Arama

Şerif Mardin’in sosyal bilimlere katkıları

2017 yılında 90 yaşında vefat eden, kendisi için “Hocaların hocası” unvanı kullanılan Şerif Mardin, sosyal bilimler tarihimizde, yaptığı araştırmalar ve ortaya koyduğu tezler ile bugün dahi araştırmacıların önünü açmaya devam ediyor. Kaleme almış olduğu kıymetli eserlerin dışında ortaya bir sosyal bilimler metodolojisi de koyan Mardin, disiplinler arası çalışmaları ile tanınan büyük bir bilim adamıydı.

Şerif Mardin’in sosyal bilimlere katkıları
Yayınlanma Tarihi: 9.9.2021 18:51:04 Güncelleme Tarihi: 10.09.2021 10:41
Sesli dinlemek için tıklayınız.

📌 Eğitim hayatı

1927'de İstanbul'da doğan Şerif Mardin, kökleri Resul-i Ekrem'e (SAV) dayanan Mardinizade ailesine mensuptur. Galatasaray Lisesi'nde başladığı orta öğrenimini ABD'de tamamlayan Mardin, Stanford Üniversitesi mezuniyetinin ardından lisansüstü eğitimini John Hopkins Üniversitesi'nde bitirdi. 1954'te Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi'ne asistan olarak giren Şerif Mardin, doktorasını Stanford Üniversitesi'nde tamamladı.

Hayatı boyunca sosyal bilimlere dair araştırmalar içerisinde bulunan Mardin, yapmış olduğu çalışmalar ile sosyal bilimler tarihinde çığır açtı. Şerif Mardin çalışmaları ile Türkiye'de sosyal bilimler alanında bir otorite haline gelerek yüzlerce öğrencinin iyi bir sosyal bilimler eğitimi almasını sağladı. Bugün sosyal bilimlere dair araştırma yapan herkesin ismini yakından bildiği Mardin 2017 yılında doksan yaşında vefat etti.


(x) Sosyal bilimler nedir?
(x) İnsanın muhatap olduğu her şeyi içine alan bilim türüdür.



📌 Zor zamanlarda sosyal bilimler adına konuşmak

Yetmiş yıllık bir akademik yaşantıya sahip olan Mardin'in en önemli hususiyetlerinden birisi de zor zamanda konuşmaktan çekinmemesidir. Bilhassa Anadolu insanından ayrılmaz olan din hususunda cesur yaklaşım ve konuşmaları zaman zaman dikkat çekerek akademik ve siyasi camiadan tepki almasına sebep olmuştur.

Şerif Mardin'in zor zamanda konuşma cesaretine ve sosyal bilimlerde kaynaklara inmesine VAV TV'de yayınlanan "Asıl Mesele" programında değinen Prof. Dr. Ejder Okumuş, "Özellikle sosyologlara sosyal bilimler alanında ciddi bir iş düşüyor. Şerif Mardin'in sosyolojisi neydi diye bana soruluyor. Şerif Mardin tüm konuları din etrafında konuşur, tüm çalışmaları böyledir. Meseleyi bilimsel olarak inceler. Kimsenin inceleyemediği, ağzına din kelimesini, tarikat kelimesini alamadığı zamanlarda Şerif Mardin sosyal bilimlere dair çalışmalar yapmıştır. Evrensel düzeyde bu toplumun yerli sosyolojisini anlamaya, anlamlandırmaya çalışmış ve bizlere çok güzel eserler bırakmıştır. Ele aldığı tüm konuları da tarihi kodlarına giderek ele almıştır." cümleleri ile Şerif Mardin'in zor zamanlarda gösterdiği cesareti ortaya koydu. Akademik ve ilmi çalışmaları ile Türkiye'de tarihi işler başarmış bir bilim insanı olan Şerif Mardin, yazdığı makaleler ve kitaplar, sunduğu tebliğler ile siyaset bilimine ve sosyolojiye yön verir.

