Anadolu'nun yüzyıllık geleneği: Kürsübaşı

GELENEK KAVRAMI 🔸 Gelenek, bir toplumun yaşadığı coğrafyada geçmiş dönemlerden itibaren süregelen kültürel varlıklar, alışkanlık, davranış ve örftür. İnsanların hayatlarındaki maddi ve manevi unsurların etkisiyle uzun yıllar içerisinde şekillenen gelenekler, toplumların kültürel açıdan zenginliğini yansıtırlar. 🔸 Sözlü kültür geleneğinin yansıması olan sohbet meclisleri, insanları bir araya getiren, keyifli zaman geçirmelerine vesile olan ve toplumsal dayanışma ile kaynaşmayı sağlayan sosyal bir gelenektir. Farklı ülkelerden ilginç gelenekler YÖRESEL SOHBET BULUŞMALARI 🔸 Türkiye'deki yedi coğrafi bölgenin tamamında varlığını gösteren sohbet toplantıları, birbirine benzer şekilde idrak edildiği gibi tamamen farklı şekilde de gerçekleştirildiği görülmektedir. 🔸 Bu toplantılar Anadolu'nun en önemli geleneklerindendir ve ülkemizin her köşesinde farklı isimler ile anılır. Diyarbakır'da velime geceleri, Şanlıurfa'da sıra gecesi, İç Anadolu'da harfana, Gaziantep'te oda sohbetleri ve özellikle Elazığ'da kürsübaşı şeklinde adlandırılır. GELENEĞİNİN ŞEHRİ: ELAZIĞ 🔸 Kürsübaşı geleneği, Doğu Anadolu bölgesinde bulunan Elazığ'a aittir. Yeni bir yerleşim merkezi olan Elazığ, geçmişi kadim şehir Harput'a uzanan bir bölgedir. Günümüzde şehir merkezinden 5 kilometre uzaklıkta olan Harput, Elazığ'ın ilk yerleşim yeridir ve tarihi, yazılı kaynaklara göre milattan önce 2000 yılına uzanır. 🔸 Böyle eski bir medeniyetin elbette ki kendine has gelenekleri olacaktır. Kürsübaşı da bunlardan biridir. Şehrin kimliğinin oluşumu ve gelişiminde yapı taşlarındandır. Baş üstünde taşınan gelenek: Türkistan Başlıkları KÜRSÜBAŞI GELENEĞİ 🔸 Aynı mahallede, sokakta ya da yörede oturan insanların bir araya gelerek sohbet ortamı oluşturdukları, günlük meseleleri konuştukları kürsübaşı geleneğinde, ayrıca konuşulan sorunlara çözümler aranır. 🔸 Herkesin bir araya geldiği ortamda, şehrin ileri gelenlerine insanlar dertlerini anlatır, eksiklerini dile getirir. Durumu iyi olanlar, bu eksikleri karşılar ve sorunlar çözüldükten sonra şarkılar eşliğinde güzel vakit geçirilir. KÜRSÜBAŞI GELENEĞİNİN TARİHİ 🔸 Kadim geleneğin tarihine baktığımızda, Uygur halk kültürünün önemli ögesi Uygur halk meşrepleri ile benzerlik gösterdiği görülür. Kürsübaşı ile mekan, yöneticiler, hiyerarşik yapı, müzik, ikram, kurallar, verilen cezalar ve oturma düzeni bakımından büyük benzerlikler gösterir. 🔸 Kürsübaşı'nın tarihinin, Osmanlı Dönemi'nde kurulan Ahilik sohbet toplantılarına uzandığı yönünde görüşler vardır. Bu toplantılarda esnaflar, yorgunluklarını atmak maksadıyla yiyecek ve içecekler eşliğinde şarkılı, türkülü, manili, gazelli, oyunlu sohbetler yaparlar. Ayrıca Ahilik teşkilatı dağıldıktan sonra, belirli yörelerde birbirine benzer şekilde geleneğin sürdürüldüğü görülür. Geleneği sinemaya aktaran yönetmen: Derviş Zaim KÜRSÜBAŞI GELENEĞİNDE MEŞK 🔸 Kürsübaşı sohbetlerinde sanatçılar, duygularını sözlere müzik eşliğinde dökerler. Kürsübaşı meşkleri olarak tanımlanan bu geleneği icra edenler müzik teşkilatı gibidir. 🔸 Yöre halkının sevinçlerini yansıtan meşk meclisi, türküler ve ağıtlarla yöre insanının hüzünlerini, acılarını, kederlerini de dile getirerek ortamı herkesin dertleştiği mekana dönüştürür. KÜRSÜBAŞI TOPLANTILARININ KONUSU 🔸 Bir araya gelen insanlar, kız isteme merasimleri ve evlilik kararlarını bu mecliste alırlar. Ayrıca dini, felsefik ve kahramanlık temalı kitaplar okuyup yorumlarlar. 🔸 Burası çeşitli yöresel oyunlar oynandığı, bölgenin tarihi, yaşama biçimi, töreleri, gelenek ve göreneklerinin bir sonraki kuşaklara aktarıldığı ortamlar sunar. Gelenekten geleceğe: Gaziantep el sanatları KÜRSÜBAŞI YEMEKLERİ 🔸 Kürsübaşı geleneğinde yemekler, püsün olarak adlandırılan imece usulüyle hazırlanarak sofralara gelir. Katılımcıların her birinin farklı yiyecek getirmesi şeklinde icra edilir. Aynı zamanda gün içerisinde püsün için katılımcılardan toplanan paralarla da ikramlıklar hazırlanır. 🔸 Toplantının gerçekleştiği evin sahibi, hazırladığı kuruyemiş ve meyveleri kürsünün üzerine koyar. Sohbete bu kuruyemiş ve meyveler eşlik ederken içecek olarak çay, kahve, ayran, koruk şerbeti, bazen de nar şerbeti ikram edilir. KÜRSÜBAŞI OTURMA DÜZENİ 🔸 Bu meclislerdeki oturma şekli yaşlı ve bilge kişilerden genç ve daha toy insanlara doğru sıralanır. Misafirler ise başköşeye oturtulur. 🔸 Mecliste ilk söze yaşlı bilgeler başlar, toplum meselelerine değinilir. Küsler barıştırılır, sıkıntısı olanların dertlerine çareler aranır. Davacı ve davalılar dinlenerek bir karara varılır. Kur'an-ı Kerim'den bir bölüm okunarak dualar edilir. Ardından meşk bölümüne geçilir. 🔸 Belirli kurallar çerçevesinde gerçekleşen mecliste meşk esnasında, kimse yiyip içemez ya da konuşamaz. Ayrıca etrafta uluorta dolaşılmaz, ikramlar ise ara verildiğinde yapılır, ihtiyaçlar görülür. Eğer ortamdan ayrılmak isteyen olursa izin alarak çıkabilir. Müslüman ülkelerde Ramazan gelenekleri: Türkmenistan DÜNYA KÜLTÜR MİRASI 🔸 Elazığ kültürünün bir yansıması olan kürsübaşı geleneği, 2010 yılında UNESCO'nun Dünya Kültür Miras Listesi'ne eklenerek somut olmayan kültürel miras değeri taşır. 🔸 Harput'ta doğarak yüzyıllardır süren geleneğin bu listeye eklenmesi, kadim kültürü ve kimliği korumak, nesiller boyu aktarmak için oldukça önemlidir.