İmam Gazzali'nin Hikmetler Kitabı'ndan öğütler

Allah göğü yaratmış ve renk olarak da, göze ve onun görüşünü kuvvetlendirmeye en uygun olanını seçmiştir. Eğer o ışık huzmeleri ve şeklinde olsaydı, göze zarar verirdi. Yeşile ve maviye bakmak, göz için uygundur. Nefisler, bütün genişliğiyle göğü rahatlık ve ferahlık hissederler. Özellikle de yıldızlar gökyüzünün karanlığını yarıp parıldadıklarında ve ay, aydınlığı ortaya çıktığında. İmam-ı Gazali kimdir? Gökyüzüne bakmanın on faydası olduğu söylenmiştir. Güneşi yaratmasındaki açıkça görülen hikmetlerden biri, onun hareketleri sonucu yeryüzünün bütün bölgelerinde gece ve gündüzün oluşmasıdır. Eğer böyle olmasaydı, şüphesiz dini hayat da geçerliliğini yitirirdi. Ancak karanlık bir dünyada insanlar geçimlerini temin etmek için nasıl çalışabilir ve işlerini nasıl yürütebilirlerdi! Işığın lezzeti ve faydalarından mahrum olarak, nasıl kolay ve zevk aldıkları bir yaşama sahip olabilirdi! Eğer onun aydınlığı ve ışığı olmasaydı, gözlerden yararlanılmaz ve renkler oraya çıkmazdı. İmam Gazali'den mutlaka okumanız gereken kitaplar Gece ve gündüzün miktarına ve Allah'ın onların vakitlerini nasıl ayarladığına bir bak! Gece ve gündüz, dünyanın hayrına olacak bir ölçüye göre işler. Eğer bu ölçü biraz aşılmış olsa, yeryüzündeki bitki ve canlıların hepsi bundan zarar görürdü. Canlılar sürekli olarak gün ışığında kalsalar, sükûnete erip dinlemezlerdi. Bu husustaki çok büyük hikmetlerden biri de, dünyanın son derece sağlam bir şekilde hiç değişmeden devam etmesini sağlayan yörüngelerin yaratılmış olmasıdır. Bu mesele (hikmet olarak) insanlara yeter. Çünkü şayet bu önemli işte bir değişiklik olsaydı, insanın onu düzeltmeye ne gücü yeterdi ne de herhangi bir tedbir alabilirlerdi. Böyle bir değişiklik kaçınılmaz olarak yeryüzünde büyük ve sınırları kestirilemeyen bir durum meydana getirirdi. İmam Gazali'nin öğrencisine verdiği 11 öğüt Yüce Allah şöyle buyuruyor: 'Biz yeri genişçe yaydık ve onu pek de güzel düzenledik! (Zariyat, 48) Canlıların güzel bir şekilde yerleşip kalmaları için Allah'ın yeryüzünü nasıl bir beşik gibi döşediğine bir bak! Canlılar için mutlaka yerleşip kalacağı bir mekan ve asla vazgeçemeyeceği gıdaya ihtiyaç vardır. Yeryüzünün yaratılışlarındaki büyük hikmetlerden biri de dağların yaratılmasıdır. Yüce Allah, şöyle buyuruyor: 'Ve dağları sağlam bir şekilde çaktı.' (Naziat, 32. ayet) Bir başka ayette şöyle buyuruyor: 'Sizi sarsmaması için yeryüzünde sağlam ve sabit dağlar meydana getirdi.' (Nahl 15. ayet) Yine şöyle buyuruyor: 'Gökten suyu bir ölçüye göre indirdik ve onu yerde durdurduk.' (Mü'minun, 18. ayet) Allah yeryüzünde dağları, sayısını ancak kendisinin bileceği kadar çok faydalar için yaratmıştır. Bunlardan biri de Allah'ın kullarına ve beldelere hayat vermesi için gökyüzünden suyu indirmesi ve dağları, içlerinden suların muhafaza edildiği bir mahzen yapmasıdır. Eğer dağlar olmasaydı toprağın nemiyle birlikte yeryüzüne rüzgarlar ve güneşin yakıcı sıcaklığı hakim olurdu ve insanlar suyu ancak, yorucu ve