Osmanlı'nın en önemli hayır kurumlarından imarethaneler

📌İmaretlerin giderleri, imareti yapanın kurduğu vakfın gelirleriyle karşılanırdı. Beylikler dönemindeki imaretlerin vakıflara bırakılması yöntemi Osmanlı döneminde de devam etti. Osmanlı'nın ilk imarethanesi, 1331 yılında fethedildikten birkaç yıl sonra İznik'te kuruldu. Evliya Çelebi Seyahatname'de imaretleri şu şekilde tanıtıyordu: 'Ben, zavallı biri olarak, 51 yıldır seyahat etmekteyim fakat 18 hükümdarın yönetimindeki bölgelerde bizimki gibi imrenilecek bir kurum göremedim. Osmanlı Devleti'nin yaptığı hayır daim olsun..' Asırlara meydan okuyan 3 tarihi külliye 📌Hemen her külliyede bir imaret bulunurdu. Genel olarak dörtgen bir plan üzerine yapılan imaretlerde, ortada üstü açık bir avlu, avlunun çevresinde; mutfak, fırın, yemek odaları ve yöneticilerin odaları yer alırdı. İmaretleri oluşturan birimler, yerel ihtiyaçlara göre azaltılır ve çoğaltılırdı. 📌Osmanlı döneminde pek çok toplumsal hizmet vakıflar tarafından karşılanıyordu. İmaretler de vakıf nizamnamelerine göre yönetilirdi. İmaretlerin bütün işleyişi vakıf nizamnamelerinde kayıtlıydı. İmaretlerin işleyişleri vakıflara göre farklılık gösterse de genel olarak aynıydı. Genel olarak iki öğün yemek çıkarılırdı. Ramazanlarda sadece iftar verilirdi. Cuma ve kandillerde daha özel yemekler çıkarılır aynı zamanda tatlı verilmeye de özen gösterilirdi. İmaretler bir külliyenin parçası olduğunda bütün talebeleri doyurmakla vazifeliydi. Türk konukseverliğinin simgesi: Kervansaraylar 📌İmarette görev yapan memurların sayısı kurumun büyük veya küçük olmasına göre değişebilirdi. İstanbul'daki büyük imaretlerde imaret şeyhi, vekilharç, kâtip, nakib, bevvâb, aşçı, ekmekçi, kilerci, kiler kâtibi, et hamalı, ambarcı, buğday ve pirinç ayıklayanlar, çanak yıkayıcı (kâse-şûy), kâsekeş, ferrâşlar, kayyım, çerağdâr ve hamallar görev yapardı. Bunlardan imaret şeyhi idareci olup yapılan işlerin tamamına nezaret eder ve gelen misafirleri karşılayarak hoş tutulmalarını sağlardı. Selçuklu döneminden miras kalan 3 şifahane 📌Vekilharç imarete gerekli gıda maddelerinin alınmasına nezaret ederdi. 📌Kâtip ise gelir gider kayıtlarını tutardı. 📌Kilerci, alınan gıda maddelerinin muhafaza edilip gerektiğinde mutfağa verilmesi görevini üstlenirdi. 📌Kâseşûy ve kâsekeş, tabak taşımak ve yıkamak işlerinde mutfakta aşçı yardımcısı gibi hizmetli görürdü. 📌Ferrâş, kayyım ve çerağdâr ise imaretin tamamının bakım ve temizliğini yapardı. İmaretleri öncelikli olarak kullanan kişiler külliyedeki görevliler ve öğrencilerdi. 📌Müderrisler, dânişmendler, muîdler, bevvâblar, evkaf kâtibi, vekilharç, kilerci, tabhâne imamı ve müezzini; aşçılar, ekmekçiler, tabak taşıyanlar, kazan ve çanak yıkayıcıları, çerağcılar, ahırcılar, kapıcılar, nöbetçi yeniçeriler; cami görevlilerinden imamlar, müezzinler; saatçi, bekçi, hâfız-ı kütübler, perdeciler, kayyımlar, na'thanlar, mektep muallimi, mutemetler, türbedar, noktacı, dolapçı, kurşuncu, dârüşşifâda görevli hekimler ve yardımcıları, hastalar, çamaşırcılar gibi bütün külliye vazifelileriyle talebenin günlük yemek ihtiyacı da buradan karşılanırdı. Külliye dışındakilerin de düşünüldüğü bu mekanlarda ihtiyaç sahipleriyle beraber büyük bir imarette günde yaklaşık 1000-2000 kişi arasında insana yetecek kadar yemek çıkarılıyordu. Eski İstanbul'un 5 medresesi 📌Osmanlı'da daha çok bir külliyenin içinde yer alan imaretlerden özellikle İstanbul'da Fâtih, Bayezid, Haseki Sultan, Şehzade, Süleymaniye, Atik Vâlide Sultan, Sultan Ahmed, Yeni Vâlide, Nuruosmaniye, Lâleli ve Mihrişah Sultan külliyelerinin imaretleri önemli örneklerdir. İmarethanenin mimari özellikleri 📌Süleymaniye Külliyesinin bir parçası olarak inşa edilen imaret dikdörtgen planlıdır. 📌İmaretin kare planlı iç avlusu bulunmaktadır. 