Tevhid, tevekkül ve imtihan: Hz. İbrahim

Kur'an, Hz. İbrahim'den bahsederken çeşitli surelerde onun genel inanç tarihindeki yerini, öğretisinin ana hatlarını ve özelliklerini, tebliğ faaliyetleri ve yöntemlerini, kişiliğinin dinî, ahlâkî, içtimaî ve ailevî boyutlarını tanıtmış ve hayatından da bazı kesitler vermiştir. Hz. İbrâhim, Kur'an ve hadislerde sadece 'İbrâhîm' şeklinde anılırken diğer İslamî kaynaklarda bu adın 'İbrâhâm', 'İbrâhim' ve 'İbrahem' telaffuzlarına da rastlanır. Ulü'l Azm ne demek? 5 büyük peygamber hangileridir? Tarih ve tefsir kitaplarında, Ahvaz bölgesindeki Sûs'ta veya Bâbil'deki Kûsâ'da ya da Kesker sınırındaki Verkâ'da doğduğu, daha sonra babasının onu Nemrûd'un bulunduğu Kûsâ'ya götürdüğü ileri sürülür. Harran'da dünyaya geldiği ve babasının kendisini Bâbil'e götürdüğü de rivayet edilir. Müslüman tarihçilerin kaydettiğine göre kâhin ve müneccimlerin o sene bölgede doğacak İbrâhim adlı bir çocuğun halkın dinini değiştireceğini, Nemrûd'un saltanatına son vereceğini söylemeleri, diğer bir rivayete göre ise kendisinin bu mahiyette bir rüya görmesi üzerine Nemrûd hamile kadınları bir yere toplamış ve doğacak bütün erkek çocukların öldürülmesini, ayrıca erkeklerin eşlerinden uzaklaştırılmasını emretmiştir. Bunun üzerine Âzer, İbrâhim'e hamile kalan karısını Kûfe ile Basra arasındaki Ur şehrine götürüp bir mağaraya saklamış, İbrâhim bu mağarada doğmuştur. Hz. İbrahim, Kur'an-ı Kerim'de ayrıntılı biçimde anlatılan, Allah'ın sonsuz varlığına ve birliğine dair istidlâllerini de bu mağaradan ayrılışını takip eden günlerde yürütmüştür. Buna göre bir akşam vakti mağaradan çıkarılan İbrâhim, babasına gördüğü şeylerin ne olduğunu ve bunların bir yaratıcısının bulunup bulunmadığını sormuş, onların bir rabbi olması gerektiğini düşünmüş; yıldızları, ayı ve güneşi görünce her biri için, 'Rabbim budur' demiş; fakat gördükleri kısa süre sonra sönüp gidince, 'Ben böyle sönüp batanları sevmem' diyerek bunların hiçbirinin ilâh olamayacağını ifade etmiştir. 'Hiç şüphesiz ben, bir tevhid ehli olarak yüzümü gökleri ve yeri yaratmış olan Allah'a yönelttim, ben müşriklerden değilim' diyerek bir olan Allah'a dönmüştür. Rabbi Hz. İbrahim'e, 'Müslüman ol!' dediğinde, 'Âlemlerin rabbine teslim oldum' diyerek bu davete icâbet etmiştir. Hz. İbrahim daha sonra kavmini de dine davet etmiş, ancak olumlu sonuç alamamıştır. Kur'an'da Hz. İbrahim'in babası için Allah'tan af dilediği, fakat bu dileğinin kabul edilmediği belirtilir. Hz. İbrahim'in, babasının ve kavminin taptığı putlara karşı mücadele ettiği ve Allah inancını savunduğu; gök cisimlerine ve bunların sembolleri olan putlara tapmanın manasız olduğunu, hiç kimseye fayda veya zarar vermesi mümkün olmayan bu cisimlere tapmaktan vazgeçmeleri gerektiğini söylediği ifade edilir. Kur'an'da adı geçen peygamberler kimlerdir? Buna göre Hz. İbrahim, taptıkları putların ne kadar âciz ve işe yaramaz olduğunu kavmine göstermek üzere fırsat kollar. Nihayet bir bayram günü halk şenlik için şehir dışına çıkınca put evine girerek en büyük put dışındaki bütün putları kırar. Kavmi döndüğünde durumu görüp Hz. İbrahim'i sorguya çeker, Hz. İbrahim, 'Belki de şu büyükleri yapmıştır, ona sorun' der. Nihayet putperest yönetim Hz. İbrahim'i ateşe atmak suretiyle cezalandırmaya kalkışır. Ancak Allah'ın, 'Ey ateş, İbrâhim'e karşı serinlik ve esenlik ol!' emri üzerine ateş Hz. İbrahim'i yakmaz. Tarih ve