Sanatın İslam ile buluşması

SANAT KAVRAMI 🔸 Arapça 'san' kökünden türemiş olan sanat, yapılan iş, meslek anlamlarına gelir. İslam sanatı ise İslam kültüründen etkilenen ve estetik kaygı güden, güzele ulaştırmayı amaçlayan bir yolu temsil eder. 🔸 İslam inancının en güzel tezahürleri olarak ortaya çıkan sanat türleri hat, tezhip, minyatür gibi çeşitli formlar etrafında şekillenir. Sanat dalları kendilerine has üsluplarıyla ile her dönem dikkat çekmeyi ve göz kamaştırmayı başarırlar. İslam mimarisinin çekirdek kavramı: Mekan İSLAM SANATININ ÖZELLİKLERİ 🔸 İslam etkisinde ortaya konulmuş sanat eserlerini, diğer sanat eserlerinden ayıran özellik Yüce Allah'ın (CC), Peygamberlerin ve meleklerin figürlerine veya teşbihlerine rastlanmamasıdır. Batı'da tam aksi bir durum hakimdir. Bu da dini değerlerin ikonlaşmasına sebebiyet vermiştir. 🔸 İslam alimleri, Cahiliye Dönemi'nden kalan putperestliği önlemek amacıyla ilahi varlıkların suretlerinin çizilmesini ve heykelinin yapılmasını uygun görmemiştir. Örneğin Batı kültüründe revaçta olan resim ve heykel, bu sebepten ötürü İslam dünyasında yer bulamamıştır. Burada dini hassasiyet ve dengeler öncelemiştir. 🔸 Bununla birlikte Müslüman sanatkarlar, kendilerinden önce var olan sanatsal birikimi tamamen yok sayarak yeni bir alan inşa etmeyi hedeflemediler. Aksine, var olan birikimden en iyi şekilde faydalanarak bu zenginliği İslami çerçeveye uygun bir şekilde idame ettiler. 🔸 İslam sanatı, birçok araştırmacının dikkatini çeken geniş bir alandır. Bu alanda öncü isimlerden olan Oleg Grabar, İslam mimarisini dini ve sosyal motivasyonlarla inşa edilen yapılar şeklinde ikiye ayırır. 🔸 Bunlardan ilki, inananların dini pratiklerini yerine getirmek için inşa ettikleri cami gibi ibadet mekanlarıdır. Diğeri ise toplumsal yaşamı idame ettirmek üzere kurulan okul, hastane gibi yapılardır. Bu yerlerde de İslami ögeler içeren detaylara rastlanır. Oleg Grabar kimdir? HAT SANATI 🔸İslam sanatı deyince akla ilk gelen alanlardan biri Hüsn-i Hat'tır. Ortaya çıktığı dönemde Arap kaligrafisi daha sonra İslami kaligrafi olarak anılan bu sanat dalı, Arap yazısını estetik ölçüleri göz önünde bulundurarak yazma sanatıdır. 🔸 Oluşumunun ilk aşamaları milattan önceki yıllara dayanan Arap alfabesi, İslamiyet ile birlikte kemale ermiştir. Estetik unsurlar bu harf sistemine öylesine nüfuz etmiştir ki Kur'an-ı Kerim yazısı, sanat yazısına evrilmiştir. HAT ÇEŞİTLERİ 🔸 Hat sanatının 'aklam-ı sitte' denilen ve bugün sıklıkla kullandığımız fontları anımsatan sülüs, nesih, rik'a gibi çeşitli yazı stilleri vardır. Bu yazıları birbirinden farklı kılan başlıca etken, kullanılan kamış kalemlerin kesim şekli ve ağız genişliğidir. 🔸 Nesih, küçük olması ve çok fazla yer kaplamaması sebebiyle özellikle kitap yazımında en sık kullanılan yazı stilidir. Sülüste ise nesihe göre daha genişçe bir kalem kullanılır. 🔸 Sanat geleneğinde ümmü'l hat yani yazıların annesi olarak adlandırılır. Rik'a ise Osmanlı Devleti tarafından gündelik hayatta kullanılmak üzere geliştirilen pratik bir yazı çeşididir. Hüsn-i hat nedir? Bir hattat nasıl yetişir? OSMANLI HATTATI MEHMED ŞEVKİ EFENDİ 🔸 Osmanlı devrinde yaşamış olan Mehmed Şevki Efendi, hat sanatının büyük üstatlarından sayılır. Dayısından almış olduğu eğitim sayesinde sülüs, nesih ve rik'ayı öğrenir. Daha sonra 'Şevki Mektebi' diye anılan günümüzde hala sıkça kullanılan bir üslup geliştirir. 