Prof. Dr. Ekrem Demirli'nin İbadet Yazıları: İbadet Özgürlüktür notları

Namaz niçin bu kadar önemlidir ve niçin İslam'ın direği namazdır? Çünkü ibadetlerin hepsi gizlilik ilkesine uygun iken namaz İslam'ın görünen ve dışa vuran yüzüdür. O kadar da değil: Görünen ve görünmeyen yönleriyle İslam, namazda tezahür ederek dinin bütünlüğünü ortaya çıkarır. Ekrem Demirli EKREM DEMİRLİ YAZILARINI OKUMAK İÇİN TIKLAYIN Namazın ibadetler arasında münacat vasfını kazanmada özel durumu vardır. 'Namaz müminin miracıdır' çünkü miraç, 'Hak ile konuşmak ve O'nu görmek üzere insana bir inayettir.' Namaz üç dille bir konuşmadır; söz, fiil ve hâl ile konuşmak. Ekrem Demirli Oruç her durumda tekil ve basit bir ibadet olarak kalarak bir ana fikre odaklanmamızı gerektirir. Orucun dikkat etmemizi istediği nokta 'tutmak', yani geri çekilmek ve bırakma eyleminde bulacağımız insanlık tanımıdır. Ekrem Demirli İslam'ın zaman ve mekânla ilişkisi namaz ile kurulur. Günde beş vakit kılınan namaz, zamanı vakitlere bölerek Müslümanın hayatını bir gayeye göre tanzim eder: zamanı 'imar' ederek 'ömre' çevirir. Ekrem Demirli Yardım etmenin ahlâk olabilmesi, daha doğrusu ibadet haline gelebilmesi doğadaki örneğinin -eğer varsa- ötesinde anlam taşımasına bağlıdır. Başka bir anlatımla dinde ahlâk, doğadaki davranışı taklit etmek, doğal varlıkların ilişkisine dayanarak izah edilemeyecek kadar özel bir mahiyet arz eder Ekrem Demirli SADREDDİN KONEVİ VAHDET-İ VÜCUDUN İLKELERİ Bütün ibadetler bir reddetme ve terk niteliğinde benzeşirken zekât ile oruç arasındaki benzerlik daha kuvvetli şekilde kendini gösterir. Oruç, beden ihtiyaçlarını geçici bir süreliğine terk etmek iken zekât, sahip olmak tutkusunu aşarak insanın mal ve meta bağımlılığından özgürleşmesini gaye edinir Ekrem Demirli EKREM DEMİRLİ'DEN YENİ ESER: İBADET ÖZGÜRLÜKTÜR İbadetlerdeki 'yapmak' veya 'terk' emri bir yanılsamadır. İbadetler insanın hâlihazırda yaptığını düşündüğü işlerden ve öznelikten soyutlanarak varlıkta geri çekilmesini ve edilgenliği idrak etmesini ona talim eder. Ekrem Demirli ORUÇ, HAYATA 'DUR' DEME ÖZGÜRLÜĞÜDÜR Bilindiği üzere, oruç müspet bir fiil veya eylem ile yerine getirilen bir ibadet tarzı değildir. Haddizatında bütün ibadetler 'eylemsizlik' olmada ortak olsalar bile, oruç biraz daha fazla öyledir. Biz bir şey yaparak değil, yapmayarak ve yapageldiğimiz işleri bırakarak oruç tutarız. Hiç kuşkusuz orucun temel unsurunu teşkil eden 'yapmamak', yani imsak üzerinden orucun insana getirdiği bilgiyi fark etmek gerekir. Ekrem Demirli ŞAM, BAĞDAT VE HORASAN: ÜÇ TARZ-I TASAVVUF Her yerde hazır ve nazır olana belirli bir mekân ve belirli bir zamanda yolculuk fikri insan aklını hayrete düşürür. İbadetler için belirlenmiş şartlar olsa bile hac zaman ve mekân şartının bir araya geldiği yegâne ibadettir. Senenin belirli bir gününde yeryüzünün bir bölgesinde Allah'ın davetine icabet eden insanlar, 'hacı' adını alarak, yeni doğmuş gibi geri dönerler. Doğumdan daha çok, öte dünyadan gelmiş gibi gelirler. Bu yönüyle hac, öte dünya ile beri dünyanın içtima ettiği bir mekânda insanın iki âlemi birden müşahede ettiği bir ibadettir. Ekrem Demirli DİNDARLIK, BORÇLULUK OLABİLİR Mİ: SÖZLÜKÇÜLÜĞÜN AÇMAZLARI Din, insanın gözüne duruluk kazandırır, onu şaşılıktan kurtararak doğru ve bir görmesini ister. Ekrem Demirli GÖRÜNMEK NAFİLE BİR MECBURİYETTİR Kur'ân-ı Kerîm'de vahiy geniş bir kullanıma sahiptir. Kavram terim haline gelince, öteki anlamlar geride kalmış, peygambere gelen 'ilahi