📌Tüm yapı kesme küfeki taşı olarak uygulanmıştır. 📌Yapı iç bölümlerinde revak üstleri kubblerle örtülmüştür. Mutfak bölgesindeki kubblerin büyük bacaları vardır. Yapıya girişi kolaylaştırmak amacıyla birçok dış kapı mevcuttur. Mimar Sinan tarafından 1914 yılında Türk-İslam Eserlerine Müzesine tahsis edilen imaret bölümü toplam 69 yıl müzeye olarak hizmet vermiştir. Günümüzde restorant olarak kullanılmaktadır. 📌İmarethane, Eyüp'te Mihrişah Valide Sultan Türbesi ile Hüsrev Paşa Kütüphanesi arasındadır. Sokak üzerinde, mermer avlu duvarı pencereleri alnında, ikisi hariç, ikişer mısra bulunmaktadır. 📌Türbe, hazîre, İmaret (aşhane), mektep, sebil ve çeşmelerden oluşan külliye, Sultan III. Selim'in annesi Mihrişah Valide Sultan tarafından 1792- 1795 yıllarında Mehmed Arif Ağa ve Ahmed Nûrullah Ağa'nın başmimarlıkları sırasında inşa ettirildi. 📌 Bina emini Anadolu kazaskerlerinden Kavafzâde Mehmed Emin Efendi'ydi. Topkapı Sarayı'nda geçen Fatih imarethanesi kayıtlarında şu bilgiler yer almaktadır: Çalışanlar 📌Bir kâtip, bir vekilharç, bir kilerci, iki ferrâş, iki kayyım, iki çerağdâr, dört nakib, iki bevvâb, altı aşçı, altı ekmekçi, bir et hamalı, iki buğday ayıklayıcı, iki çanak yuyucu, iki imaret ahırına bevvâb, bir ambarcı, bir odun hamalı çalışıyordu. İmarette çıkan yemek listesi 📌İmarette her gün sabah akşam iki defa yemek verilmekte olup bunlar genellikle sabahları pirinç çorbası, akşamları buğday aşı idi. 📌Her gün imaret için alınan 350 okka et ise bu yemeklerin yanında et de verildiğini göstermektedir. 📌Bunlardan başka imarete giren diğer günlük malzeme sabahları verilen pirinç çorbası için maydanoz, 15 okka soğan, 100 dirhem kimyon, 40 dirhem biber, yarım kile nohut, kabak mevsiminde 60 okka kabak, mevsimine göre 50 okka yoğurt, 30 kile pirinç, 10 okka badem, 10 okka incir, 87 okka sade yağ, 140 okka baldı. Misafirlere ikram edilenler 📌Cuma günleri ise sabahları buğday aşı -ki bu tuzsuz pişirilir ve isteyen tuz ekip pilâv gibi, isteyen şeker ekip tatlı gibi yerdi- akşamları pirinç pilâvı ile içine incir, üzüm gibi kuruyemiş katılan ve bir nevi pelte olan zirbaç (zirva) ikram edilirdi. 📌İmarete gelen misafirlere günlük olarak yemekten başka 50 dirhem bal ve bir ekmek (fodla) verilirdi. İmarette her gün kırk sofra hazırlanır, misafirlerden her dört kişi için bir sofra kurulurdu. Anadolu'da bulunan Sinan Paşa imareti ile ilgili kayıtlar İmarethanede çıkan yemek listesi 📌Anadolu'daki külliyelerden biri olan Sinan Paşa İmareti'nin aşevinde ise adam başına sabah akşam birer ekmek ve 30 dirhem bal, 50 dirhem karabiberli pirinç pilâvı ile 25 dirhem et veriliyordu. 📌Ramazan, cuma ve kandil günlerinde İstanbul imaretlerinde olduğu gibi bunlara zerde ilâve edilmesi gerektiği vakfiyesinde kaydedilmişti. 📌İmaretler, Osmanlı toplum hayatında önemli bir yardım kurumu olarak görevini asırlarca yerine getirmiştir. Toplumdaki birlik ve beraberlik ruhunu ayakta tutmuştur. Yerli kaynakların dışında özellikle 16. ve 17. yüzyıllarda Osmanlı topraklarını gezen yabancıların da dikkatini çeken imaretler, bütün şehir fukarası dışında misafirleri ücretsiz doyuran bir kurum olarak hayranlık uyandırdı. 📌II. Meşrutiyet döneminde ikisi hariç kapatılan imaretler, bugün vakıfların desteğiyle fakir ve muhtaçlara dağıtılan sıcak yemek dolayısıyla varlığını eski şaşaasından çok uzak bir şekilde sürdürmektedir. İstanbul'da Osmanlı'dan bu yana yaşayan tek imarethane olma özelliğine sahip Mihrişah Valide Sultan İmarethanesi, geçmişte olduğu gibi bugün de ihtiyaç sahiplerinin yüzünü güldürüyor. 1792 yılında kurulan ve yaklaşık 224 yıldır yoksul insanlara kapılarını açan imarethanede günde yaklaşık 2 bin kişiye sıcak yemek veriliyor.

Osmanlı'nın en önemli hayır kurumlarından imarethaneler

OSMANLI'DA İMARETHANELER