Bir şehrin giysisi: İstanbulin

◾ İstanbulin, Osmanlı'nın son dönemlerinde tasarlanmış ceket türlerinden biridir. İsmi İstanbul'dan gelir. ◾ Reşad Ekrem Koçu'nun Türk Giyim Kuşam ve Süslenme Sözlüğü'nde belirttiği gibi şıklığı gözeterek rahatsız kıyafetler giyip boyun bağı takan, sivil ve yaşlı devlet erkânını bu eziyetten kurtarmak için İstanbullu terziler tarafından Sultan Abdülmecid devrinde tasarlanmıştır. (X) Ülkemizin ilk kitap hastanesi: Süleymaniye Kitap Şifahanesi ◾ Sivil memurlar için resmi kıyafet olarak belirlenen bu ceket, dik-düz yakalı, bele kadar tek sıra düğmeli olduğu ve diz kapağına değin uzandığı için kullanımı rahattır. ◾ Tanzimat'tan Meşrutiyet'e kadar önce memur üniforması olarak tasarlansa da zamanla halk tarafından da benimsenir. ◾ Sultan II. Abdülhamid devrine gelindiğinde istanbulin yerini ağırlıklı olarak redingot tipi cekete bırakır. ◾ Dünya basınında o dönem ses getiren ve edebiyatta da tipleme oluşturmak amacıyla kullanılan istanbulin, kimi zaman bir sosyal statü göstergesi kimi zaman politik bir duruş ifadesi olarak da giyilmiştir. (X) İstanbul'un tarihi yapılarıyla ilgili rivayetler ◾ İstanbulinin kullanımı elbette Sultan Abdülaziz döneminde bitmez. On dokuz ve yirminci yüzyıllarda bir payitaht giysisi olarak uluslararası basında adından sıklıkla bahsedilir bu ceketten. ◾ Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'nin çıkardığı Fransızca gazete Le Pays, Sultan Abdülhamid'in Osmanlı-Karadağ müzakerelerinde sırtındaki askeri manto ve içindeki siyah istanbulinle sade ve zarif bir şekilde devlet erkânını selamladığını yazar. ◾ Almanya ve Osmanlı'nın yakın siyasi ilişkisinden rahatsız olan Fransa, istanbulini iğneleme aracı olarak kullanır. ◾ Napolyoncu olan La Liberté gazetesi, I. Dünya Savaşı'nın henüz devam ettiği 1915 yılında neşrettiği makalede geçen 'Duyduğumuza göre şu ara Almanya'da Türk olan her şey modaymış. Türk yemekleri yeniyor, Türk kahvesi içiliyor, okullarda Türkçe öğretiliyormuş. İmparator da kesin altın işlemeli bir istanbulin siparişi vermiştir' satırlarda o dönem Osmanlı ile olumlu ilişkileri olan Almanya'yı eleştirmiştir. (X) Eski İstanbul'da gündelik hayat ◾ Edebiyattaki en iyi değerlendirmelerinden biri, bu ceket üzerinden devir kıyası yapan Yakup Kadri Karaosmanoğlu'nun Kiralık Konak kitabında geçer. ◾ Sosyolojik, siyasi ve kültürel anlamda sembolize edilen istanbulinin giyildiği dönem zarif, kibar bir dönem olarak anılır. Redingot tipi ceketle istanbulini kıyaslayan bu satırlar, yakın dönem Osmanlı sosyal hayatına da ışık tutar. 'İstanbul'da iki devir oldu: Biri istanbulin; diğeri redingot devri... Osmanlılar hiçbir zaman bu İstanbulin devrindeki kadar zarif, temiz ve kibar olmadılar. Tanzimat-ı Hayriye'nin en büyük eseri, İstanbulinli İstanbul Efendisidir. Bu kıyafet dünyaya yeni bir insan tipi çıkardı ve Türkler bu kıyafet içinde ilk defa olarak vahşi Asya ile haşin Avrupa'nın arasında gayet hususi yeni bir millet gibi göründü.' (Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Kiralık Konak) (X) Osmanlı döneminden eski İstanbul fotoğrafları 'Yaşayış ve giyiniş itibariyle Şimal kavimlerinden daha sade ve daha düşünceli olan bu millet, duyuş ve düşünüş itibariyle Akdeniz kıyılarındaki medeniyetlerin bir hulasası şeklinde tecelli ediyordu. Zira bu beyaz pantolonlu, beyaz 10 yelekli ve lustrin kaloşlu Türkler, ince bir halattan ibaret endamlarıyla biraz evvelki boğum boğum adamlara hiç benzemiyorlardı. Sultan Mecid devri ricalinin, Halet Efendi muasırlarının çocukları olduğuna kim ihtimal verebilir? Hepsi de umumi işlerden çekinir, hiddetlerinde ve hazlarında ölçülü, namuslu aile babaları ve kibar konak sahipleri idiler.' (Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Kiralık Konak) ' ...Yüksek rütbeli devlet adamlarının tesis ettikleri Osmanlı kibarlığının kundağı canfes astarlı ve serapa (baştanbaşa) ilikli istanbulin idi. Sonra redingot devri geldi ve redingotu içinden yarı uşak, yarı kapıkulu, riyakar, adi bir nesil türedi. Bu neslin en yüksek, en kibar simalarında bile bir saray hademesi hali vardı.' (Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Kiralık Konak) (X) İstanbul'un kaybolan hazineleri '….Bunların elinde İstanbul'da konak hayatı birdenbire köşk hayatına intikal ediverdi. Ne yaşayışın, ne düşünüşün, ne giyinişin üslubu kaldı; her şey gelenek dışına çıktı; her beyni tatsız ve soysuz bir arnuvo ve bir rokoko merakı sardı; binalarımız, eşyalarımız, elbiselerimiz gibi ahlakımız, terbiyemiz de rokokolaştı..' (Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Kiralık Konak)