Osmanlı saraylarında kahve kültürü ve ikramı

🔺 Zamanla kahve, Osmanlı sarayı ve toplumu için gündelik hayatın vazgeçilmez bir parçası haline gelmişti. Misafir ağırlamada olmazsa olmaz ikramların başında geliyordu. 🔺 Sunumu ve ikramlarıyla, kavurma, pişirme usulü ve teknikleriyle Türk kahvesi adı ile dünyaya tanıtıldı. Kırk yıllık hatrın asırlar aşan öyküsü: Türk kahvesi 🔺 Osmanlı sarayları kahvenin en itibar gördüğü yerlerden biriydi. Kahvenin itibari ise misafire gösterilen hürmetin bir tezahürü niteliğindeydi. 🔺 Osmanlı sarayında gündelik olarak içilmesinin yanı sıra, kahve sunumu konukların kabul merasiminin en önemli kısımlarından biriydi. Bir misafire gösterilen saygının, hürmetin gereği zarif ve kusursuz olması gerekirdi. Divan edebiyatı şairlerinin gözünden 'Türk kahvesi' 🔺 Saraya gidenler soygun (dinlenme) odasındaki aynanın karşısında kendine çeki düzen verdikten sonra halayık gülbahar sahan adı verilen tabaktan gül kokulu lokum ikramı ile karşılanırdı. Mevkisine uygun bir yere oturtulduktan sonra kahvecibaşının nezaretinde kahve seramonisi başlardı. 🔺 Kahvenin sarayda itibar kazanması IV. Mehmed zamanında olmuştu. Sarayda sadece Yemen kahvesi tercih edilirdi. Kahve ikramı için kullanılan fincanlar, İznik veya Kütahya çinisinden yapılır; bu fincanların etraflarında, elin yanmaması için kulp vazifesi gören gümüş veya altın bir zarf olurdu. Türk kahvesi çeşitleri hakkında bilgiler 🔺 Bazı yerlerde misafirlere kahveden önce gümüş tatlı takımı ile lokum veya şekerleme türü bir tatlı ikram edilir, onun tadı geçmeden acı bir kahve sunulurdu. 🔺 Kahve, bayramlarda, kulpsuz fincanın kendine uygun bir fincan zarfına konulmasıyla; diğer günlerde ise, tabaklı fincanlarda ikram edilirdi. Bazen, kahveye farklı bir tat kazandırmak için, kahvenin içine çiçek suyu, 'ak amber' veya 'kâkule' katılırdı. Kahve endüstrisi kölelik ile nasıl yükseldi? 🔺 Padişaha kahve ikram edileceği zaman kahvecibaşı elindeki askıya oturttuğu kahvedan ile padişahın huzuruna gelir, ikinci kahveci ise koluna attığı yuvarlak, üzeri nakışlı kahve örtüsü ile ikrama katılırdı. 🔺 Onu takip eden üçüncü kahveci de bir tepsi içindeki boş fincanları kahvecibaşına getirir, böylece kahveci başının gözetimi ile kahve sunma töreni tamamlanırdı. 🔺 Kahve gün geçtikçe o kadar çok önem arz ediyordu ki, padişahın içeceği kahvenin suyu bile özel olarak Eyüp tepesi civarındaki Gümüşsuyu'ndan getiriliyordu. 🔺 Sarayda kahve tiryakiliği yalnızca padişahı veya gelen misafirleri değil tüm haremi de sardı. Cariyeler kahve demleme dersleri alırlardı. İçimi güzel olan kahvenin hazırlaması ise bir hayli zahmetliydi. 🔺 Osmanlı toplumunda yer eden bu gelenek hâliyle bu içeceğin hazırlanmasını ve sunulmasını gerektiren araç gereçlerin de sanatla yoğrulmasına yol açmıştı. 🔺 Sitil takımları, fincan, zarf ve puşideler, merasim havasında gerçekleşen kahve sunumunun şık ve gösterişli ana parçalarıydı. 