söz' anlamı öne çıkmıştır. İbnü'l-Arabî Hz. İbrahim'e kurban emrinin bir rüya ile verildiğini belirtir; daha doğrusu biz kurban hadisesini Hz. İbrahim'in oğluna 'Oğlum, seni kurban ediyor olduğumu görüyorum!' demesinden öğreniyoruz. Burada bahsi geçen hadise rüya tarzındaki bir vahiydir. Müslümanlar rüyanın vahyin bir parçası olduğun bilirler; lakin Hz. Peygamber için vahiy olarak gelen rüya tabire gerek olmayan açık vahiy gibi kabul edilir. İbnü'l-Arabî ise Hz. İbrahim'e gelen rüyanın bu şekilde bir rüya olmadığını söyleyerek yaygın algının dışına çıkmamızı sağlar. Ekrem Demirli Her şeyden önce miraç, urûc, terakki gibi kelimeler, dindarlığın ve ahlâkın yöntemini anlatan kavramlar olarak kabul edilmiştir. O halde miraç en genel anlamıyla Allah'a doğru yolculuğun yani kurbiyetin özel isimlerinden biri olarak dinî hayatın ta kendisidir. Ekrem Demirli Gerçek şu ki insanın en az bildiği bizzat kendi kıymetidir. Kanaatimce kendi kıymetimiz kadar cahil olduğumuz başka bir mesele yoktur. Bütün iddialarımızın ve böbürlenmelerimizin ardında öyle güvensizliklerimiz saklıdır ki bütün gayretimizi var olma mücadelesine adarken kıymetimiz hiç aklımıza gelmez. Din bizi 'Allah'ın halifesi', 'meleklerin öğretmeni', 'eşref-i mahlûkat' diye tebcil ettiğinde veya bir günahımızdan dolayı arşın titreyebileceği söylendiğinde tereddüt ederiz. İşin en tuhafı hayatta bizi en çok üzen şeyin değerimizin bilinmemiş olmasıdır. Ekrem Demirli Kurbanı ikiye ayırırsak, birinci kısım etler ve kanlar ile maddi kısmı iken ikinci kısmı ise Allah'a giden takva kısmıdır. Hiç kuşkusuz takva genel bir kavram olarak bütün ibadetlerin ruhunu belirler. İbadet ve ahlakı Allah'a bağlayan şuur ve niyet kısmı takva olarak kabul edilebilir. Bu itibarla takva sıradan fiillerimizi ibadet haline getirerek bizi Allah'a taşır. Bu yönüyle Allah'a giden şey, etler veya kanlar değil, takva bineği (burak) üzerinden insanın kendisidir. Ekrem Demirli Haccın mahiyetini idrak edebilmek için en basit ve yalın haliyle haccın bizzat kendisine odaklanmak gerekir. Haccın kendisine dönebilmek için işin maddi ve fiziksel kısımlarını, kalabalıkları, yolculuğu ve yol sorunlarını paranteze alarak salt bir ibadet olmak üzere hacca dikkatle eğilmektir. Söz gelişi yeryüzünde ilk hacceden Âdem Peygamber'i veya Kâbe'yi Âdem'den kalan izler üzerinde inşa eden Hz. İbrahim ve İsmail'in basit eylemlerini hatırlamak bunun için iyi bir istikamet verir. Ekrem Demirli İnsan iftar ile birlikte yaratılış anına dönmez, çünkü bu an geçmişte değil, şimdi de gerçekleşir; geçmiş zaman içinde değil, yaşanan anda idrak edilir. Bu itibarla imsak ile geri durma ve çekilmeyle fenâ ve yokluğu tecrübe etmişken iftar ile açılma ve fethi idrak eder Ekrem Demirli Zekâtın yerine getirilebilmesi için iki veya daha fazla insanın varlığı şarttır. O iki kişiden birisi, malından zekâtı veren insan iken ötekisi ise zekâtı alandır. Bunlardan birisi olmadığında zekât yerine getirilmiş olamaz, birisi eksik kaldığında zekât sadece temenni ve irade beyanı düzeyinde kalır, böylece ibadet yerine getirilmiş olmaz. Ekrem Demirli İnsanın esas günahı ve gafleti kendini müstakil bir varlık saymasından kaynaklanır. Bu nedenle hazları peşinden koşar, bu nedenle Hakkı unutur. Ekrem Demirli İmanın şartları sayılan altı madde, kelime-i tevhidin farklı alanlarda tezâhür eden bakış açısının bir ifadesidir. Bu itibarla her bir madde kelime-i tevhidde beyan edilen iradeli Tanrı tasavvurunu anlatır. Onun bir istilzamı ve neticesi olarak ortaya