meşakkatli bir şekilde kuyu kazarak bulurdu. İmam Gazzali'nin Sultan Ahmed Sencer'e yazdığı tarihi mektup Bu muazzam varlıklara bakarak, onları yaratanın yüceliğini, büyüklüğünü, kudretini, ilmini, bir şeyi dilenmesindeki etkiyi ve her şeyi yerli yerinde yaratan hikmetini tefekkür et! Göklere ve içindekilere bir bak! Nasıl da direksiz olarak ve kendilerini yukarıya bağlayacak askılar olmadan duruyorlar. İnsan Allah'ın akıllara durgunluk veren yaratması ve yarattıkları üzerinde ne kadar düşünüp tefekkür ederse, Rabbini bilmesi, O'nu yüceltmesi o ölçüde artar ve sağlam olur. Ancak insanlar bu hususta farklılık arz eder. Herkesin derecesi, akıl nurundan ve iman nurundan kendisine bahşedilen ölçüye göre olur. İmam Gazali'nin dilinden 'Müslümanca Bir Hayat' İnsanı, işaret ettiğimiz bütün faydalı sonuçlara ulaştırmanın en önemli yolu, ayetlerini anlayarak, üzerinde derin derin düşünerek ve Allah'tan korkup sakınarak Kur'an-ı Kerim'i okumaktır. Evet, Allah'ı bilmenin ve O'nun karındakilere yakin derecesinde iman etmenin yolu budur. Allah hepimize kendisini bilmeyi, hidayet nuruyla nimetlendirmeyi ve kendisine boyun eğip itaat etmeyi nasip etsin! Hepimizi keremi, cömertliği ve nimeti ile sevdiği kullarının arasına katsın! Şüphesiz O, böyle kullarının dostudur. Bütün insanlar arasında da farklılıklar vardır. Bunun sırrı ise (bu farklılıklar sayesinde) insanların birbirlerini tanıyıp bilmesidir. Allah, Hz. Adem'i ve Hz. Havva'yı farklı suretlerde yaratmıştır. Onların çocuklarını da onlardan farklı suretler vermiştir. Ve insanların yaratılışı, birbirini tanıyıp bilsinler diye, bu şekilde devam edip gelmiştir. Bir kimsenin bu nimetlerden birini kaybetmekle imtihan edilmesi, onun ve başkalarının hakkında, Allah'ın nimetlerinin bilinmesi yönündeki bir öğüt ve uyarıdır. Bu imtihana sabretmekle ahirette büyük bir mükâfata nail olur. Hafıza nimetinden daha şaşılacak olanı unutma nimetidir. Eğer unutma olmasaydı, insan yaşadığı bir musibeti asla aklından çıkaramaz ve onun verdiği acıdan kurutulup huzura kavuşamazdı. Üzüntüsü hiç eksilmez, kini onu hiç terk etmez ve yaşadığı musibetleri ve öfkelenilecek şeyleri sürekli olarak hatırladığı için dünya zevklerinin hiçbirinden yararlanamazdı. Yine unutma olmasaydı, bir anlığına bile olsa zalimden şaşırıp gaflet etmesi (yani zulmünün kesintiye uğraması) beklenmezdi. İşte Allah'ın, her birinde birçok faydalar olan bu iki zıt şeyi insanda nasıl yarattığına bir bak ve tefekkür et! İnsana bazı şeylerin verilmesi, bazı şeylerin ise verilmemesi üzerinde de tefekkür et! Örneğin insana verilen şeylerden biri emeldir (geleceğe yönelik hayal ve beklentilere sahip olma özelliğidir). Emel sayesinde insan dünyayı imar eder ve neslini devam ettirir. Böylece sonradan ve zayıf olarak dünyaya gelenler, öncekilerin imar ettiklerinden yararlanırlar. Dünyanın ve kullarının, en ideal şekilde olmalarını sağlayan hikmetler sayılmaya kalkışsa, sayılar buna kâfi gelmezdi. Bunu ancak rahmeti ve ilmi her şeyi kuşatan sonsuz hikmet ve ilim sahibi yüce Allah bilir.