Tatarların bilgesi: Şehabettin Mercani

Doğumu ◾ Şehabettin Mercani, 1818 yılında Tataristan'ın Kazan şehrine yakın bir köy olan Yabıncı'da dünyaya gelir. Atalarının Mercani köyünden gelmelerinden dolayı, Mercani olarak anılır. ◾ Mercani, Tatar millî şuurunun gelişmesi yolunda pek çok önemli esere imza atan tarihçi, din adamı ve seçkin bir Tatar aydınıdır. Kazan şehri Kazan, Tataristan'ın başkentidir. Tatarların günlük hayattaki tezahürleri: Maniler Eğitimi ◾ Dedesinden, babasına ilim ile uğraşmış bir aileye mensup olan Şehabettin, zamanla Kazan'ın seçkin bilginlerinden olmuştur. Ailesinin Taşkiçü köyüne taşınmasından sonra babası burada imamlık ve müderrislik yapmıştır. ◾ İlk eğitimini babası ve dedesinden alan Mercani, daha sonra babasının müderrislik yaptığı medresede tahsiline devam etmiştir. ➡ Tataristan Cumhuriyeti'nde yaşayan Tatarları ifade etmek için 'Kazan Tatarı' ifadesi kullanılır. Tahsil ettiği ilimler ◾ Mercani; nahiv, sarf, Arapça, Farsça, kelam, mantık, fıkıh gibi ilimler ile yakından ilgilenir. Kendini dini alanda geliştirmek isteyen Şehabettin Mercani, 1838 yılında günümüzde Özbekistan sınırları içinde bulunan Semerkand ve Buhara'ya gider. ◾ Kazan'ın Taşiçü köyünde başlayan bu yolculuğu, tam yedi ay sürer. Seyahat sırasında tanıştığı Abdünnasır Kursavi'nin fikirlerini başta beğenmese de sonrasında düşüncelerinden etkilenir. Abdünnasır Kursavi kimdir? Ebü'n-Nasr Abdünnasır Kursavi, Tatar eğitimci ve din alimidir. Tatar halkının İslam hareketinin öncülerindendir. Kazan Türklerinin kadın kahramanı: Süyüm Bike Özbekistan'daki yılları ◾ İlim tahsili için ilk durağı Buhara olan Mercani, İşan Türkmani Medresesi'nde eğitim alır. Daha sonra 1844 senesinde gittiği Semerkand'da, Şirdar Medresesi'nde Kadı Ebu Said bin Abdulhay el-Semerkandi'den icazetname alır. ◾ Şehabettin Mercani'nin tarihe ve tasavvufa olan ilgisi burada daha da artmıştır. Medresenin kütüphanesinde bulunan Selef-i Salihin eserini okuduğunda, Kursavi'nin fikirlerini daha çok benimsediğini dile getirir. Şirdar Medresesi Şirdor Medresesi,1619 - 1636 Semerkand valisi olan Yalangtuş Bahadurun emriyle inşa ettirilir. Timur Devleti'nin geç dönemlerinde inşa edilen önemli bir yapıdır. ◾ İlim tahsilini tamamladıktan sonra 1849 yılında Kazan'a dönen Mercani, doğup büyüdüğü topraklarda imamlık yapmaya başlar. İlim alanındaki bilgisi şehrin dört bir yanına yayılır ve Tataristan'ın önemli hocalarından biri haline gelir. ◾ Dini ilimlerin yanında astronomi alanında da kendini geliştiren alim, var olan takvimin yeniden düzenlenmesi gerektiğini söylemiştir. Tatarların Mehmet Akif'i: Abdullah Tukay ◾ Tatar bayları (zenginleri) tarafından onun için Kazan'da bir medrese ve talebeler için bir yurt inşa edilir. Mercani Medresesi veya Medrese-i Aliye adıyla anılan okul, 1881'den itibaren öğrenci kabul etmeye başlar. ◾ Mercani'nin vefatına kadar ders okuttuğu bu kurum, o dönemde Kazan'ın iyi eğitim veren medreselerinden biri olarak kabul edilir. ➡ 'Tatar' kelimesi, Çarlık Rusya döneminde yaşayan bütün Türklere verilen ortak bir isimdir. 