerinle beraber beni de hidayete erdir. Sıhhat ve afiyet verdiklerinle beraber bana da afiyet ver. Himaye ettiğin kimseler gibi beni de himaye et. Bana verdiğin nimetleri bereketlendir. Verdiğin hükmün şerrinden beni koru. Hükmü sen verirsin, senin üstüne hüküm verecek kimse yoktur. Senin dost olduğun kimse asla zelil olmaz. Eksiklikler sana yakışmaz. Ey Rabbimiz! Yücesin ve kutlusun.'" (x) (Tirmizî, Vitr, 10)
MÜSLÜMAN ALİMLERİN GÖRÜŞLERİ BAĞLAMINDA HİDAYET
🔶 Müslüman alimler arasında hidayeti Allah'a mı kula mı yoksa her ikisine de nisbet edilmesi konusunda birtakım görüş ayrılıkları olmuştur.
🔶 İbn Kuteybe, hidayeti "yol gösterme, kılavuzluk etme" olarak açıklamıştır. Sonrasında ise Kuteybe bu yol göstermeyi peygamber daveti, Allah'ın canlılara bahşettiği yaşama yeteneği ve Allah'ın bağışladığı başarı olarak zikretmiştir.
(x) 🔎 İBN KUTEYBE: Dil, edebiyat, Kur'an ilimleri, hadis ve tarih sahalarındaki eserleriyle tanınan âlim.
🔶 Râgıb el-İsfahânî, kavramı ilahi emirlere muhatap olan insana kılavuzluk etme anlamında kullanılmıştır.
🔶 İbn Kesir, doğru yolu İslam, doğru yola ulaştırmayı da hidayet olarak tanımlamıştır.
(x) 🔎 İBN KESİR: Tarihçi, müfessir, muhaddis ve Şâfiî fakihi.
🔶 Ebusuud Efendi, hidayeti maksuda ulaştıracak yola lütuf ile kılavuzluk etmek olarak izah etmiştir. Hidayetin yalnızca hayır için kullanılabileceğini ifade etmiştir.
(x) 🔎 EBUSSUUD EFENDİ: Osmanlı şeyhülislâmı, hukukçu ve müfessir.
🔶 Ehl-i sünnete göre hidayet Allah'ın kullarına doğru yolu göstermesi açıklaması, kulların özgür iradeleriyle yaptıkları seçimler doğrultusunda aydınlığa kavuşmasıdır. Ehl-i sünnet ilahi kudret ve iradeyi sınırlandırmamak gayesiyle hidayet kavramını Allah'a nisbet etmiştir.
🔶 Mu'tezile'ye göre hidayet "sonuca ulaştıracak yol" dur. Kişinin hidayete ermesini ilahi bir müdaheleye bağlı olmadığını söyleyen Mu'tezile alimleri, Allah'ın kurtuluşa götüren yolda peygamberler ve kitaplar gönderdiğini savunmuştur. Allah kula doğru yolu beyan etmiştir. Mu'tezile ile Şîa âlimleri hidâyeti ağırlıklı olarak kula nispet etmişlerdir.
(x) 🔎 MUTEZİLE NEDİR?: İtikadî meselelerin yorumunda akla ve iradeye öncelik veren kelâm mezhebi.
🔶 Eş'arî âlimleri, hidâyetin "doğru yolu gösterip açıklama, müminleri mükâfatlandırıp cennete koyma" anlamına geldiğini düşünür. Hidayet, imanın Allah tarafından müminlerin kalbinde yaratılmasıdır. Allah'ın yalnızca müminler için hidayeti dilediğini düşünmüşlerdir bu anlamda hidayeti yalnızca Allah'a nispet etmişlerdir.
(x) 🔎 EŞARİYYE NEDİR?: Ebü'l-Hasan el-Eş'arî (ö. 324/935-36) tarafından kurulan kelâm mektebi.
🔶 Elmalılı Hamdi Yazır'a göre Allah'ın kulu hidayete erdirmesinin kulun hidayeti benimsemesiyle ilgili olduğunu düşünmüştür. Kişinin kendi istemesiyle hidayete yönelmesinin büyük önem taşıdığını ifade eder. Allah kullarını zorla saptırmadığı gibi zorla hidayete de erdirmez.
(x) 🔎 ELMALILI HAMDİ YAZIR: Hak Dini Kur'an Dili adlı tefsiriyle tanınan son devir din âlimlerinden.
KELAM İLMİNE GÖRE HİDAYET
🔶 Hidayet kavramı kelam ilminin başlıca konuları arasındadır. Kelam ilminde amellerin yaratılışı içerisinde yer alan hidayet, karşıt kavramı olan "dalalet" ile birlikte izah edilmiştir. Kavram kulun fiilleri bağlamında kader meselesi ekseninde irdelenmiştir.
🔶 İranlı fıkıhçı ve kelamcı İmâmü'l-Haremeyn Cüveynî Kitabü'l- İrşad isimli eserinde hidayet kavramını açıklar. Cüveyni de eşari alimlerden biridir. Cüveyni'ye göre müminleri kıyamet günü cennete ulaştıracak doğru gösterme anlamında kullanılır.
(x) 🔎 CÜVEYNİ: Eş'arî kelâmcısı ve Şâfiî fakihi.
"(Dünyada) onlara doğru yolu gösterecek, durumlarını düzeltecektir.
(Âhirette ise) kendilerine tanıttığı cennete sokacaktır." Muhammed Suresi - 5-6 . Ayet
(x) 🔇Sureyi dinlemek için tıklayınız
(x) 🔇 İbrahim Sadri'nin sesinden Muhammed Suresi'nin mealini dinlemek için tıklayınız
(x) 📖 Surenin tefsirini okumak için tıklayınız
🔶Allah kendi yolunda cihad edenleri hidayete erdireceğini, dalaleti tercih edenleri ise hidayete erdirmeyeceğini ifade eder Cüveyni'ye göre. Cüveyni ayrıca Allah'ın hidayeti kendi dilemesine, isteğine, iradesine ve ihtiyarına bağlamıştır.
🔶 Sonuç olarak hidayetin gayesi yolculuktur fakat bu hayra götüren bir yolculuk olmalıdır.