Bilhassa Anadolu'da var olan gerçeklikleri ve din olgusunu diğer çağdaşlarının yaptığı gibi ötekileştirmemiş, üzerine düşünerek onu anlamlandırmaya çalışmış ve Türk sosyolojisi üzerine ilk sahici metinleri kaleme alıp kendisinden sonra gelen araştırmacılara büyük bir ilmi miras bıraktı.


(x) Programın tamamını izlemek için tıklayın





📌 Tarihi arka plan

Şerif Mardin, Osmanlı son dönemi ile başlayan yenilik hareketleri etrafında cumhuriyetin kuruluş dönemini ele alır. Ona göre bu iki dönem birbirinden ayrılmaz parçalardır. Mardin, 1827'de açılan Tıbbiye ve 1834'de açılan Harbiye ile Osmanlı'da sekülerleşmenin başladığını söyler. Zamanla mezunlar vermeye başlayan bu kurumlar eliyle Türkiye'nin sekülerleşme macerası da başlamış olur.

(x) Seküler ne demek?
(x) Dünya hayatına yönelmek

II. Mahmud döneminde başlayan bu yenilik hareketleri, sonraki hükümdarlar döneminde de devam eder. Böylece yeni kurulan devletin kökleri, yaklaşık yüz sene öncesine dayanır. Cumhuriyetin kurucu kadrosu da bu okullarda eğitim görmüş zatlardır. Mardin, yeni Türk devletinin tüm özelliklerini yeni Osmanlı düşüncesine bağlar. Ona göre yetişen kadrolar sonucu yenilik kaçınılmazdır. Bu yenilik de Türkiye Cumhuriyeti'dir.



📌 Disiplinler arası bir araştırmacı

Şerif Mardin farklı disiplinlerden etkilenerek bir alana bağlı kalmadan sosyal bilimlerin tüm imkânlarından faydalanır. Bir meseleyi ele alabilmek için kendi sosyolojik düzlemini yeri geldiğinde din, psikoloji, teoloji, felsefe ve tarih alanlarına çeker. Ama bu hususlarda asla kalıcı olmaz, farklı disiplinlerin sosyal yapıda bıraktıkları etkilerle ilgilenir. "Asıl Mesele" de Şerif Mardin'in bu özelliklerine dikkat çeken Dr. Erkan Çav, "Şerif Mardin bir din adamı olmadığını, bir teolog olmadığını, bir ulema olmadığını bilerek hareket eden bir bilim adamıdır. Mardin, sosyoloji ile teolojinin alanlarını ayıran, benim sınırım burada biter diyebilen bir insandır. Şerif Mardin "Ben dinin toplumu nasıl etkilediğini anlamak istiyorum." der. 1969'da çıkardığı İdeoloji de yine en etken unsurun din olduğunu anlamış ve işin içinden çıkamayarak 1976 da "Din ve İdeoloji" adlı eserini çıkarmıştır. Yetmiyor, ideolojinin dinle örtüşmesini, onun ilişkilerini ortaya koyduğu, toplumda ideoloji bu kadar etkense dinin kendi özellikleri yok mu diyerek din ve ideolojinin birleşmiş bir insanını inceleyeyim diyerek "Bediuzzaman Said Nursi Olayı" başlıklı eserini ortaya koyuyor." cümleleri ile Mardin'in aslında bir disiplinler arası bir çalışmacı olduğunu dile getirdi.

Sosyal bilimler tıpkı fen bilimleri gibi birbirleriyle bağlantılı bilim dallarıdır. Bir tarihçinin ilahiyat alanından beslenmesi ne kadar tabii ise bir sosyoloğun da diğer dallardan etkilenmesi, beslenmesi tabiidir. Şerif Mardin din olgusu, sivillik ve ideoloji kavramları üzerinden Türkiye'deki siyaset bilimine ve sosyolojisine dikkat çeker. Sadece dikkat çekmekle de kalmayan Mardin, bu alanlara dair ciddi bir metodoloji de ortaya koyar.


