Osmanlıların evlerinden dünyayı seyrettikleri köşk: Cihannüma

🔹 Osmanlı Devleti'nin elinin değdiği, sözünün geçtiği, neredeyse bütün coğrafyalarda Türk evleri ile karşılaşılır. 🔹 Bu evler var olduğu coğrafyanın şartları doğrultusunda yerel özelliklerinin ve malzemelerinin fırsat tanıdığı olanaklarla farklı topoloji ve niteliklerle ortaya çıkar. 🔹 Özellikle iklim şartlarının ve coğrafyaya özgü yerel malzemelerin etkisiyle özgün ve karakteristik özellik gösterirler. 🔹 Bu karakteristik özelliklerden en belirginlerini cihannümalardır. Bir medeniyetin kökü olarak Türk evi 🔹 Osmanlı'nın hükmettiği topraklarda özellikle Türk evlerinde sıkça rastladığımız cihannümalar geniş bir coğrafyada gelişim gösterir. 🔹 Bu cihan devletinin siyasi olarak da zorda olduğu zamanlarda dahi cihannümalar, Türk evlerinde varlığını göstermeye devam eden bir mimari unsurdur. 🔹 Ancak XX. yüzyıl dolaylarına gelindiğinde değişmeye başlayan mimari üslup ve hayat tarzı ile cihannümalar önemini yitirmeye, yavaş yavaş kaybolmaya yüz tutar. Türk evinin coğrafyası ve Osmanlı konutları 🔹 Cihannüma esasında Farsça kökenli bir kelimedir ve dünyayı gören anlamına gelir. 🔹 Osmanlı konut mimarisinde ise genellikle çatı arasında manzarayı rahat görebilen, cephesi ve etrafı camekanlarla çevrili odacık olarak yerini alır. 🔹 Bir kule veya kasır olarak bağımsız bir mekan şeklinde de karşımıza çıkan cihannümaların ilk örnekleri Topkapı ve Edirne Sarayı'nda yer alır. Osmanlı Sarayları hangileridir? Hanedana ev sahipliği yapan Osmanlı Sarayları... 🔹 Osmanlı döneminde de Türk evlerinde sıkça kullanılan cihannümalar için genellikle 'Köşk oda','Yıldız Köşkü' veya 'Kuşkondu' isimleri kullanılır. 🔹 Kuşkondular genellikle selamlık bölümünden merdivenle çıkılan, çatı katlarında kule şeklinde bütün manzaraya hâkim mimarisiyle herkesin kullanmak istediği nadide mekanlardır. 🔹 Yazın sıcak günlerinde bunaltıcı havadan kaçmak, keyifle manzarayı seyretmek, kalabalık vakitlerde bir kenara çekilmek gibi amaçlarla kullanılan bu mekan farklı süslemeleri ve şaşırtıcı biçimleri ile Osmanlı konut yapısında önemli bir yer edinir. 🔹 Farklı geometrik şekillerle inşa edilen cihannümalar Osmanlı konut mimarisinde tipolojik olarak üçe ayrılır ve bu başlıklar altında incelenirler: ↪ Çatı üzerinde tamamen bağımsız olarak inşa edilen cihannümalar 🔹 Bu grupta incelenen cihannümalar çatı üzerinde yapıdan neredeyse bağımsız inşa edilen pencereleri ile dört bir yana açılan mekanlardır. Özellikle Osmanlı'da ki geleneksel Türk evlerinde cihannümaların bu çeşidi ile karşılaşılır. 🔹 Anadolu'da konak olarak tabir edilen birden fazla kata sahip ve büyük yapılarda genellikle bu tarz kuşkondulara rastlanılır. Silindirik veya çokgen bir yapıları varken yükseklikleri genellikle bir insan boyunu aşacak kadardır. 🔹 Bu tarz ile inşa edilmiş cihannümaların en net örnekleri yaygın olarak bilinen: ↪ Sakarya-Taraklı'daki Fenerli Ev'de, 🔹 Ayrıca Osmanlı saray mimarisinin neredeyse bütün özelliklerini gösteren ve saray mimarisini anlatmada adeta bir kitapçık özelliği gösteren İshak Paşa Sarayı bu özellikteki cihannümalar ve seyir kuleleri ile donatılmış bir yapıya sahiptir. 🔹 İshak Paşa Sarayı'nın günümüze kadar ulaşmayan bir parçası olan cihannüma, harem bölümünün terasında hem aşağıda bulunan manzaraya hem de sarayın bir bölümüne hakim bir noktadaydı. 🔹 Cihannüma, eski dönemlere ait gravüllerden anlaşıldığı üzere sivri kemerli oyuklar içerisinde dikdörtgen pencereli avluya bakan bir özellikteydi. Doğu'nun mücevheri İshak Paşa Sarayı 🔹 Çatının ön yüzüne inşa edilen cihannümalar genellikle yoğun yağış alan, yağmura veya kara sık sık maruz kalan yerlerde inşa edilir. İklim koşullarının eğimli çatı yapmayı gerektirdiği bu coğrafyalarda çatının ön yüzüne, üç taraflı pencereleriyle manzara olacak bir yapıya sahiptir. 🔹 Karadeniz Bölgesi'nde Gümüşhane'de ve Trabzon evlerinde, İç Anadolu'da Sivas evlerinde, Doğu Anadolu'da Erzurum evlerinde ve hatta Balkanlarda bu tip cihannüma örnekleri görünür. Geçmişten günümüze geleneksel Türk evleri 🔹 Genellikle saraylarda karşılaştığımız bu çeşit cihannümaların örnekleri Edirne Sarayı, Topkapı Sarayı ve Kırım Han Sarayı'ndadır. Bu çeşit cihannümaların en eski örneğine daha sonra bir savaş sırasında zarar gören Edirne Sarayı'nda rastlanır. 🔹 Edirne Sarayı'nda yıkılmış olan bu örneğin ardından ilk örneği Fatih Sultan Mehmet döneminde yaptırılan Cihannüma Kasrı'dır. Günümüze çok az parçası ulaşabilen Cihannüma Kasrı'ndaki cihannüma silindirik gövdeliydi ve manzaraya açılıyordu. 🔹 Cihannüma Kasrı'ndan sonra Edirne Sarayı'ndaki bir diğer cihannüma Mimar Sinan'a Kanuni Sultan Süleyman tarafından yaptırılan Adalet Kasrı bir diğer adıyla Kum Kasrı'nda bulunur. Kasrın üzerindeki konsollara oturan cihannüma bir dönem zarar görüp yıkılsa da sonradan yeniden inşa edilir. Mimar Sinan'ın 3 eseri: Şehzade, Süleymaniye ve Selimiye camileri 🔹 Bağımsız olarak inşa edilen cihannümaların bir diğer örneği de Topkapı Sarayı'nda bulunur. Özellikle Fatih Sultan Mehmet zamanında inşa edilen bağımsız kule devlet adaletinin burada dağıtılmasından dolayı Adalet Kulesi olarak adlandırılır. 🔹 Gözetleme kulesi olarak da kullanılan Adalet Kulesi, divan toplantılarının yanı sıra İstanbul'un eşsiz manzarasına açılan dört yönde yuvarlak kemerli devasa pencereleri ile seyir köşkü olarak da kullanılır. 4 asırlık yönetim merkezi: Topkapı Sarayı'nın bölümleri