İdil Ural bölgesinin edip ve fikir alimi Rızaeddin Fahreddin

İdil Ural bölgesinde yetişmiş bir alim, Rızaeddin Fahreddin. 12 Ocak 1859 tarihinde Tataristan'ın Elmet rayonuna bağlı Kiçüçat köyünde dünyaya gelmiş O, ilimle hemhal olan bir ailede dünyaya geldiğinden hayata bir adım önde başlamıştır. Dönemindeki diğer ilim tahsil eden gençlere nazaran vatanında yani Tataristan'da eğitim görmeyi tercih etmiştir. Tatarların bilgesi: Şehabettin Mercani Kırım'da İsmail Gaspıralı nasıl önderlik yaptıysa Rızaeddin Fahreddin de İdil-Ural bölgesinde benzer faaliyetler yürütmüştür. 1889 yılında müderrislik ve imamlık yapmaya başlayan alim, hayatını öğrenmeye ve öğretmeye adamıştır. İki yıl sonra ise Orenburg müftülüğüne kadı olarak seçilmiş ve yine aynı yıl yani 1891 senesinde üst düzey alim rütbesi almıştır. İsmail Gaspıralı kimdir? İsmail Gaspıralı, Kırım Tatarı fikir adamı, eğitimci ve yazar-yayıncıdır. Gaspıralı, Rus İmparatorluğu'nda Türk-İslam toplumlarının eğitim, kültür reformu ve modernleşmeye ihtiyacını betimleyen bir aydındır. Soyadı, Kırım'daki Gaspra şehrinden gelmektedir. Bu deneyimlerinden sonra günümüzde Başkurdistan'un başkenti olan Ufa'ya taşınmıştır. 1906 senesine gelindiğinde ise kadılık görevinden istifasını bildirmiştir. İşte, tam bu noktada hayatının önemli dönüm noktalarından birini yaşar ve tarihler 13 Aralık 1907'yi gösterdiğinde Türkçe bir dergi olan Şura'yı çıkarır. Kazan Türklerinin kadın kahramanı: Süyüm Bike Şura Dergisi ile beraber Rızaeddin Fahreddin'in yazım hayatı da başlamış olur. Farklı dergi ve gazetelerde yazılar yazmaya başlayan alim, 1897 senesine gelindiğinde muhtelif eserler neşretmeye başlamıştır. Zamanla kendini daha da geliştirmeye başlayan alim, 1918'de tekrar kadılık mesleğine dönmüş ardından da müftülük makamına getirilmiştir. Kariyer basamaklarını hızlı adımlarla çıkmaya devam eden Rızaeddin Fahreddin, 7 Haziran 1926 tarihinde düzenlenen Mekke Kongresi'nde ikinci vekil olarak görev yapmıştır. Hem dini hem de milli duyguları yoğun olarak yaşayan ve başta hayatını olmak üzere halkını bu manada yönlendiren alim, İdil- Ural bölgesindeki Türk-İslam'ın sembol isimlerinden biri olmuştur. Tatarların günlük hayattaki tezahürleri: Maniler Sovyet hükumetinin tüm baskılarına rağmen halkını her manada bilinçlendirmeyi kendine görev edinmiş, maruz kaldığı eziyetlere rağmen yönetime boyun eğmemiştir. Aksine bölgedeki insanları, Ufa Diniye Nezareti etrafında toparlamıştır. O, yaşamının son günlerini dahi türlü riskleri göze alarak Rusya'da yaşayan Müslüman halkın manevi öncülüğünü yapmıştır. 1920 yılında, Ufa'da tutuklanıp hapse atılmış, evinde bulunan eserleri yok edilmiştir. 'Rusya'da dine ve hürriyetlere karşı bir baskı ve zulüm yok!' mahiyetindeki bir beyanname imzalaması gerektiği söylenince; 'Beni mazur görünüz. Buna imza atamayacağım. Bunlar hilaf-i hakikattir. Dinimizde yalan söylemek yasaktır. İslam ülkelerini böyle bir yalanla aldatamam!' diyerek reddetmiştir. Yapılan tehditlere aldırmamış ve 'Bana istediğinizi yapın, ben böyle bir yalana imza atmayacağım' diyerek kararlılığını adeta haykırmıştır. Tatar alim ve düşünür Musa Carullah'tan inciler Elliden fazla eser kaleme alan Rızaeddin Fahreddin, birçok makalede yayımlamıştır. Yazım hayatının bir diğer dönüm noktası ise 600 varaklık 40 ciltten oluşan yazma eserleri bulunması. Bir kısmı telif bir kısmı istinsah olan eseri günümüzde Rusya İlimler Akademisi Ufa İlim Merkezi İlmi Arşivi'nde saklanıyor. Fakat şöyle bir rivayet var, yazarın yazma eserlerinin 1-2 ikinci ciltleri korunsa da, alimin evine düzenlenen baskında 3-4. ciltler ortadan kaldırılmıştır. İslam Mecellesi adlı bir mecmuanın çıkarılmasına da vesile olan isim, yaşamı boyunca Arapça, Farsça, Rusça öğrenmiş ve bu dillerle İslam'ı tanıtmayı kendine en büyük görev bilmiştir. Durmadan kendini sürekli geliştirmiş ve yaşamı bir sınav olarak görmüş. İşte, bu görüşü ise ona türlü türlü kapılar açmıştır. Bir dönem Rusya'da bulunan Cemaleddin Efgânî ile ilim meclislerinde bulunmuş, onun fikirlerinden etkilenmiştir. Tatarların Mehmet Akif'i: Abdullah Tukay'dan unutulmaz şiirler Rızaeddin Fahreddin'in aşağıdaki sözleri, onun; ilmi kişiliğini ve dinine olan hassasiyetini ortaya koymaktadır. 'Biz, tabiatımızda ve ahlakımızda bulunan şevk sebebiyle hayatımızda pek çok terceme-i hâl, tabakât, tarih ve menakıb kitapları mütalaa ettik; sadece İslam alimlerini değil yabancı milletlerin meşhur adamlarından birçoklarından terceme-i hallerine -icmalen de olsa- aşinalık peyda ettik; birbirine muhalif meslekler ve ateş ile su gibi birbirine zıt fikirler ile karşılaşmış bulunduğumuzdan gönlümüze bir genişlik; her şey hakkında soğukkanlılık, hiçbir söz karşısında şaşırmamak, kızmamak, hayrete kapılmamak, hayran olmamak tabiatı hasıl oldu. Bunu Allah'ın bir feyzi saydık da, itikad ve mesleklerin hata-sevablarını ölçmek için doğru bir mizan edindik ve bundan faydalanma yolunu tuttuk.' Büyük hedefler uğruna büyük sıkıntılar çeken alim, 12 Nisan 1936 senesinde hayata gözlerini yumar. Geriye ise dilden dile dolaşacak hayat hikayesi, eserleri ve hayalleri kalır...

AKADEMİK

İLAHİYAT

Kur'an

TARİH

EDEBİYAT

SİNEMA

MÜZİK

EĞİTİM

FELSEFE

SOSYOLOJİ

PSİKOLOJİ

GALERİ

LİSTELER

FİKRİYAT TV

ESMA-İ HÜSNA

İSLAM

MÜZİK

FİKRİYAT AKADEMİ

İdil Ural bölgesinin edip ve fikir alimi Rızaeddin Fahreddin