İhmal edilmiş hazine: Osmanlı mimarisi

➤ Osmanlı mimarisi, yaklaşık 600 yıllık imparatorluğun eserlerini içeren, oldukça geniş ve çeşitli özellikler gösteren bir coğrafyaya dağılmış özgün yapılardır. ➤ İlk Türk devletlerinden Selçuklu'ya, oradan da Anadolu, Balkanlar ve Avrupa'ya kadar taşınan yapı geleneğinin yıllar içerisinde gelişip özelleştiği stil, Osmanlı'nın son dönemlerine kadar her yerde üretilmeye devam etmiştir. ➤ Dönemin padişahına, dünya mimarlığına, malzeme teknolojisine ve devletin ekonomik durumuna göre çeşitlilik gösterir. İslam mimarisi nedir? ➤ Genellikle sade, kullanışlı, ince, zarif, vakur ve heybetli bir görünüme sahip Osmanlı eserleri, tarihleri ve üslupları ele alınarak, Erken, Klasik, Lale, Barok, Ampir Üslup ve Tanzimat olmak üzere 6 döneme ayrılır. En şaşaalı günlerini ise Mimar Sinan'ın mimarbaşı olduğu dönemde yaşar. ➤ Osmanlı mimarisi siyasi gelişmelerden ve devletin ekonomik gücünden büyük ölçüde etkilenir. Eserler görünüşleriyle inşa edildikleri tarihten ve üsluptan haber verir nitelik kazanır. Mimar Sinan'ın çıraklıktan kalfalığa geçiş eseri: Şehzadebaşı ➤ Vav TV'de yayımlanan Enderun Sohbetleri programına konuk olan araştırmacı Doç. Dr. Selman Can, Fikriyat.com yazarı Prof. Dr. İsmail Güleç ile Osmanlı mimarisinde yaşanan gelişmeleri ve bilinmeyen yönlerini ele aldı. ➤ Kaynak olarak Osmanlı arşivlerinin orijinal kayıtlarını sunan ve bu belgeler ışığında konuşan Selman Can, mimarinin bu kayıtlar rehberliğinde ele alınması gerektiğinin büyük önem arz ettiğini vurguladı. ➤ Osmanlı'nın son dönemlerinde eski ihtişamını yitirmesiyle tarihin paralelinde bu dönemin mimarisinin de rafa kaldırıldığını belirten Doç. Dr. Selman Can, özellikle 19. yüzyıl verilerinin günümüzdeki mimarlık sorunlarına da ışık tuttuğunu vurguladı. ➤ Can, ayrıca bu alanda yapılan çalışmaların, yapıların inşa edildiği tarihte tutulan Osmanlıca kayıtlardan ziyade, yeni alfabe ile üretilen hazır kaynaklardan geliştiğini, dolayısıyla da zamanla tıkanan ve gelişme gösteremeyen bir noktaya doğru gittiğini belirtti. Osmanlı ve Selçuklu camileri arasındaki farklar nelerdir? Mimarlık ve mühendislik arasındaki ayrım ne zaman gerçekleşti? ➤ Doç. Dr. Selman Can, mimarlık ve mühendisliğin Osmanlı'nın son dönemlerinde birbirinden ayrıldığını ve bu devirde 'mimar' unvanının yeni bir anlam kazandığını belirtti. 'Mimarlık ve mühendislik kavramları tarihin uzun bir döneminde beraber anılan ve ayrı bir kavram ve unvan olarak ifade edilme ihtiyacı hissedilmeyen iki kavramdır. Batı'da 18. yüzyılda ayrı birer ifade olarak kullanılmaya başlayan kavramlar 19. yüzyıl dolaylarında bilimlerin tasnif edilmesiyle, mimarlık ve mühendislik arasındaki ayrım netlik kazanmaya başlar.' 📌 Bilgi Notu: 'Osmanlı Devleti'nde 19. yüzyıl içerisinde net olarak ayrılan mimarlık ve mühendislik kavramı, öncesinde mühendislik eğitiminin çatısı altında toplanmış bir alandır. 'Fünun-u medresenin teferruatındandır.' denilerek mühendis bilimlerinin altında değerlendirilen mimarlık, 1830'lu yıllara değin birlikte devam eder.' 📌 Bilgi Notu: ➤ Osmanlı'nın son dönem mimarisinde idareciler tarafından bilinçli olarak Batı'ya yöneliş vardır. Doç. Dr. Selman Can, Batı teknolojisini göz önüne alınarak lll. Ahmet'ten itibaren çoğu alanda revaç bulan bir değişim olduğunun altını çizdi. ➤ Tarih araştırmacısı Can, geç dönem Osmanlısında Batı'ya yönelik gerçekleşen faaliyetlerin yönetim merkeziyetli geliştiğini de sözlerine ekledi. Nobele davet edilen Osmanlı Osmanlı mimar ihtiyacını nereden karşılardı? ➤ Osmanlı'daki mimar ihtiyacının nasıl giderildiğini ve 19. yüzyılda yabancı mimarların nasıl vazife alabildeğine değinen Can, şunları ekledi: 'Osmanlı Devleti'nde yapılar inşa edilirken şehirlerde halk ve yöneticiler tarafından iyi bir şekilde tanınan mimarlar hangi uyruktan olduğuna bakılmaksızın ihtiyaç olan yapı için tutulur ve eser inşa edilirdi. Ancak ll. Bayezid dönemine gelindiğinde sarayın Birun teşkilatı içerisindeki Şehremaneti'ne bağlı kurulan Hassa Mimarlar Ocağı yapı işlerinin bir düzene girmesini sağladı.' Mimar Sinan'ın baş mimar oluşu ve Hassa Mimarlar Ocağı ➤ Fatih Sultan Mehmet'in yaptığı reformlarla mimari eğitimin ve yapı inşasının farklı bir boyuta taşındığının altı çizildi. 'Fatih Sultan Mehmet'in İstanbul'a sanatta, mimaride, eğitimde ve daha birçok konuda tüm dünyaya örnek teşkil edecek bir mahiyet kazandırmak istemesi, Hassa Mimarlar Ocağı'na gelişmiş ve sistematik bir düzen getirir.' 📌 Bilgi Notu: Hassa Mimarlar Ocağı'nın görevi nedir? ➤ Hassa mimarları ve zaman içerisinde geçirdiği başkalaşım şu cümlelerle ele alındı: 'Her türden yapıyı tasarlamak ve imar etmek için hem yeterli bilgiye hem de yetkiye sahip olan Hassa mimarları tipik bir Osmanlı şehri olarak ele alabileceğimiz şehirlerin asıl tasarımcılarıdırlar. Yeniçeri Ocağı'ndan kabiliyetleri ve yetenekleri doğrultusunda seçilerek görevlendirilen mimarlar tek bir merkezden yönetilmenin de etkisiyle şehirleri tek bir dili konuşan ve ifade eden bir düzende imar ederler.' 📌 Bilgi Notu: ➤ Osmanlı'nın mimari üslubuna dair inşaat işçilerinin etkilerine değinen Can, şu sözlerle meseleyi özetledi: 'Payitahtın bütün mimari üslubu ve beğenisi, inşaat işçileri eliyle de devletin her yanında yaygınlaştırılır. Örneğin ustaları ile ünlü Erzincan Kemaliye işçileri birkaç yıl sıklıkla payitahta gelir ve burada yeni gelişmeleri ve detayları öğrenerek döner ve bölgelerinde aynı üslubu uygular. ' İslam mimarisi nedir?