🔸 Hayatının sonuna kadar sanata olan ilgisini kaybetmez ve talebeler yetiştirmeye devam eder. Usta hattat, öğrenci yetiştirmekte oldukça hassastır. Öyle ki, gereken ilgiyi gösteremeyeceğinden korkarak hayatının belli bir döneminden sonra on talebeden fazla kişiye eğitim vermez. Bu durum Osmanlı Devleti'nde hat sanatına gösterilen özenin bir göstergesidir. 🔸 Osmanlı'da hat sanatına bu kadar ilgi gösterilmesinin başlıca sebebi muhakkak Kur'an'a karşı duyulan muhabbet ve saygıdır. Hattatların yazıya olan ilgisi bütün İslam alemi tarafından bilinir. MİNYATÜR SANATI 🔸 İlk çağ medeniyetlerinden itibaren örneklerine rastlanan minyatür sanatı, genellikle kitaplardaki spesifik konuları açıklamak için sayfaların kenarlarına suluboya ve altın, gümüş yaldızla yapılan resimlerdir. 🔸 Minyatürler ışık-gölge oyunları sayesinde derinlik algısından arındırılmış iki boyutlu görsellerdir. Minyatür, özellikle Selçuklular, İlhanlılar ve Osmanlılar gibi Türk İslam Devletleri eserlerinde sıkça rastlanan bir alandır. Nakkaş Osman, Levni, Nakkaş Nigari, Matrakçı Nasuh Osmanlı döneminin en başarılı minyatür sanatçılarındandır. İnce bir sanat 'minyatür' TEZHİP 🔸 Sözlük anlamı 'altınlamak' olan tezhip, altın manasındaki 'zehep' kökünden gelir. Müslümanlar tarafından en çok kullanılan süsleme sanatıdır. 🔸 Bilhassa hat levhalarının ve kitapların kenarlarını süsleyen tezhibin ana malzemeleri boya ve altındır. Bitki figürleri başta olmak üzere birçok motif müzehhibin hayal gücü ile kağıda aktarılır. 🔸 Günümüzde hala ilgi duyulan ve birçok sanatçının yetiştiği tezhip alanının önde gelen isimleri arasında Şah Kulu, Kara Mermi ve Ali Üsküdari vardır. Müzehhip ne demek? Süsleme sanatçısı MİMARİ 🔸 İlk dönemlerde çevre kültürlerden etkilenen İslam mimarisi zamanla olgunlaşır ve kendine has bir üslup kazanır. Camiler, medreseler, saraylar ve şehirlerdeki yapılarda net bir şekilde görünen İslam mimarisi, kendine özgü tasarımları ile dikkat çeker. 🔸 İslamiyet'in ilk dönemlerinde yeryüzünü mescit olarak kullanan Müslümanlar, zamanla bir arada ibadet edebilmek için camiler inşa ederler. İslam medeniyetinin yükselmesi ile şehirler, camiler etrafına kurulmaya başlar. Böylece cami merkezli şehircilik anlayışı gelişir. Türkistan'ın gözbebeği 10 cami İSLAM MİMARİSİNİN GÖZ BEBEĞİ MİMAR SİNAN 🔸 İslam mimarisini, eserleriyle gösteren en önemli isimlerden biri hiç şüphesiz ki Mimar Sinan'dır. Büyük usta, Kanuni Sultan Süleyman, II. Selim ve III. Murad dönemlerinde Osmanlı'nın baş mimarıdır. Görevini ifa ettiği 49 yıllık sürede Osmanlı mimarisini ileriye taşıdığı gibi yaptığı eserler günümüzde dahi mimari anlamda örnek teşkil eder. 🔸 Sinan'ın gelişimini en popüler üç eserinden takip etmek mümkündür. Bunlar sırası ile Şehzadebaşı Camii, daha sonra kalfalık eserim olarak adlandırdığı Süleymaniye Camii ve ustalık eseri sayılan Edirne Selimiye Camii'dir.