çıkar. Ekrem Demirli Kelime-i şehadeti ilk beyan eden Tanrı olduğu gibi 'şahitlik edilen' de bizzat kendi ulûhiyetidir. Dindar olmak Tanrı'nın ahlakıyla ahlaklanmak ise dindarlığın başlama noktası böyle bir şahitlik, yani insandan önce Tanrı'nın kendisi hakkında yaptığı şahitliğe uymak ve onu taklit etmektir. Ekrem Demirli Müslümanlıkta bayramlar ibadetlerin neticesinde ortaya çıkan kutlamalar veya tebrikleşmeler olarak görülmelidir. Bu durumda bayram, ibadetin makbul olması veya ibadet vesilesiyle gerçek maksadımızı ve var oluş gayemizi idrak etmemizle ilgilidir. Hz. Âdem ve Hz. Havva ilk günahın ardından 'Rabbimiz biz nefsimize zulmeyledik' demişlerdi. Kastettikleri şey, nefsimizin kadrini ve değerini bilemedik, hazların ardından gitmekle nefse kıymet kazandıracağız zannettik, meğerse yanıldık demekti. Bilemedik ki insanın kıymeti Hakk'tadır ve itibarımız O'ndandır. İşte ibadet ederken ayet-i kerimede beyan edilen durumu yaşarız. Nefsimizin değerini idrak ederek ibadet ederiz, ibadet ederek kadir ve kıymete nail oluruz. Ekrem Demirli Kelime-i tevhide inanmak insanda bir teslimiyet, yani Müslüman olma halini ortaya çıkartır. İkinci merhalede ise insan, Tanrı'nın gösterdiği şekilde O'nu 'vekil' edinir. Tevekkül bu demektir. En nihayetinde ise bu hal insanda bir 'rızâ' hali oluşturur. 'Mevlâm görelim neyler, neylerse güzel eyler' ifadesi de bu rızâ ve tevekkül halinin en nefis anlatımıdır Ekrem Demirli Ahiret yurdu söz konusu olunca, insan önce kendisini Allah'tan alacaklı sayar. Bu meyanda va'd ve vaîd, yani Allah'ın cennet vaadi ve cehennem tehdidi -dini terminolojide karşılığını bulan Mutezile kaynaklı düşünceler- kulun, ibadetleri karşılığında Allah'tan alacaklı olabileceğini beyan eden düşüncelerin sonucudur. İbadetler bir teşekkür, hatta yükümlülük değil, dünyevi bir iş gibi düşünülünce, bunun birtakım kazançlar sağlayacağı akla gelir. O zaman insan kendini yeryüzünde Allah'a çalışan bir işçi veya tüccar gibi kabul eder, yapıp ettiği sınırlı amelleri nedeniyle alacaklı olduğunu hesaba katar. Ekrem Demirli İbadetlerin hikmetlerini ve faydalarını tespitte daha gerçekçi bir üslup ve bakış açısı geliştirmek zorundayız. Bunu bir 'ibadet metafiziği geliştirmek' diye de terimleştirebiliriz. Çağımızda ibadetlerin hikmetleri üzerinde yapılan çalışmalarda İslam'ın akliliği ilkesi gereğinden çok öne çıkartıldığı için, ibadetlerin ferdi ve içtimai faydalarına odaklanıldı. Yeni anlayışta üzerinde durulması gereken ilk husus 'salt ibadet' olmak bakımından bir ibadetin anlamı ve hikmeti olmalıdır. Metafizik derken kastettiğimiz de bir kavramı ve konuyu 'salt kendisi olmak bakımından' ele almayı mümkün kılan bu bakış açısıdır. İbadetin temel özelliği olan boyun eğmişlik ve teslimiyet her amelin ayrılmaz özelliğidir: Oruç tutmak, Mutlak Kudret'e tam teslimiyettir. Ekrem Demirli Gayb âlemine dönük dikkatimizin bizi tabiattan ve vakıadan uzaklaştırdığını düşünerek görünmeyeni görünür, bilinmezi bilinir yaparak insan sorumluluğunu ve aklı yüceltmek istediler. Onlara göre görünmeyene olan dikkatimiz insanın sorumluluktan kaçmasını besliyordu. Görünmeyen varlıkların tabiattaki veya hayatımızdaki etkilerini daraltarak zihnin alanını genişletebileceğimizi var saydık. Ekrem Demirli

AKADEMİK

İLAHİYAT

Kur'an

TARİH

EDEBİYAT

SİNEMA

MÜZİK

EĞİTİM

FELSEFE

SOSYOLOJİ

PSİKOLOJİ

GALERİ

LİSTELER

FİKRİYAT TV

ESMA-İ HÜSNA

İSLAM

MÜZİK

FİKRİYAT AKADEMİ

Prof. Dr. Ekrem Demirli'nin İbadet Yazıları: İbadet Özgürlüktür notları