(x) Programın tamamını izlemek için tıklayın
(x) 🔍 Bilgi Notu: Mahalle baskısı tanımını ilk defa Şerif Mardin kullanmıştır.
(x) ŞERİF MARDİN HAKKINDA DAHA DETAYLI BİLGİ EDİNMEK İÇİN TIKLAYIN



📌 Ders verdiği okullar

Sosyal bilimler alanında ortaya koyduğu tezler ve yabancı ülkelerde ikmal ettiği eğitimi sayesinde Şerif Mardin, ülkemizin ve Batı'nın meşhur üniversitelerinde görev yapmıştır.

➡ Ankara Üniversitesi
➡ Boğaziçi Üniversitesi
➡ Colombia
➡ California
➡ Oxford
➡ American Üniversitesi
➡ Sabancı Üniversitesi


Vermiş olduğu dersler ilgi ile takip edilen Mardin, her milletten öğrencisi olan nadir hocalardandır. Akademik olarak öğrencilerin gelişimini önemseyen Şerif Mardin, kendisi gibi birçok üniversite hocası yetiştirmiştir. Bu minvalde sosyoloji ve siyaset bilimde bir ekol sahibi olduğu söylenebilir.




📚 Şerif Mardin'in çalışmaları

📌 Velut bir kaleme sahip olması ile tanınan Mardin, 23 yaşında, 1950'de başladığı yazın hayatı boyunca, toplamda yüzü aşkın makale, tebliğ ve kitap ortaya koyar. Bir sosyolog olarak kabul görmesine rağmen kendisini bir siyaset bilimci olarak nitelendiren Şerif Mardin, ana hatlarıyla modernleşme, din, ideoloji gibi meseleler etrafında eserler verdi.

Hayatının son döneminde kendisiyle yapılan mülakatlar, programlar Mardin'in ilmi kişiliği ve olayları anlayış biçimi açısından bilgilendirici oldu. Bu minvalde Kasım 2007'de Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi'nde "Türk Sosyolojisinde Üç Bilim İnsanı: Cahit Tanyol-Mübeccel B. Kıray-Şerif Mardin" başlığı ile düzenlenen sempozyumda kendisinin sosyolog olmadığını bir siyaset bilimcisi olduğunu söyler.


(x) 🔍 Bilgi Notu: Şerif Mardin'in ilk makalesi olan "Recent Trends in Turkish Historical Writing", The Middle East Journal adlı dergide yayınlanmıştır. Makalenin Türkçe adı "Türk tarih yazımında son dönem yönelimleri"dir.


↪ 📕 "Din ve İdeoloji"

Din ve ideoloji gibi genel kavramları ele alan kitap, bir alan araştırmasına dayanır. Mardin, İzmir üzerinden din ve ideoloji tanımlarını bir saha araştırması ile ortaya koyar. Kitabın önsözünde çalışmanın önemine dikkat çeken Mardin, "Tarih ile davranış bilimlerinin nasıl bir geçirgenlik yapısına sahip olduğunu gözlemlemek" olduğunu dile getirir.

Eserden alıntı:

"1959'da 11 milletin 6-14 yaşlan arasındaki çocukları üzerinde yapılmış bir araştırmada sorulan, "siz nesiniz?" sorusuna Türk çocukları, verdikleri cevaplarda dinsel bir nitelik zikretmekte Lübnan'dan sonra, baştan ikinci geliyorlardı. Bunun bir rastlantı olmasına imkân yoktur ve ilk elde, İslâmî kültürün hangi yollarla çocukları bu derece İslâmlaştırdığını aramak gerekir." (sayfa 79)

Şerif Mardin "Din ve İdeoloji" ile İzmir'de yerleşik olan dini ve ideolojik yapıya odaklanarak bazı çıkarımlarda bulunur. Bu çıkarımlar din olgusunun her insanları yönlendirme ve hayatı yaşama noktasında ekseriyetle ideolojinin önünde olmasıdır. İnsanlar geleneksel biçimde bir dini yaşantı zihniyetindedir. Mardin araştırması ile Türkiye'de var olan din olgusuna ve ideolojik zıtlaşmalara yoğunlaşır.


