Özgün mimari ve süslemeleriyle Şam Emeviye Camii

🔸 Şam Emeviye Camii, Müslümanlar için dini ve sosyal açıdan önem arz eden camilerin en eskilerinden biridir. Yapının bulunduğu alanda eskiden M.Ö. 1 yüzyılda Jüpiter adına yaptırılmış bir pagan tapınağı yer alıyordu. Bu tapınak, 4. yüzyılın sonlarına doğru Hristiyanlar tarafından güney duvarına dayanan ve Vaftizci Yahya adına inşa ettirilerek bir bazilikaya dönüştüldü. 🔸 705-715 yılları arasında Halife bin Velid döneminde yıkılan bu bazilikanın yerine hem Medine Camii'nin (Mescid-i Nebevi) hem de bazilikanın plan ve nef düzenine uygun olarak Emeviye Camii inşa edildi. *Halife bin Velid kimdir? Emevilerin altıncı halifesidir. Halid bin Velid, Peygamber Efendimizin kendisine 'Allah'ın kılıcı' anlamına gelen 'Seyfullah' unvanını verdiği bir komutandı. Çiniyle bezeli camii: Gök Medrese 🔸 Dikdörtgen plana sahip yapının üç tarafı revaklarla çevrili büyük bir avlusu bulunur. Bu muhteşem yapının 4 kapısı ve 3 minaresi bulunur. 🔸 Minarelerden biri güneydoğu köşedeki 11. yüzyılda eklenmiş Hz. İsa Minaresi'dir. İkincisi güneybatı köşede yer alan 15. yüzyılda yapılmış Kayıtbay Minaresi'dir. Üçüncüsü ise kuzey duvarın ortasında yer alan El Aruz Minaresi'dir. Bu minarenin üst kısmı dışında caminin yapıldığı döneme aittir. Kübik ve dar biçimiyle doğu ve batı medeniyetlerindeki camiler için örnek teşkil etmiştir. 🔸 Caminin içi kıble duvarına dik, paralel korint başlıklı mermer sütunlara dayanan iki sıra kemerle üç sahına ayrılır. Bu iki sıra kemerin üzerinde sütuncelere dayalı ikinci kemer dizileri yükselir. 🔸 Doğudan batıya uzanan sahın üzerini, kuzeyden güneye uzanan orta sah boydan boya keser. Camide yüksek bir kubbe bulunur. Kubbe, 4 sütuna dayanan 4 kemer üzerine oturur. *Korint başlık nedir? Sütun başlarının akantus yapraklarıyla süslendiği ve sütunların bir kaide üzerinde olduğu klasik bir mimari düzendir. Tarihin en büyük camisi: Samerra 🔸 Caminin avlusunda Kubbetü'l Hazne denilen bir yapı bulunur. Bu yapı, korint başlıklı 8 sütuna oturtulur. Sekizgen planlı olan yapı 9.95 metre yüksekliğindir. Küçük bir kubbeye sahip yapının Halife el Melih tarafından inşa ettirildiği bilinir. 🔸 Emeviye Camii, taş ve tuğlanın birlikte kullanıldığı almaşık duvar tekniği ile inşa edilmiştir. 985 yılında camiyi ziyarete gelen ünlü coğrafyacı Mukaddesi duvarları ve kubbeyi süsleyen yaldızlı zemin üzerinde yeşil ve kahverengi mozaiklerden söz eder. İbn Cübeyr de bu mozaiklerin bir bahçe kadar güzel ve renkli olduğunu söyleyerek Mukaddesi'yi doğrular. *İbn Cübeyr kimdir? Endülüslü Arap asıllı bir seyyahtır. *Kubbetü'l Hazne nedir? Dini yapıların masraflarının karşılanıp vakıf gelirlerinin muhafaza edildiği yapıdır. 🔸Kemer içlerinde bulunan küçük kompozisyonlar sapları ve yaprakları bereket boynuzu ve vazolardan çıkarak zarif kıvrımlar çizen akantus motifini tekrarlar. 