2 Kasım 971'de Buhara'da doğan Gazneli Mahmud'un babası Memlük komutanı olan Sebük Tegin, annesi ise Fars hanedanına mensup bir prensesti. Zamanın ünlü âlimlerinden aldığı derslerle iyi bir öğrenim gördü.
On yedi yaşında babası onu hapsettiği zaman, Hindistan padişahı ona birelçi göndererek: "Yanıma gel, seni evlendireyim ve Hindistan'ın 12 bin fersahlık bir bölümünü hâkimiyetin altına vereyim" dedi. O, bizzat kendi eliyle yazdığı mektupta ona şöyle cevap verdi:
"Ey gafil, bana memleket vermek senin ne haddinedir! Gerçi Hüdavend (sultan) babam iki üç günlüğüne bana kırılmıştır. Benimle hoş olduğu ve bana destek verdiği zaman, Yüce Allah'ın gücü ve Hüdavend babamın gölgesiyle yanıma biraz asker alıp senin üzerine yürüyeceğim. Hindistan'da cami inşa edip orada hutbe okutacağım." Mahmud, babasının vefatından sonra bu söylediklerini aynen yerine getirdi.
SEYFETTİN MAHMUD
Gençlik yıllarından itibaren devler idaresinde görev olan Mahmud, 992 yılında, Ebu Ali Simcurun'un Samanoğulları topraklarına saldırması üzerine babasıyla hükümdara yardım etti. Hükümdar Nuh, bu başarısından dolayı Mahmud'da Seyfettin unvanını vererek kendisini Horasan Valiliğine getirdi. Bu göreve geldiğinde 24 yaşındaydı.
Sebük Tigin 997'de vefat edince yerine veliaht oğlu İsmail geçtiyse de kardeşiyle 998'de yaptığı Gazne Muharebesi'nde kardeşini yenerek tahta geçti. Hüküm sürdüğü 32 yıl boyunca büyük ve güçlü bir devlet kurdu. 999 yılında ise Karahanlıların, Samanî Devletini yıkması üzerine bağımsızlığını ilan etti.
İlk seferini, 1000 yılında Seferiler üzerine düzenledi. Gazne ordusu karşısında başarısızlığa uğrayan Seferi emiri, Gazneli Mahmud adına hutbe okutup sikke bastırdı. Buhara, Horasan, Herat, Belh, Bust ve Kabil'i Samanîlerden aldı.
Mahmud, Ebû Hâmid İsfahânî'yi Bağdat'taki Abbâsî halîfesi el-Kadir'e gönderdi. Halife Gazneli Mahmut'un elçisi ile yeni hükümdara saltanat alâmetlerinden hil'at, tâç, bayrakla ve sahip olduğu ülkelerin "Ahid"ini gönderip, "Yemînü'd-Devle", "Velî Emîrü'l-Mü'minîn" ve "Emîrü'l-Mille" lakaplarını verdi.
HİNDİSTAN'A ON YEDİ BÜYÜK SEFER
Sultan, gönderilenleri kabul ettikten sonra İslam'ı yaymak ve İslam düşmanlarıyla mücadele etmek için her yıl Hindistan'a sefer yaptı. Bundan sonra, başkent Gazne'de büyük bir merâsimle hil'ati ve tâcı giyen Mahmut, Abbâsî Halîfesi El-Kadir adına hutbe okuttu.
Samanoğulları topraklarının mirasçısı olduğunu fikrini ileri sürerek Karahanlılar üzerine sefere çıktı. Uzun çarpışmalar sonucunda Karahanlılar yenilgiye uğratıldı. İki devlet arasında yapılan anlaşmalardan sonra oğlu I. Mesut ile beraber, Karahanlı kağanının birer kızıyla evlenerek, baba-oğul Karahanlılara damat oldular.
Sultan Mahmut, sırasıyla Horasan ile bugünkü Afganistan ve Belucistan ile Harezm'e kadar tüm Maveraünnehr'i ele geçirdi. Ardından Rey, İsfahan, Save, Kazvin, Zencan ve Ebher'i alarak, İran topraklarının büyük bölümüne hâkim oldu.
Gazneli Mahmud, 1000 yılından 1027 yılına kadar Hindistan'a on yedi büyük sefer düzenledi.1025-1026 yıllarında yaptığı Hindistan'daki Somnat Seferi'yle İslam dünyasında kahraman olarak tanınmakla kalmadı halife tarafından gönderilen menşur ile tarihte ilk "Sultan" unvanını alan kişi de oldu.
"DÜKKÂNLARININ KAPISINI KİLİTLEMESİNLER!"
Sultan Mahmud'un döneminde iki-üç yüz eşek yükü altın, Hindistan şehirlerinden getirilip aslanların geçemediği ormanlıklardan geçirilerek iki-üç gün çöllerde bırakılırdı. Katır ve eşek sahipleri, şehirlere giderdi. Kimse, o çuvallar ve sandıklara bakmaya cesareti edemezdi.
Mahmud, hâkim olduğu şehirlerde ve memleketlerinin pazarlarında "Geceleyin bütün sarraflar, bezzazlar (kumaş satanlar) ve dükkân sahipleri dükkânlarının kapılarını kilitlemesinler. Bunların dükkânlarından her ne çalınırsa karşılığı benim hazinemden verilsin" diye car çektirmişti. Onun döneminde hiçbir hırsızlık vakası yaşanmadı.
İlme önem veren Sultan Mahmud, sarayını bir ilim meclisi haline getirdi. Firdevsî, Şehnâme'ni Gazneli Mahmud'a sundu.
EN BÜYÜK HÜKÜMDARLARDAN
Hayatını seferlerde geçiren ve Hindistan'a düzenlediği ilk seferinden son seferine kadar İslamiyet'i yaymak için uğraşan Gazneli Mahmud'u seferler çok yordu ve hastalanmasına neden oldu. 30 Nisan 1030 tarihinde 59 yaşındayken veremden hayatını kaybetti. Gazne'de defnedildi.
Ömrünün kırk beş senesini savaş meydanlarında mücadeleyle geçiren Gazneli Mahmud, Türk-İslam dünyasının yetiştirdiği en büyük hükümdarlardan biri olarak tarih sahnesinde yerini aldı.