(x) Eseri D&R üzerinden satın almak için tıklayın


↪ 📗 "İdeoloji"

Şerif Mardin bir düşünceler bütünü anlamına gelen "İdeoloji" kavramını Türkiye'de ilk defa müstakil bir eser etrafında ele alır. İdeoloji kelimesinin tamını yaparak, tarih boyunca geçirdiği değişimler üzerinden devam eden eserde.

Şerif Mardin ideolojik değişimleri kitabında, "13. yüzyılda Konya'da esnaf ileri gelenlerinden biri olarak yaşasaydık, dünyayı bir "fütüvvetname'nin koyduğu kurallar açısından değerlendirecektik, 1930'larda öğrenci olarak bir Türk üniversitesinde yaşasaydık, dünyayı Atatürkçülüğün Batıcılık ve Batıya yetişme anlayışı içinden algılayacaktık. Dünyayı algılamakta "ego'muzun bir rolü varsa bu algılamada egonun etkisi 19. yüzyıl Viyana'sında başka, 1975'in Çin'inde başka olacak." cümleleri ile açıklar.

Genel olarak kabul edilen kanı, insanoğlunun her dönemde din dışında farklı ideolojilere sarıldığını gösterir.



(x) Eseri D&R üzerinden satın almak için tıklayın



↪ 📘 "Türkiye'de Toplum ve Siyaset"

Kitap, her yazısı ayrı bir bahse değer olsa da Mardin'in ana konuları olan sosyolojinin temsili toplum ve siyaset biliminin tezahürü olan siyaset konularını temel alması bakımından en değerli yapıtlarından biridir. Eseri oluşturan yazılar ülkemizdeki toplum ve siyaset anlayışı, tarihi gibi temel meselelere odaklanır.


Mardin, eserde Müslümanların siyaset ve toplum ilişkilerine ayrıca bir bahis açar. "İslam ümmeti, Peygamberin etrafında toplanan bir müminler cemaati olarak teşekkül etti. Bu cemaat Hıristiyan cemaati gibi siyaseti "ikincil" bir faaliyet alanı olarak değil, aksine günlük işlerinde ve kaygılarında siyaset önemli bir yer tutuyordu. Peygamberin otoritesi dini konularda değindiği kadar siyasi konulara da değiniyordu. Yerine geçecek olan kimseler onun sadece dini tebliğ yönünü değil, siyasi rollerini de tevarüs etmek için mücadelelere girişiyorlardı." sözleri ile Şerif Mardin, Peygamberimizin (SAV) öncülüğünde kurulan İslam ümmeti ve devletinin sosyolojisine dikkat çeker.


(x) Eseri D&R üzerinden satın almak için tıklayın

↪ 📗 "Jön Türklerin Siyasi Fikirleri"

Şerif Mardin'in en bilinen eseridir. Osmanlının son döneminde ortaya çıkan II. Abdülhamid muhalifi kişiler Jön Türk olarak adlandırılır. Eserde Mardin, Beşir Fuat, Mizancı Murat, Ahmet Rıza, Abdullah Cevdet ve Prens Sabahattin gibi Jön Türklerin fikirlerini inceler.

1895 ile 1908 yılları arasındaki siyasi hareketleri yazılı olarak inceleyen Mardin, eserde yer yer farklı noktalara temas eder. Mesela, "Yeni Osmanlıların amacı Osmanlı İmparatorluğu'nda bir meclisi meşveret kurulmasını sağlayarak siyasi iktidarın paylaşılmasını kurumlaştırmak, bir kuvvetler ayrımı sağlamaktı." çıkarımı ile Jön Türklerin parlamenter amaçlarını izah eder.