🔸 Göklere yükselen ağaçları, nehirleri ve çeşitli hayal ürünü yapılarıyla birlikte tasvir edilen mozaikler kemer köşelerinde bulunur. Bu süslemeler, o zaman için bir cami bezemesinde görülen tek manzara örnekleridir. *Revak nedir? Sütun-revak veya paye-duvar arasındaki önü açık yer. Belgrad'da kalan son cami 🔸 Mozaiklerde manzara, Bizans mozaiklerinde olduğu gibi figürlere çerçeve oluşturmaz, bezemede baş rolü üstlenir. 🔸 Bu üslüptak, tarza Helenistik dönemde de rastlanır. Tasvirlerde doğa ve mimari arasında bir uyum bulunmaz. Kimi zaman mimari, kimi zaman ise manzara ön plandadır. 🔸 Yapılar bir yüzey üzerinde pagoda gibi yükselir. Böylelikle bir üslup özelliği oluşur. Mozaiklerin üst ve alt kısmında birbirine paralel geniş şeritler oluşturan sekiz yapraklı rozetler, Asur sanatından geçmiştir. 🔸 Tüm bunlardan hareketle Emevi mimarisinin kuruluş aşamasında olan her sanat eseri gibi devşirmeci bir üslup ifadesine sahiptir. Caminin mozaikleri teknik ve temalar bakımından Helenistik özellik gösterir. *Pagoda nedir? Uzakdoğu ülkelerinde, çokgen plana sahip kuleler benzeri tapınaklar. *Devşirmeci üslup nedir ? Kendinden önceki bir çok üsluptan etkilenerek şekillenen üslup demektir. Selçuklular'dan miras: Göğceli Camii 🔸 Camide genel olarak ilim öğrencilerinin kaldığı, büyük sahabilerin isimlerinin verildiği mescid benzeri müstakil bölümlerin bulunması yapıya daha da önemli bir değer katar. 🔸 Eğitim-öğretim etkinliklerinin yanı sıra caminin çeşitli yerlerinde ilmi sohbetler yapılır. İslam ülkelerinden gelen alimler bu sohbetlere katılarak halkın ve ulemanın sorularına cevap verirdi. 🔸 Şam'a yeni gelen bir alim, büyük ilgi gören bu sohbetlerde ilmi yeteneğini ispat edemezse ulemanın ve halkın iltifatına mazhar olamaz ve tutunamayıp giderdi. Osmanlı döneminin son zamanlarına kadar varlığını sürdüren ilim halkaları sonraları gittikçe önemini kaybetti. 🔸 Camide önem arz eden başka bir alan ise Hz. Yahya Türbesi'dir. Rivayet edilene göre inşaat sırasında küçük bir boşluktaki sandukada Hz. Yahya'ya ait olduğu belirtilen bir kafatası bulunarak aynı noktaya bir türbe yapılmıştır. 🔸 Emeviye Camii, dini ve ilmi anlamdaki öneminin yanında siyasi anlamda da önemli bir konumdadır. Muâviye, Hz. Ali'ye karşı oluşunu bu camide ilan etmiştir. Kuş konmayan cami: Şemsi Paşa Camii 🔸 Halifeliğin Emeviler'in Süfyânî kolundan Mervânî koluna geçmesini sağlayan, ismini caminin doğuda bulunan kapısından alan Ceyrûn günü çatışmaları da bu yapıda başlamıştır. Ayrıca Emevi halifeleri bu yapıda hutbe okumuşlardır. 🔸 Emeviye Camii, enine gelişen uzun nefli ve avlulu cami planının ilk örneklerinden biridir. Bu yönüyle cami mimarisine gelişimini uzunca bir süre etkilemiştir. Bu cami tipolojisi, Anadolu dahil İslam coğrafyasının birçok yerinde uygulanmıştır.