🔺 Kahve ikramında yuvarlak stil örtüsü kullanılırdı. Atlas veya kadifeden yapılan bu örtü sırma, sim, pul, hatta inci ve elmas işlemeliydi. 🔺 Stil takımı ve örtüsünün zenginliği ailenin varlık derecesini yansıtırdı. İçinde kahve fincanı ve zarflar bulunan tepsiyi taşıyan kız, stil örtüsünü kenardan iki eli ile önlük gibi önünde tutar, ikinci kız stil takımını taşırdı. 🔺 Üçüncü kız tepsiden porselen fincanı alır, stildeki güğümden kahveyi doldurur, fincanı altın, tombak, gümüş veya porselen zarfa yerleştirir, zarfın ayağından iki parmağı ile tutarak tek tek misafirlere ikram ederdi. 🔺 Evlilik süreçlerinde kız tarafının çeyize sitil puşidesi, erkek tarafının da sitil örtüsüne uygun bir kahve sitil takımı koyması adettendi. Kahvenin yanında ise bugüne benzer bir şekilde meyankökü, demirhindi ve gül gibi şerbetler, tatlılar ikram edilirdi. 🔺 19. yüzyılda Osmanlı'da sitil takımları gümüş, tombak, pirinç ya da bakır malzemeden üretilirdi. Sitil takımının en gösterişli parçalarından biri ise kahve ikramının üzerinde yapılacağı kahve örtüsü yani puşidelerdi. Genelde 1 metre çapında ve yuvarlak olan puşideler, ipek, kadife ya da atlas kumaştan yapılır, işlemelerindeki altın, gümüş detaylar, sim saçaklar göz doldururdu. 🔺 Kahve fincanları, porselen ve billur gibi malzemelerden üretilirdi. Boyutu ve farklı özellikleriyle değişen fincanlar 'bülbül fincanı', tiryakiler için büyük boy 'kallavi' fincanlar, paşa fincanı ve hatai gibi adlarla isimlendirilirdi. 🔺 18. yüzyılda Avrupa üretimi porselenler 19. yüzyıl sonunda ise Yıldız Porselen Fabrikası üretimi fincanlar kullanılmaya başlanmıştı. 🔺 Sarayda kahve ikramının incelikli parçalarından biri de kahve fincanı zarflarıydı. Kulpsuz fincanlar, altın ya da gümüşten yapılan 'fincan zarfı' adlı muhafazalara konurdu. 🔺 Fincanı içine oturtmaya yarayan, dudak payı kadar fincanın dışarıda kaldığı zarflar ince işçilik ve değerli taşlarıyla gerçek birer sanat eseri niteliğindeydi. 🔺 Bu zarflar tombak, mine, oyma, savat, telkâri teknikleriyle, zümrüt, inci, yakut, firuze, elmas gibi değerli taşların kullanımıyla göz dolduran zarif detaylara sahipti. 🔺 Dönemi belgeleyen isimlerden Abdülaziz Bey'in aktardığına göre, 19. yüzyılda bir mekanizma aracılığıyla küçük bir mızıkanın yerleştirildiği mineli kahve fincanları bile kullanılmaktaydı. 🔺 Kahve merasiminin en kusursuz ve ihtişamlı olduğu yer elbette Osmanlı Sarayı idi. Tüm araç gereçlerin en zarif olanları üretilir, padişahlara özel takımlar hazırlanırdı. 🔺 Avrupa'dan seçkin Fransız, Alman, İngiliz markalarının Osmanlı pazarı için ürettiği kahve fincanları çoğunlukla Osmanlı Sarayı'nda kullanılırdı. 🔺 Osmanlı döneminde fincanların tabanı geniş, ağzı dar şekilde yapılması kahvenin daha geç soğumasına, köpüğün uzun süre muhafaza edilmesine olanak sağlardı.

Osmanlı saraylarında kahve kültürü ve ikramı

OSMANLI'DA KAHVE KÜLTÜRÜ