Yine Mardin, "Jön Türklerin en derin özlemlerinin "hürriyet" olmuş olduğu doğru değildir. Jön Türklerin en derin isteği Osmanlı İmparatorluğu'nun parçalanmasını durdurmaktı." sözleri ile Jön Türklerin muhalifliğini hürriyet değil de devletin parçalanması üzerinden ele almıştır.

Şerif Mardin eserinde, "Jön Türkler kendi tarihlerinde bir laik felsefi spekülasyon ortamı bulamadıkları için böyle bir düşüncenin nasıl yürütüleceğini bilmiyorlardı; daha doğrusu bu gibi düşünce türleriyle ilgilenmiyorlardı. Amaçları ve en büyük kayguları, düşüncelerinin başlangıcı ve sonu, "devleti kurtarmak" tı. Bu da Batı'nın pek zevkine varamadığı bir kavramdı. Bundan dolayı bu iki fikir âleminin buluşması beklenemezdi." cümleleri ile Jön Türklerin hataları betimlemiştir. Devleti kurtarmayı Avrupa'da düşünenler, ister istemez mukim oldukları devletlerin yörüngesine girmeyi kabul ederler.


↪ 📕 "Siyasal ve Sosyal Bilimler"

Eser, Mardin'in farklı ulusal ve uluslararası dergilerde yayınlanmış makalelerinden oluşur. Siyasal ve sosyal bilimleri tanımlayan, derinlemesine analizler bulunduran eser siyasal ve sosyal bilimler okuyan öğrencilerin ilim yolculuklarında önemli bir duraktır. Bir metodoloji kazandırmak bakımından makaleler ilmi bir değer arz eder.

Eserde geçen, "Toplumu kontrol felsefesinin en tehlikeli özelliği, toplum sorunlarının kolaycı çözümlenebileceği inancıdır. "Şu çirkin politikacıları bir susturduk mu, işimizi bozanların ağzını kapattık mı, sonrası kolay. Enerjimizi demokrasi rejimi içinde heba edeceğimize, bunları eğitim gibi en önemli bir yöne çeviririz, Türkiye'yi fabrika bacalarının tüttüğü politikasız refaha kavuştururuz." Halbuki bundan daha yanlış bir düşünce olamaz." (sayfa 134) cümlelerinden Mardin'in "Siyasal ve Sosyal Bilimler" eserinde sadece salt bilgi vermediğini görüyoruz. Mardin, aynı zamanda kendi düşüncesine göre yanlış gördüğü fikirleri de eleştirmekten geri kalmıyor. Bu yapıcı eleştiri sosyal bilimler ve bilhassa siyaset felsefesi için çok önemlidir.


(x) Eseri D&R üzerinden satın almak için tıklayın




📌 Sosyal bilimlere adanan bir yaşam…

Olayları farklı bir kültürel gözlükten gören Mardin, uzun yıllar boyunca tam anlamıyla anlaşılamamıştır. Mardin, yıllar içerisinde fikirlerinin ve bakışının derinliği ortaya anlaşıldıkça takdir edilir ve kıymet bulur. Türkiye'de her geçen gün kuvvetlenen sosyal bilimler alanı, Şerif Mardin'in çalışmaları ile ortaya çıkarak, kuvvetlenir.

Şerif Mardin'den önce bağımsız bir sosyal bilimlerden söz etmek pek mümkün değildir. Mardin, çalışmaları ile ayrıca kendisinden sonra gelen araştırmacılara da yol açar. Ana eksenini "din ve sivil" kelimeleri etrafında kuran Şerif Mardin, ülkemizde daha evvel yapılmayanı yaparak ideoloji çalışmalarına yönelir. Bu çalışmalar sonucunda Türk Sosyolojisi vücuda geldi.

FİKRİYAT

2024 Fikriyat. Tüm hakları saklıdır.
BİZE ULAŞIN