Türk kırmızısının sırrı

Osmanlı İmparatorluğu, 15. ve 16. yüzyıllarda yükseliş dönemini yaşamıştır. O zamanlar dünya devleri birbirleriyle eşyalar üzerinden rekabet etmektedir ve rekabet malzemesi o yıllarda bir renk olmuştur. Osmanlı Devleti ise istemeden de olsa dünya piyasasındaki bu yarışa eklenmiştir. Dönemin süper güçleri Fransa ve İngiltere, Türk kırmızısını bir türlü tutturamamışlardır. BAŞ ÜSTÜNDE TAŞINAN GELENEK: TÜRKİSTAN BAŞLIKLARI Kırmızının en ihtişamlı tonu olan bu renk, kökboya bitkisi Rubia tinctorumdan elde edilmekte. Kökboyanın boyacılıkta kullanılan kökleri 3-4 yıllık gelişme sürecini tamamlamış bitkilerden yapılır. Kökboya bitkisi ile elde edilen kırmızı, diğer maddelerden yapılan renklere nazaran daha kalıcıdır. Aynı zamanda sabit ve estetiktir. Bahsi geçen bitki, toprak altında ne kadar durursa boyar maddesi de o kadar artar. TÜRKİSTAN'IN KALBİ: REGİSTAN MEYDANI Üretildiği günden itibaren Türk kırmızısı, Osmanlı saraylarında yerini almıştır. Devlet-i Aliyye'nin hemen hemen her üyesinin tercih ettiği bir renktir. Bilhassa padişahların kullandığı bu renk aynı zamanda zenginliğin simgesidir. Saray kırmızısı olarak da isimlendirilen bu renk; gücün, yönetimin, erkliğin ve hakimiyetin rengidir. İşte, bundandır ki Avrupalılar bu rengin peşine düşmüştür. Edirne kırmızısı olarak da bilinen Türk kırmızısı diğer Avrupa ülkelerince defalarca denenmiş ama bir türlü Osmanlının kırmızı tonu tutturulamamış. İngiltere de bu yüzden Hindistan'dan Türk kırmızısını denemeleri için talimatlar vermiştir. Türk kırmızısı rengine en çok yaklaşan ülke Hindistan olmuştur. İngiltere her ne kadar bu rengin reçetesine çok yaklaşmış olsa da denendiğinde yine sonu hüsranla sonuçlanmıştır. Bulunan renk, Edirne kırmızısı değildir. Türk kırmızısı kolay elde edilemeyecektir. Evet, bu renk 38 aşamadan geçerek 'Türk kırmızısı' halini alır. İşte bu yüzden bu renk oldukça kıymetlidir. Bundan ötürü kırmızının formülü, devlet sırrı olarak görülmüş; titizlikle korunmuş ve sandıklarda muhafaza edilmiştir. Fransız casuslar bu rengin nasıl elde edildiğinin peşine düşmüş, yıllarca bunu araştırmışlardır. ORTA ASYA'DA YEŞEREN TÜRK KÜLTÜRÜ Türk kırmızısı, İngiltere ve Fransa arasında ciddi bir yarış malzemesi olmuş. İngiliz Ticaret Odası, Edirne kırmızısını bulup geliştirene ödül vereceğini söylemiştir. Bu da insanlar arasında bir yarışa dönüşmüş pek çok insan 'Türk kırmızısı' ile alakası olmayan renkler üretmesine sebebiyet vermiştir. Böylesine sevilen bu renk, Osmanlı Devleti tarafından yıllarca Avrupa'ya ihraç edilmiştir. Avrupalıların 'özel' olduğunu düşündüğü bu rengi özellikle İngiliz ve Fransızlar kullanmıştır. Bu iki devlet, askerlerinin pantolonlarını kök boya ile boyatmıştır. 'Türk kırmızısı' Anadolu'dan Avrupa'ya ihraç edildiğinden bu adı almış. Edirne kırmızısı denmesindeki neden ise Edirne'de üretilmeye başlanmasından kaynaklıdır. Edirne kırmızısının üretildiği yerler o kadar ıssız, o kadar sakindir ki bir sır gibi herkesten saklanarak üretilmiştir. Bu da aslında Avrupalıların ilgisini çeken bir etmen olmuştur. ESKİ TÜRKLERDE 'OGUŞ' GELENEĞİ Fransızlar bu rengi ihraç etmek yerine kendileri yapmak ister. Bundan ötürü Fransızlar iki Türk boya ustasını Fransa'ya getirmişler ve Türk kırmızısının yapımını ustalardan öğrenmişlerdir. Edirne kırmızısıyla boyanan kumaşları o kadar önemsemişlerdir ki kumaşları önce mühürleyip ardından da anahtarlı kutuların içinde muhafaza etmişlerdir. Yıllarca aradıkları formüle kavuşan Avrupalılar, 1740 yılından itibaren her kıyafette 'Türk kırmızısını' kullanmışlardır. Bu renk, önce gerçek adına atıf olarak 'Rouge Turc' yani Türk Kırmızısı olarak anılırken bir dönem Edirne'de çok üretilmesinden ötürü sonradan Edirne'nin eski adına atfen 'Rouge d'Adrinople' yani Edirne Kırmızısı olarak yeniden adlandırılmış ve Türk adı çıkarılmıştır. 2024 Türk Dünyası Kültür Başkenti Askeri kıyafetler ve tekstil sektörünün farklı alanlarında önemli bir yere sahip olan Edirne kırmızısı ile ilgili rengin ortaya çıkışı ve üretim süreçlerini anlatan Andrinople Le Rouge Magnifique başlıklı Fransızca bir eser de kaleme alınmıştır. Bahsi geçen bu eser günümüzde, Trakya Üniversitesi Merkez Kütüphanesi, Edirne Kitaplığı envanterinde kayıtlıdır.

AKADEMİK

İLAHİYAT

Kur'an

TARİH

EDEBİYAT

SİNEMA

MÜZİK

EĞİTİM

FELSEFE

SOSYOLOJİ

PSİKOLOJİ

GALERİ

LİSTELER

FİKRİYAT TV

ESMA-İ HÜSNA

İSLAM

MÜZİK

FİKRİYAT AKADEMİ

Türk kırmızısının sırrı

TÜRK KIRMIZISI