İslam mimarisinde dinlenme köşesi: Bahçe

📌 İslam'ın içinde barındırdığı sayısız güzelliğin yeryüzünde tezahür eden bir parçası olarak ortaya çıkan bahçeler, zihni canlandırmak için yapılan ya da hayal edilen namütenahi eserlerdir. Namütenahi ne demektir? 📌 Estetik amaçlı tasarlanan bahçeler, belirli bir kültürel kimliği zirveye taşımak için kullanılan aracı öğeler olmaktan ziyade; hafızanın, mekan üretiminin, hayal gücünün, akılcılığın ve baki olma isteğinin bir dışavurumudur. 📌 Dolayısıyla İslami bahçeler ve peyzajlar; şiirlerde, seyahatnamelerde, tarım kılavuzlarında ve minyatürlerdeki tasvirlerde farklı bir yansıma bulmuştur. İslam mimarisinin halifeleri payidar kılan mekanı: Maksure 📌 'Bahçe Kültürü' ilk olarak yeşil, su ve suyun sağladığı uygarlıkla gündeme gelen bir olgudur. Yeşil ve su, kent ile bütünleşerek medeni şehirleri inşa eder ve su mimarisi, şehirlerin olmazsa olmaz bir parçası haline gelir. 📌 Hamamlar, çeşmeler, su kanalları, köprüler, konut mimarisi içinde yer alan özel ebeveyn banyoları ve su ögeleri ile su yolları, şehirlerin her yerini muhteşem tezyinatı ile süslemeye başlar. Bilgi Notu: 📌 Bahçe kavramı; suyun değerli, verimli toprağın kıt olduğu bölgelerde, tüm doğal güzellikleri içinde barındıran mekanlar olarak ayrıca önem kazanır. 📌 Yüce dinimiz İslam'ın doğduğu Arap yarımadasında da tabiat şartlarının zorluğu, denetim altında tutulabilecek tek yer olan bahçelere verilen önemi ve değeri artırır. İslam mimarisinin çekirdek kavramı: Mekan 📌 Kur'an-ı Kerim'de cennetin bir bahçe olarak detaylarıyla tasviri, İslam dünyasında bahçe ve cennet kavramlarının birbirleriyle bütünleşmesini sağlar. 📌 Cennette bulunan dört ırmağın birbirine dik açıyla kesişmesiyle oluşan, dört bölümlü bahçe anlayışı, İslam bahçe sanatının temelini oluşturur. Su da İslam bahçelerinin vazgeçilmez öğesi haline gelir. Kur'an-ı Kerim rehberliğinde şehir – kent ayrımı 📌 8. yüzyıldan itibaren İslam'ın Kuzey Afrika ve İran'a doğru yayılmasıyla beraber, İslam mutfağı, müziği, kıyafeti, mimarisi ve edebiyatı diğer kültürlerden etkilenecek ve onları da etkileyecek bir boyut kazanır. 📌 Orta Çağ'ın en büyük seyyâhı İbn Battûta; 1325 - 1354 yılları arasında Pekin, Kalküta, Buhara, İstanbul, Granada ve Timbuktu'yu içine alan seyahatinde yeni tatları ve manzaraları, karşılaştığı memleketlerin ve insanların alışılmadık yönlerini, örflere ve anıtlara aynı ilgiyi göstererek kaydeder. 📌 Bu gezgin coğrafyacılar, toplumları anlatmanın yanı sıra peyzajı da ayrıntılı bir şekilde gözlemler. Sıklıkla da İslam dünyasının bir parçasını diğeriyle, Sevilla'nın ırmak manzarasını Dicle ve Nil'le ya da Bağdat'ı Kahire'yle karşılaştırır. Peyzaj nedir? 📌 Selçuklular bahçe oluşturmak için çiçekler ve ağaçları kült bir düzen içine sokmak yerine; çeşitli ekler ve müdahaleler yaparak, bahçeye kendiliğinden gelişmiş görüntüsü kazandırmayı tercih ettiler. 📌 Tarih, coğrafya ve bibliyografya alanlarında önemli eserler veren Osmanlı alimi Kâtib Çelebi'ye göre Selçuklu Sultanı Alaeddin, Konya'da tepelerden inip sulanan bahçelerden geçerek kente doğru akan suyu, kentin kenarında bir su deposuna yönlendirir. Bu şekilde şehrin çevresinde yer alan meyve bahçelerinin ve bahçelerin oluşmasını sağlar. Bilgi Notu: 📌 Eserlerinde yaşanabilirlik ilkesini esas alan Turgut Cansever, İslam geleneğinde bahçelerin, ayetlerde geçen 'altından ırmaklar akan bahçeler' olduğunu ifade eder. 📌 Üç kez Ağa Han Mimarlık Ödülü alan isim, İslami cennet tasavvurunun unsurları olarak çeşit çeşit meyvelerin ve gölgeli ağaçların bulunduğu, renk renk çiçeklerle şırıldayan suların aktığı bahçeleri, hayatın asli bir unsuru olarak değerlendirir. Turgut Cansever'e göre 'İslam'da Şehir ve Mimari' 📌 Dinimizdeki cennet tasvirleri, dünya bahçelerinin estetik yönden gelişmelerine büyük katkı sağladı. Cahar-bağ denilen bahçe tipleri pek çok yerde cennet bahçeleri olarak model alındı. Cahar – bağ bahçe tipi nedir? 📌 Endülüs'teki Elhamra Sarayı da cahar-bağ tasarımına dayalı, dünya bahçelerini de tesiri altına alan bir dizi avlu bahçesidir. Erken İslam Bahçeleri olarak da adlandırılan bu bahçeler, iklim koşullarının da bir sonucu olarak su ve gölge üzerine bir tasarıma dayanır. 📌 Tefekkür bahçeleri olarak da ifade edilen Endülüs'teki İslami Bahçeler, var olan bitkilerin bir anlamda botanik müzesidir. Bilgi notu: 📌 İslam bahçe tasavvuruna yabancı, herhangi bir anlam içermeyen modern bahçeler ve parklar ne yazık ki, Müslüman şehirler ile kadim uygarlıkların ruha huzur veren, göze hitap eden eşsiz yapısından uzakta bir görünüm sergiliyor. 📌 Tüm bu İslam bahçe profiline ve çeşitliliğine nazar edildiğinde, zaman içerisinde yüzyıllar boyunca İslam'ın barındırdığı umdelerin hem nebatatın diliyle yeryüzünde hem de gayrimüslimleri hayran bırakan ilahi emirleriyle sosyal yapıda canlılığını koruduğu aşikardır. Yeryüzünü kaplayan afet: Betonarme