Güçlü bir ilmi şahsiyet: Kadı Beyzavi

Kadı Beyzavi kimdir? 💠 1189 - 1286 tarihleri arasında günümüzdeki İran coğrafyasında yaşayan ve tam adı Nâsırüddîn Ebû Saîd (Ebû Muhammed) Abdullāh b. Ömer b. Muhammed el-Beyzâvi olan Kadı Beyzavi İslam tarihindeki önemli alimlerden birisidir. 💠 İran'ın meşhur şehri Şiraz'da kadılkudatlık makamında olduğu için 'kadı' olarak anılan Beyzavi, aslen Şiraz'ın 'beyza' köyündedir. Nesebi olan 'beyzavi' buradan gelmektedir. Kadılkudatlık nedir? Başkadılık anlamına gelir. Şehrin kadılarının başında bulunan isimdir. İlim için kilometreleri yaya yürüyen Müslüman âlimler 💠 Döneminde Şiraz'da var olan geniş ilmi çevreden sonuna kadar faydalanan Kadı Beyzavi, katıldığı münazaralardaki tavrı ve üslubu ile hızla büyük bir şöhrete ulaşır. Fazla titiz olduğu için kadılıktan azledilen büyük alim, bundan sonra kendisini tamamen ilim, talebe yetiştirme ve eser telifine adar. 💠 Ömrünün son yıllarında Tebriz'e yerleşen ve burada telif, riyazet ve ibadet ile zaman geçiren Kadı Beyzavi, ilmi noktalarda gösterdiği titizlikle öne çıkan hatta bu özverili çalışmaları ve hassasiyeti için kadılık postundan olan büyük bir karakterdir. Beyzavi ve ilim şevki 💠 Tefsir, kelam ve fıkıh gibi üç temel vadiye sırtını yaslayan Kadı Beyzavi çalışmalarını bu üç ilim dalına hasretmiştir. Öyle ki yaşadığı dönemde bir soru için kendisine uzak diyarlardan talipler gelmiştir. 💠 Kadılık, hocalık ve nefis tezkiyesi alanlarına yoğunlaşan Beyzavi için eser telif etmek çok önemlidir. O, tüm bu işlerini büyük bir disiplin ile yürütmüştür. Rihle: İlim için yapılan seyahatler Beyzavi'nin talebe ve hocaları 💠 İcazetini babasından aldıktan sonra pek çok alimin ilmi tedrisatından geçen Kadı Beyzavi'nin tespit edilebilen en meşhur hocaları; Şerefüddîn Zeki el-Yüşcani, Takiyyüddîn ebu‟l Hasen Ali b. Hasen eş-Şîrazi ve Muhammed el-Kühtâî'dir. 💠 Kadılık görevi ve yoğun telif çalışmaları esnasında talebe yetiştirmeyi ihmal etmeyen Beyzavi'nin en meşhur talebeleri; Kemâleddin el-Merâgi, Abdurrahman b. Ahmed el-İsfahâni, Çârberdi ve Zeynüddin el-Henki'dir. İslami ilimlerin ortaya çıkışı Kadı Beyzavi'nin eserleri 💠 İlim vadisinin genişliğinde durmadan çaba gösteren, istikamet sahibi bir alim olan Kadı Beyzavi, aynı zamanda üretken bir alimdir. Öyle ki kaleme aldığı ondan fazla hacimli eserle çağdaşlarından ayrılır. 