Sarsılmaz bir değer: Mesudiye Medresesi

DİYARBAKIR 🔶 Diyarbakır, Mezopotamya-Kafkasya ve İran-Anadolu yollarını birleştiren bir kavşak durumundadır. Tarihsel süreçte birçok medeniyete ev sahipliği yapan şehir, önemli bir savunma ve ticaret merkezi konumundadır. 🔶 VII. yüzyılda Müslüman topraklarına katılan Diyarbakır, Osmanlılar devrine kadar Emevi, Abbasi, Mervani, Büyük Selçuklu, İnaloğulları, Artuklular, Eyyubiler, Anadolu Selçukluları, İlhanlılar, Timurlu ve Akkoyunlu hükümdarlıklarının yönetiminde kaldı. Depremde yıkılan 14 asırlık Habib-i Neccar Camii 🔶 Osmanlı yönetimine geçene kadar süreç içerisinde önemli bir merkez statüsünde olan Diyarbakır, 1515'de Osmanlı topraklarına katılarak merkezi 'Amid' olan bir beylerbeylik olur. 🔶 Diyarbakır'da bulunan mimari eserler incelendiğinde, birçok kültürden etkilendikleri görülür. Irak, Suriye ve İran gibi kültürlerin sanat anlayışı şehirdeki eserlere yansır. Diyarbakır'daki yapıtların kültürel zenginliği, bu toprakların yüzyıllardır oluşturduğu etkileşimin bir sonucu, sentezidir. 🔶 Kahramanmaraş merkezli 7.7 ve 7.6 büyüklüğündeki depremlerden etkilenen ülkemizin 10 ili içerisinde Diyarbakır da vardı. Depremler, birçok vatandaşımızın yaşamını yitirmesine ve yaralanmasına sebep oldu. 🔶 Doğal afet, kültürel değerlerimize de zarar verdi. Birçok tarihi yapının yıkılmasına veya zarar görmesine neden oldu. Depremlerde 'Mesudiye Medresesi' ise hiç hasar görmedi. Peki, bu durumu nereden anlıyoruz? Mihrabın iki yanında bulunan sütuncelerden... Selçuklu döneminin eşsiz eseri: Afyon Ulu Camii MESUDİYE MEDRESESİ 🔶 Mesudiye Medresesi, Artuklular döneminde inşa edilmiştir. Yüzyıllarca eğitim verme faaliyetini sürdürmüştür. Diyarbakır Ulu Camii'nin kuzeyinde planlanmış medrese, camiye bağlı yapılar içerisinde sayılır. İnşa edilişinden beri şehrin eğitim tarihine büyük katkı sunmuştur. Artuklular kimdir? Diyarbakır ve Mardin çevresinde hüküm süren bu beylik, 1102-1409 yılları arasında bölge için merkezi bir kuvvet olmuştur. Belgrad'da kalan son camii 🔶 Diyarbakır'daki Artuklu dönemine ait yapıtlara bakıldığında Suriye, Irak ve Mısır (Eyyubi, Zengi ve Memlük) devirlerine ait etkiler görülür. Diyarbakır, Sur'da bulunan Ulu Camii Külliyesi'nin giriş kısmında konumlanan Mesudiye Medresesi, Diyarbakır Yazma Eserler Kütüphanesi'ni içinde barındırır. 🔶 Eserin yapımına 1198 yılında Artuklu Meliki Ebu Muzaffer döneminde başlanır. 1223 yılında Melik Mesud devrinde tamamlanan yapı Anadolu'daki ilk üniversitelerden biridir. Yapı, 'Mesudiye' olarak da anılır. 🔶 Yapının iç avlusunda mihrabın iki yanına döner denge taş sütunceler yerleştirilir. Bu sütuncelerin koyuluş amacı, yapıda oluşabilecek bir çökme ya da kayma gibi hasarları belirlemektir. 🔶 1199-1223 yıllarında Artuklular'ın inşa ettiği Mesudiye Medresesi, tezyinat ve mimari özelliklerinin yanında dönen sütunlarıyla da dikkat çeker. İlk deprem tarihi kitabı: İşaretnüma 🔶 Dönen sütun sistemi, otomasyon ve sibernetiğin temelini oluşturan El Cezerî'nin, Diyarbakır'daki Artuklu Sarayı'nda çalıştığı dönemde yapılır. Dönen sütuncelerin El-Cezeri'nin tasarımı olduğu düşünülür. 🔶 Mihrabın iki yanında bulunan sütunceler, bir deprem ya da doğal afet sırasında medresenin zarara uğrayıp uğramadığını gösteren kontrol sistemi mahiyetindedir. El-CEZERİ KİMDİR? 🔶 Tam adı İsmâil bin er-Rezzâz el-Cezerî, olan ünlü isim Cizreli âlim, mucit ve mühendistir. Bilim dünyasında sibernetiğin temellerini attığı ve çalışan ilk robotu yaptığı kabul edilir. Sibernetik nedir? Güdüm bilimi olarak bilinen sibernetik, karmaşık sistemlerin incelenmesi, denetlenmesi ve yönetilmesi ile ilgilenir. 🔶 Sibernetiğin en büyük dehası olarak kabul edilen Müslüman alim Cezeri, Diyarbakır ve Cizre bölgesinde yaşadı. Cezeri, 50 mekanik cihaz ve bu cihazların nasıl yapılacağını anlatan talimatları kayıt altına aldı. İcatları arasında en çok ilgiyi 'filli su saati' gördü. Dört mezhep fıkhının okutulduğu medrese: Müstansıriyye 🔶 El Cezerî, 'El Câmi-u'l Beyn'el İlmî ve ElAmelî'en Nâfi fî Sınâ'ati'l Hiyel' ('Mekanik Hareketlerden Mühendislikte Faydalanmayı İçeren Kitap') adlı eserinde, 300 kadar otomatik makine ve sistemleri ile ilgili bilgi verdi ve bunların kullanım özelliklerini ayrıca bir şemaya yansıttı. 🔶 Yalnızca suyun kaldırma ve basınç gücünden yararlanarak yeni bir teknik sistem kuran Cezerî, bu sayede çok işlevli otomatik hareketler oluşturabildi. 🔶 Medresenin planı Halepli Usta Cafer Bin Mahmud tarafından yapılır. Kitabeye göre medresede tıp, kimya, matematik, edebiyat ve felsefe dersleri verilir. 🔶 İki girişi olan medresenin girişlerinden biri Ulu Camii'ye açılır. Mesudiye'nin asıl kapısı ise medresenin kuzeyinde yer alır. Kareye yakın bir planı olan avlunun güneyinde biri büyük üç kemerli revak yer alır. Revak, kesme taşlarla ve iki kat biçiminde inşa edilmiştir. 🔶 İki katlı olan medresede, müderris ve talebe odaları üst katta bulunurken mescit zemin kattadır. Sivas'daki Selçuklu mührü: Gök Medrese