Şehir ve medeniyet

🔶 Şehir, Latince 'civilization' kelimesinden türemiştir ve Türkçeye sivil olarak geçmiştir. 🔶 Latince kökenli civitas, Anglo-Sakson dillerine 'city' olarak geçmiştir. Citizen, yani şehirli, 'sivil olan' anlamında kullanılmaktadır. 🔶 Şehir bir medeniyetin, adeta mekâna hak edilen tezahürüdür. Medeniyetin kökleri: Şehirler 🔶 Medeniyet, Arapçada şehir anlamına gelen medine kelimesinden türemiştir. 🔶 Bir medeniyet kavramından bahsedebilmemiz için öncelikle yerleşik bir hayat ve şehir olması gerekir. Yerleşik yaşamın olduğu mekânlarda bir beraber yaşama kültürü de gelişir. Bu gelişme ile zamanla farklı fikirler, kültürler bir potada erir ve nihayetinde ortaya medeniyet çıkar. Burada temel mesele şehirdir. 🔶 Şehir sınırları belli, güvenliği sağlanmış binlerce insanın bir arada bulunduğu toprak parçası olmaktan çok bir anlayış etrafında birlik olmuş insanları temsil etmektedir. Günümüzde bu anlayış yok olmaya yüz tutsa da insanlar bundan önce sırf birilerinden ilim alabilmek, ders verebilmek, benzer anlayıştaki insanları bulabilmek için şehir şehir gezmişlerdir. 🔶Aristotales konuşmasında şehri 'soylu bir amaç için ortak yaşam' olarak açıklar. Yüzyıllarca sonra Ahmet Hamdi Tanpınar, bir yazısında 'Şehir bir terbiyenin ve zevkin etrafında teşekkül eden müşterek bir hayattır' diyerek Aristotales'in soylu amacını açıklar. Kur'an-ı Kerim rehberliğinde şehir – kent ayrımı 🔶Tanpınar, medeniyeti şehirlilik üzerinden açıklar. Mekânlar, bütünden parçaya doğru gider. Şehri inşa, mekân, doğa, zaman, varlıklar ve ilişkiler düzleminde emek ve aklın coğrafyaya işlenmiş eseri olarak tanımlar. Bu yüzden medeniyetin kimliği şehirdir. 🔶 İslam alimlerinden İbn Haldun'a göre şehirler, medeniyetin doğup geliştiği, tüm insanlığa fayda sağlamak amacıyla genişleyip yayıldığı ve aynı zamanda şekillenerek somutlaştığı yerlerdir. Türkiye'nin medeniyet meselesi 🔶Şehrin tarihsel olarak geçirdiği evreler bir bütündür. Birbirinin devamını oluşturmaktadır. Kentler, bir anda oluşmamıştır. Bu nedenle gelenekseli aramaktadır. 🔶 Eserlerinde mekanları bir başkahraman edasında işleyen Tanpınar için de şehirler oldukça önemlidir. Milletin tarih şuurunu oluşturan hafıza mekanlarının olduğunu, aynı zamanda bu yerler aracılığıyla insanda tarihsel bilincin geliştiğini vurgular. Medeniyet membaı şehir: Herat 🔶Farabi'ye göre insanın gerçek mutluluğa ulaşması, toplumsal düzen içinde mümkün olacaktır. Toplumun gerçek mutluluğa erişmesini sağlayan bu düzenin adı da 'erdemli şehir'dir. 🔶 Farabi için şehir sağlıklı bir vücuda ve çeşitli kesimleri de vücudun organlarına benzer. Farabi'ye göre erdemli şehir büyük, rota, küçük olmak üzere üç çeşittir. Erdemli şehir olarak şeriat 🔶 Farabi'nin ideolojisindeki büyük erdemli şehir, dünyanın mamur yapılabilir tüm bölgelerinde, orta erdemli şehir, dünyadaki tek bir milletin bir araya gelmesiyle, küçük erdemli şehir ise herhangi bir milletin yerleştiği bölgede tek bir şehir meydana getirmesi ile oluşur. 🔶 Erdemli şehir, mutluluğa ulaşma konusunda halkın birbirleriyle yardımlaştığı şehirdir. Şehirlerin de kimliği var 🔶Mimar Turgut Cansever, şehri 'ahlakın, sanatın, felsefenin ve dinî düşüncenin geliştiği' ve 'insanın bu dünyadaki vazifesini, en üst düzeyde varlığının anlamını tamamladığı' bir mekân olarak tanımlamaktadır. 🔶Cansever'e göre şehir, insanın hayatını düzenlemek amacıyla inşa ettiği en önemli mekândır ve yaşamın bütününü 'çerçeveleyen bir yapı' dır. İnsanın ürettiği nesne, onun düşünce ve inanç kabullerinin yansımasıyla şekillenmektedir. Diğer bir deyişle biçim ile inanç arasında kesinlikle ayrılmayan bir bağ ve bütünlük bulunmaktadır. Medeniyetin dayandığı temel unsur: Ahlak 🔶Cansever, şehri insanlık tarihinin en müstesna olayı olarak değerlendirmektedir. Platon'un 'İnsanın en büyük hikmeti, şehir kurma hikmetidir' sözünden hareketle kente bakışını şekillendirir. 🔶 Cansever'e göre şehrin inşası, bir neslin inşasıdır. Bunu 'Şehri imar ederken nesli ihya etmeyi ihmal ederseniz, ihmal ettiğiniz nesil imar ettiğiniz şehri tahrip eder' sözleriyle ifade eder. Bilge mimarın şehirleri şiir niteliğindedir. Geçmişten günümüze İslam dünyasının kadim şehirleri 🔶Şehrin medeniyet ile ilişkisi daha çok insanların yaşayışı ve duyguları ile olur. Buluşulan özel alanlar, ortak yaşanmışlıklar, hatıralar ve izler kültürel bir arka plan oluşturur. 🔶 Her mekan, farklı öyküler anlatır. Bu yönüyle şehirdeki yerler, birer gündelik hayat meskeni olmanın dışında tarih, kültür, kimlik ve hafıza gibi kavramlarla yakından ilişkilidir. Geçmişten günümüze kadim şehirler 🔶Mekan, toplumsal deneyimler için ortak bir birliktelik sunar. 🔶 Kişilerin yaşadıkları mekana karşı duyduğu aidiyet, şehir bilincini oluşturur. 🔶 Kentlerin kültürel kimliklerini oluşturan en önemli unsurlar mimarı yapılardır. Camiler, bedestenler, külliyeleri kapalı çarşılar… Bütün bunlar sivil mimarlık örnekleridir. Bu yapılar şehre karakter ve ruh kazandıran yapılardır. Bu yapılar yaşanılan hayatın kültürünü, tarihini temsil eder.