Fatih'in hocası: Molla Gürani

Molla Gürani'nin doğumu 🔷 Asıl adı Şemseddin Ahmed b. İsmail olan Molla Gürani'nin doğum tarihi tartışmalı olmakla birlikte genel olarak 1410 yılı kabul edilir. 🔷 Molla'nın doğduğu yerle ilgili üç farklı rivayet vardır. İlk bilgi onun Guran'da doğduğu ve buranın İsferayin'a bağlı olduğudur. İkinci kayıtta, Guran'ın Irak'ın kuzeyinde bulunan Şehrizor'a bağlı bir yer olduğu yazar. Diğer bilgide ise Molla'nın Diyarbakır'daki Hiler köyünde doğduğu ifade edilir. Tıp tarihine damga vuran 5 Müslüman alim Alimliğe giden durakları 🔷 Doğduğu Guran'da bir müddet eğitim gördükten sonra Bağdat'a gider. Burada Zeynüddin Abdurrahman b. Ömer el-Kazvînî'den kırâat-i seb'a, kelâm, tefsir, nahiv ve fıkıh dersleri alır. Bağdat'ın ardından Hasankeyf'e geçerek eğitimini sürdürür. Celâleddin el-Hulvânî'den Arap dili ve edebiyatı tahsil eder. 🔷 İlmin peşinde koşan Molla'nın üçüncü durağı Şam olur. Kadim şehirde, aralarında Alâeddin Muhammed b. Muhammed el-Buhârî'nin de bulunduğu âlimlerden dersler alır. 12 maddede İstanbul'un manevi fatihi Akşemseddin 🔷 Şam'daki tahsilini tamamladıktan sonra kutsal şehir Kudüs üzerinden bir başka ilim merkezi olan Kahire'ye gider. Burada dönemin en ünlü hadisçisi İbn Hacer el-Askalânî'nin öğrencisi olur ve kendisinden icâzet alır. 🔷 Ayrıca Zeynüddin Abdurrahman b. Muhammed ez-Zerkeşî, Ahmed b. Ali el-Makrîzî, Kemâleddin İbnü'l-Bârizî ve Ali b. Ahmed el-Kalkaşendî gibi âlimlerden hadis, kıraat, tefsir ve fıkıh öğrenimi görür. Hadis Usulünün Zirvesi: İbn Hacer el Askalani Memluk Sultanı'nın yanında 🔷 Pek çok âlimden ders alan ve icazet sahibi olan Molla Gürani, dönemin büyük Türk-İslam devleti Memlüklülerin Sultanı el-Melikü'z-Zâhir Çakmak'ın yakın çevresinde bulunur ve ilim meclislerine iştirak eder. 🔷 Kahire'de devrin önde gelen ünlü medreselerinden biri olan Berkūkıyye'de fıkıh müderrisi olarak görev alır. Ancak Kadı Hamîdüddin Muhammed b. Ahmed en-Nu'mânî el-Fergānî ile aralarında çıkan tartışma nedeniyle müderrislik görevinden uzaklaştırılarak Şam'a sürgün edilir. Memlükler döneminin 5 önemli şairi Anadolu'ya geçişi 🔷 Şam'a geçmek zorunda kalan Molla, Halep'te Osmanlı alimi Molla Yegan ile tanışır ve onunla birlikte Edirne'ye gider. 🔷 Gürani, o dönem Osmanlı'nın başkenti olan Edirne'de, Padişah II. Murad ile görüşür. Sultan, Molla Gürani'yi çok beğenir ve ona iltifatlar eder. Önce Bursa'daki Kaplıca ardından Yıldırım medreselerinde müderrislik görev yapar. ▶ Bir bilgi: Fatih'in hocası oldu 🔷 Molla Gürani müderrislik görevinin ardından, devlet işlerini öğrenmesi ve tecrübe kazanması için Manisa'da bulunan Şehzade Mehmed'in hocası olarak görev alır. Sultan, dönemin en büyük alimleri tarafından yetiştirilir. 🔷 1443 yılından itibaren Fatih'in yanında bulunan Gürani, tahta geçtiğinde ve tekrar Manisa'ya gönderilişinde padişahın yanındadır. ▶Fatih tahta neden iki kez geçti? Vezirlik teklifini reddetti 🔷 II. Mehmet ikinci defa tahta geçtikten sonra Molla Gürani'ye vezirlik teklif edilir. Ancak ileri görüşlü bir kimse olan Gürani, şu tarihi cevabı verir: 'Senin kapında hizmet edenler, sonunda vezâret makamına ulaşmayı arzular. Eğer kendileri dışında bir kimse vezir olursa sana olan bağlılıkları zayıflar ve saltanatının düzeni bozulur.' Fatih Sultan Mehmet hakkında bilmeniz gereken 15 şey Osmanlı'nın Adalet Bakanı oldu 🔷 Vezirlik görevini reddettikten sonra Sultan Fatih onu kazaskerliğe tayin eder. Molla Gürani, padişahın en çok danıştığı ve en yakınındaki isimlerden biri olur. ▶ Kazaskerlik nedir? İstanbul'un fethindeki büyük etkisi 🔷 İstanbul'un fethi sırasında Fatih'in istişare meclisinde bulunan Gürani, savaşın en zor günlerinde sultanı teşvik eder ve kuşatmanın devam etmesi gerektiğini savunan grubun içinde yer alır. 