💠 Beyzavi'nin eserleri tefsir, kelâm, fıkıh, usûl-i fıkıh ve gramer alanlarına girer. Beyzavi geniş ilim halkasına rağmen kendisini teliften geri bırakmamış örnek bir ilmi şahsiyete sahiptir. Ayetler ışığında hadis ilminin önemi ◾ Envârü't-tenzîl ve esrârü't-teʾvîl ↪ Eser fikren Beyzavi'nin gençlik dönemlerinde meydana gelmişti. Ama büyük alim kendisini henüz kapsayıcı bir tefsir yazacak kapasitede görmediği için yazımı yaşlılığına denk gelir. ↪ Hem Rivayet hem de Dirayet tefsiri metotlarının kullanıldığı 'Envârü't-tenzîl ve esrârü't-teʾvîl', Kadı Beyzavi'ye has bir Kur'an-ı Kerim Tefsiri olarak emsallerinden sıyrılır. Hicri birinci asırda tefsir faaliyetleri ◾ Havâssü'l-Kurʾân ↪ Eserde Kadı Beyzavi, surelerin faziletlerini izah eder. ◾ Tavâliʿu'l-envâr min metâli'i'l-enzâr ↪ Kadı Beyzavi'nin kelam ilmine dair kaleme aldığı en kapsayıcı eseridir. ◾ Misbâhu'l-ervâh ↪ Mantık, mümkünler ve ilahiyyat meselelerinin incelendiği eser kelama dair kapsayıcı bir kitaptır. ◾ Müntehe'l-münâ fî şerhi esmâʾillâhi'l-hüsnâ ↪ Giriş ve iki bölümden oluşan eserde Esma-i Hüsna izah edilir. ◾ Risâle fî taʿrîfâti'l-ʿulûm ve mevżû âtihâ ↪ Bu eserde dini ve dini olmayan ilimler tarif edilir, tasnifleri yapılır. Genç sahabilerin en fakihi: Ebu Said el Hudri ◾ Minhâcü'l-vüsûl ilâ ʿilmi'l-usûl ↪ Beyzavi'nin fıkıh usulüne dair kapsamlı eseridir. Kadı Beyzavi usul-ü fıkıh ilmine dair tüm maharetini ve yetkinliğini 'Minhâcü'l-vüsûl'de gösterir. ◾ el-Gāyetü'l-kusvâ fî dirâyeti'l-fetvâ ↪ İmam Gazali'nin Şafii fıkhına dair kaleme aldığı kapsayıcı eseri el-Basit'in özetidir. ◾ Tuhfetü'l-ebrâr ↪ Begavi'nin meşhur eseri Mesabihu's Sünne isimli kitabının şerhidir. ◾ Lübbü'l-elbâb fî ʿilmi'l-iʿrâb ↪ İbnü'l Hacib'in meşhur nahiv kitabı olan el-Kafiye'nin muhtasarı, özetidir. ◾ Nizâmü't-tevârîh ↪ 'Tarihin düzeni' anlamına gelen eser de Kadı Beyzavi, Hz. Adem'den (AS) kendi devrine dek gerçekleşen mühim hadiseleri anlatır. 💠 Kadı Beyzavi'nin günümüze ulaşanların dışında ulaşmayan eserleri de vardır. Aşağıda zikredilen eserler tarihi kaynaklarda geçse de maalesef günümüze ulaşamamıştır: - El-İzah - Şerhu'l-Metali - Şerhu Mukaddimeti İbni'l-Hâcib; Taʿlîḳ alâ Muḫtaṣarı İbni'l-Ḥâcib - Mirsâdü'l-efhâm ilâ mebâdi'l-ahkâm - Şerhu'l-Minhâc, et-Tehzîb ve'l-ahlâk - el-Ayn - Şerhu'l-Mahsûl min ilmi'l-usûl; Şerhu müntehabi'l-Mahsûl fi'l-usûl Muhtasar fi'l-heyʾe - Şerhu'l-Fusûl li't-Tûsî Kadı Beyzavi: İlmiyle amel eden bir allame 💠 Bazı isimler hayatları boyunca yaptıkları, zor koşullarda yazdıkları ve tarihe geçen davranışları ile unutulmazdırlar. İşte Kadı Beyzavi de bu karakterde bir alimdir. O, her anını ilimle geçirmek isteğinde olan bir alimdir. 💠 Kelam, fıkıh ve tefsir gibi üç ana ilimde aşılmaz eserler yazabilmesi Beyzavi'nin yenilikçi, kendisini sürekli, yenileyen ve daima ilimle hemhal olan bir karaktere sahip olmasından dolayıdır.