tefsir kaynaklarının çoğunda, Hz. İbrahim'in ortaya koyduğu deliller karşısında yenik düştüğü bildirilen kişinin onu ateşe atan toplumun lideri Nemrûd olduğu kabul edilir. Hz. İbrahim, kavminden ayrılıp hicret ettikten sonra yaşı bir hayli ilerlemiş olduğu ve hiç çocuğu bulunmadığı için Allah'tan sâlih bir evlât ister; kendisine halim bir çocuk müjdelenir. Hz. İbrâhim'in ilk çocuğu İsmail'dir. Hacer'i kendi rızası ile İbrahim'e veren Sâre'nin İsmâil'in doğması üzerine kıskançlığa kapılıp onlarla bir arada yaşamak istemediğini İslâmî kaynaklar da kaydeder. Allah Hz. İbrahim'den, Hacer ile İsmâil'i Mekke'nin bulunduğu yere götürmesini ister. Hz. İbrahim zürriyetinden bir kısmını Beytülharâm'ın yanına bırakır. Hâcer ile İsmâil'i Mekke'nin bulunduğu yere bırakan ve kendisi Filistin'de yaşayan Hz. İbrahim, ilk çocuğu koşar çağa gelince onu kurban etmekle imtihan edilir. Hz. İbrahim bu imtihanı başarır ve mükâfat olarak geriden gelecekler arasında ismi ebedîleştirilir. Hz. İbrahim zaman zaman Mekke'deki Hâcer'i ve İsmâil'i ziyaret eder. Bazı rivayetlere göre Hz. İbrahim Filistin'den Mekke'ye üç defa gitmiştir. İlk seyahatini Allah'ın buyruğu üzerine burakla yapmış, onları bugünkü Beytullah'ın bulunduğu yere bırakmıştır. Ailesini ziyaret için Mekke'ye ikinci defa gittiğinde Hâcer'in vefat ettiğini öğrenmiş, İsmâil'i de görememiştir. Kâbe'nin temellerinin yükseltilmesi emrini aldığında üçüncü defa Mekke'ye gitmiş ve oğlu İsmâil ile birlikte Beytülharâm'ı bina etmiş ve haccı ilân etmekle görevlendirilmiştir. Peygamberlerin Kur'an'da geçen duaları Kur'an-ı Kerim'de Hz. İbrahim'in şahsiyet özellikleri, manevî ve ahlakî nitelikleri hakkında geniş bilgi verilir. Buna göre Hz. İbrahim Hz. Nuh'un milletindendir, inananların babası, Allah'ın dostudur. Kendisine göklerin ve yerin melekûtu gösterilmiş, rabbinin emrettiği yere hicret etmiştir. Onun soyuna da peygamberlik ve kitap verilmiştir. Allah tarafından birtakım kelimelerle sınanan Hz. İbrahim imtihandan başarıyla çıkmış, bu sayede insanlara önder (imam) yapılmıştır. Hz. İbrahim soyundan da önderler yapması için Allah'a niyazda bulunmuş, fakat ilâhî ahdin zalimleri kapsamadığı bildirilmiştir. Allah tarafından Beytullah'ın yeri bildirildikten sonra Hz. İbrahim, oğlu İsmâil ile beraber Beytullah'ın temellerini yükseltmiş ve bir olan Allah'a adanan ilk mabed olarak Kâbe inşa edilmiş, Hz. İbrahim'den insanlar arasında haccı ilân etmesi, Beytullah'ı temiz tutması istenmiş, böylece bu kutsal mekân bütün Müslümanlar için hac yeri ve kıble yapılmıştır. Beytullah'ın bulunduğu Mekke için dua eden Hz. İbrahim Mekke'nin emin bir şehir olmasını dilemiş, bölgeyi 'haram' (kutsal) ilân ederek orada kan dökülmesini ve dışarıda câiz olan diğer bazı işlerin yapılmasını yasaklamıştır. Nitekim Hz. İsmâil'in neslinden daha başka peygamber de gelmemiştir. 'Ben babam İbrâhim'in duası, kardeşim Îsâ'nın müjdesi ve annemin rüyasıyım' hadisi de buna işaret eder. Hz. İbrahim'in bu duasına şükran nişânesi olmak üzere Müslümanlara namazlarda 'salli ve bârik' dualarını okumaları öğütlenmiştir. Kur'an'da 'Yahudi yahut Hristiyan olun ki doğru yolu bulasınız' diyen Yahudi ve Hristiyanlara karşı Müslümanlardan, 'Hayır, biz Hanîf olan İbrâhim'in dinine uyarız; o müşriklerden değildi' demeleri istenmektedir. Peygamberlerin gündelik hayatta yaptıkları meslekler

Tevhid, tevekkül ve imtihan: Hz. İbrahim

HZ. İBRAHİM KİMDİR?