🔷 Zamanı olmadığı ve Fatih'in güçlenmesini istemedikleri için kuşatmanın kaldırılması gerektiğini söyleyen Çandarlı Halil Paşa'nın grubuna karşı, Molla Gürani fethi savunur ve padişaha moral verir. İstanbul'un Fethi tarihi hakkında 12 bilgi Hazırladığı özel fetihname 🔷 İstanbul'un fethinden sonra Memlük Sultanı Melik İnal'a gönderilen ve Arapça süslü bir üslûpla yazılan fetihnâmeyi Molla Gürani kaleme alır. Bu tarihi metni Gürani'nin yazması, ne denli önemli bir şahsiyet olduğunu gösterir. 🔷 Fermandan bazı ifadeler şöyledir: 'Yüce Allah'ın: 'Kafirlerden size komşu olanlar ile savaşınız' (Tevbe Suresi, 123. ayet) emrini dinleyip, İslamiyet'teki gaza farzını yerine getirmeğe çalıştık. Denizden ve karadan, gaziler ile mücahidleri, şerefmiş gibi küfrü ile öğünen, kötülük ve küfür ile dolu, İslam ülkeleri ortasında kalmış bir şehrin açılması için teçhiz ettik' 'Aramızda 54 gün ve gece döğüş ve savaş oldu. Daha güneşin doğduğu yerden çıkmasından evvel yüce Allah fetih lütfetti' Hac yolculuğu 🔷 Kazaskerlik görevi sırasında tayinler konusunda bağımsız hareket ettiği için Bursa kadılığına getirilir. Burada aynı zamanda vakıfların idaresiyle ilgilenerek devlet görevine devam eder. 🔷 1455 yılında Bursa'da görev yaptığı esnada, padişaha yakın bir kişiden gelen teklifi şeriata aykırı bularak reddettiğinden görevinden alınır. Molla Gürani bunun üzerine hac görevini yerine getirmek için yola çıkar. Hac ibadetinin faziletleri 🔷 Vakur ve kanaatlerini açık sözlülükle ifade etmekten çekinmeyen bir kişiliğe sahip olan Gürani, önce Halep'e ardından bir zamanlar eğitim gördüğü Şam'a gider. 🔷 Bir süre burada kaldıktan sonra kutsal belde Kudüs'e geçer ve ardından Müslümanların ana yurdu Kabe'ye giderek hac görevini yerine getirir. Kudüs bizim için neler ifade eder? Tekrar Bursa'ya dönüş 🔷 1458 yılında İstanbul'a dönen Molla Gürani ikinci kez Bursa kadılığına tayin edilir. On iki yıl görevini sürdürdükten sonra 1480 yılında dönemin en yüksek ilmiye makamı olan İstanbul müftüsü olarak görevlendirilir. 🔷 İstanbul kadılığı görevini Fatih'in vefatının ardından II. Bayezid döneminde de sürdürür. Toplam sekiz yıl bu görevde kalır. ▶ Bir bilgi: Vefatı 🔷 Osmanlı döneminin en büyük isimlerinden biri olarak kabul edilen Molla Gürani, rahatsızlanarak İstanbul'da vefat eder. Aksaray semtinde kendi yaptırdığı caminin haziresine defnedilir. 🔷 Gürani'nin medfun olduğu hazirede ayrıca mezar taşlarının incelenmesi sonucu, gömülerin büyük bir kısmının 15. ve 19. yüzyıllar arası devlet ileri gelenleri ve ulemadan olan önemli kişilere ait olduğu tespit edildi. 🔎 Aksaray Molla Gürani Camii Kaleme aldığı eserleri ▶ Gāyetü'l-emânî fî tefsîri'l-kelâmi'r-rabbânî: Kudüs'te yazmaya başladığı bu eseri Fatih Sultan Mehmed'e ithaf eder. Kitapta kelam, fıkıh ve siyere dair bilgiler yer alır. Eserin kaynakları arasında Zemahşerî'nin el-Keşşâf'ı ve Beyzâvî'nin Envârü't-tenzîl'i yer alması dikkat çeker. Bu kitap, Bazı Osmanlı hükümdarları tarafından yazdırılarak Buhara Hanlığı'na ve diğer yerlere hediye olarak gönderilen eser Osmanlı medreselerinde ders kitabı olarak okutulur. ➡ ed-Dürerü'l-levâmiʿ fî şerhi Cemʿi'l-cevâmî el-Budûrü'l-levâmi: Tâceddin es-Sübkî'nin fıkıh usulüne dair kitabının şerhidir. ➡ Keşfü'l-esrâr ʿan kırâʾâti'l-eʾimmeti'l-ahyar: II. Bayezid'e ithaf edilen eserde, İbnü'l-Cezerî'nin kıraat ilmine dair ismini vermediği bir manzumesinin şerhi ve İbn Muhaysın, A'meş ve Hasan-ı Basrî'nin kıraatleri konu edinilmiştir. ➡ el-Kevserü'l-cârî ilâ riyâzi ehâdîsi'l-Buhârî: Büyük hadis kitabı Sahih-i Buhari'nin şerhidir. ➡ Refʿu'l-hitâm ʿan vakfi Hamza ve Hişâm: Ca'berî'nin Ferâʾidü'l-esrâr min vaḳfi Ḥamza ve Hişâm adlı manzumesinin şerhi. ➡ el-Müreşşah ale'l-Müveşşah: Nahiv ilmine dair bir eserdir. ➡ Risâle fi'l-velâ (Risâletü'l-velâ): Molla Hüsrev'in aynı adlı risâlesini tenkit için yazılmıştır. ➡ el-Abkarî fî havâsi'l-Caʿberî ➡ Ferâʾidü'd-dürer ve şerhu Levâmiʿi'l-ġurer