'Yabancı' anlamına gelen bu kelime daha sonra Tataristan'da ve Kırım'da yaşayan halkın resmî adı olur. ◾ Mercani, 1880 yılında hac yolculuğu için İstanbul'a gelir. Burada kaldığı 12 gün içerisinde Dahiliye Nazırı Ahmet Cevdet Paşa, Şeyhülislam Ahmet Esad Efendi gibi önemli isimlerle görüşür. ◾ İstanbul kütüphanelerini ziyaret eder. Beyazıt Devlet Kütüphanesi'ne kitap bağışında bulunur. Hac dönüşü, Kazan'a İstanbul üzerinden döner. ◾ Kendinden sonra gelen nesillere çok zengin bir kültürel miras bırakan Mercani, Tatar halkının Ruslar tarafından aşağılanmasına şahit olur. ◾ Bunun üzerine 'Tatar adını bize tarih verdi, bu addan utanacak bir şey yok, herkes bize Tatar diyor' şeklinde cevap verir. Bu da onun kendi milletine karşı olan korumacılığını ve hassasiyetini gösterir. ◾ Mercani, medresede göreve başlarken, 'temel İslami eğitimini tamamlamamış Tatar öğrencilerin kabul edilmemesi' şartının bir süre sonra yok sayılması üzerine, 1884 senesinde muallimliğini yaptığı Tatar Muallim Mektebi'nden ayrılır. Fakat vefatına kadar yeni talebeler yetiştirmeye ve eğitim alanına katkı sağlamaya devam eder. ◾Türkistan büyük alimlerinden olan Mercani, 28 Nisan 1889 tarihinde hayata veda eder. Eserlerinin kamuoyuna tanıtılması ve isminin yaşatılması, Türkolog Nikolay Fyodoroviç Katanov'un sayesinde olmuştur. Tarihin izinde: Kırım yapıları Şehabettin Mercani'nin bazı eserleri ➡ Gurfetü'l Havakin Li-urfeti'l Havakin: Mercani'nin Türkistan tarihi ile ilgili 36 sayfalık çalışmasıdır. ➡ Gılaletü'z zaman fi tarihi Bulgar ve Kazan: Mercani'nin Kazan Tarihi ile ilgili kaleme aldığı eseridir. ➡Vefiyyetü'l- eslaf Ve Tahiyyetü'l Ahlaf : Mercani'nin Kazan Tarihi ile ilgili kaleme aldığı eseridir. ➡ Vefiyyetü'l-eslâf ve tahiyyetü'l-ahlâf: Mercani'nin İslam tarihini, 6057 meşhur şahsiyetin hayat hikâyesini ve eserlerini içeren kronolojik sıraya göre düzenlenmiş yedi ciltlik Arapça kitabıdır. ➡ Müstefâdü'l-ahbâr fî ahvâli Kazân ve Bulgar: İdil-Ural bölgesi müslümanlarının Bulgar Devleti'nin kuruluşundan XIX. yüzyıla kadarki tarihini anlatan Tatarca bir eserdir. ➡ El-Fevaʾidü'l-Mühimme: Rusya'da Kur'an basımı tarihi ve baskı hataları hakkında, Arapça kaleme aldığı bir eserdir ➡ Tenbîhü ebnaʾi'l- aṣr ʿalâ tenzîhi enbâʾi Ebi'n-Naşr: Her yüzyılda geleceğine inanılan müceddidlerden saydığı Abdünnasîr Kursavî'nin Buhara ulemâsıyla arasındaki ihtilafı ele alır. Mercani Camii, Tataristan ◾ Mercani'nin vefatının ardından başta Tatar halkı olmak üzere Türkistan'da bulunan tüm Türki halkların yolunu aydınlatan büyük alimin adı, II. Katerina tarafından yaptırılan bir camiye verilir. ◾ Bu camii, Tataristan'ın başkenti Kazan'da 18. yüzyılın sonunda zor şartlar altında inşa edilir. Aynı zamanda, Rusya için bir cumhuriyet olan Tataristan yönetiminin yaptığı, ilk taş cami olma özelliğini de taşımaktadır. Tatar Türklerinin sürgün hikayesi: Korkunç Yıllar ◾ Tataristan'da bulunan eser, geleneksel Tatar mimarisiyle birleştirilerek barok stilinde inşa edilir. Kazan'ın simgelerinden olan bu yapının mimarı, kayıtlara göre Vasiliy Kaftırev'dir. ↪Kaynaklara göre Şehabettin Mercani, bu camide bir süre imam olarak görev almıştır. ◾ Şehabettin Mercani Camii, Kaban Gölü kıyısında, Kazan'ın eski Tatar mahallesinde yer alır. Yapı iki kattan oluşur ve iki salonu bulunur. ◾ 1861 yılında caminin büyütülmesi adına ek bina ve merdivenler inşa edilir. 1863 senesine gelindiğinde ise camiye yeni eklemeler yapılır. ◾ Günümüzde ise büyük zat Şehabettin Mercani'nin adını yaşatan ve hafızalardan silinmesi engelleyen bir eser olarak varlığını korumaktadır. Bir Kırım romanından alıntılar