Türkmen boylarının filozof ozanı: Mahtumkulu

💠Türkmen edebiyatı ve Türkmen şiirinin öncüsü olarak akla ilk gelen isim şüphesiz, Milli şair Mahtumkulu Firaki'dir. 1733 yılında Etrek ile Gürgen nehirleri arasında kalan Hacıgovşan şehrinde doğan Mahtumkulu, kullandığı dil ile Türkmen şiirine büyük etki eder. 💠 Lakap olarak kullandığı ismiyle tanınan Mahtumkulu'nun (Mahdumkulu, Mağtımgulı) asıl adı ise kaynaklara göre bilinmez. 🔸 Divan edebiyatından beyitler ve anlamları 💠 Soyu Göklen boyunun Gerkez aşiretinin Gışıklar kolundan olan Mahtumkulu'nun, Garri Molla olarak tanınan babası Dövletmämmet Azadı (Devlet Mehmet Azadî) de önemli bir şairdir. 💠 Aruz vezni ve Çağatay Türkçesi ile 'Vagz-ı Azat' adlı bir mesnevi yazan Garri Molla, Mahtumkulu'nun şiir kültürünün oluşmasında önemli bir yere sahiptir. 🔸 Türkçenin en büyük hamisi: Ali Şir Nevai 💠 Şiirlerinde birçok konuya yer veren şair anne temalı şiirler yazmaz. Bu durumun tek açıklaması Mahtumkulu'nun annesini hiç tanımamış olmasıdır. 💠 Mahtumkulu, edebi kişiliğinin oluşmasındaki en büyük paya sahip olan babası Devlet Mehmet Azadî'yi bir üstat olarak görür. 🔸 'Dua etsem cebr ü cefa çoktur, İlim öğreten üstad kıblem babamdır.' 🔸 Edebiyatımızda en az bir kez okunması gereken şiirler 💠 Mahtumkulu gençlik zamanlarında eğitimini bir üst mertebeye taşımak amacı ile Afganistan'a gitmek durumunda kalır. 💠 Bazı rivayetlere göre de 'Oğlum‐Azadîm' şiirini, babası Devlet Mehmet Azadî'den Afganistan'a gitmek için rızasını almak maksadıyla kaleme alır. 🔸 Oğlum‐Azadîm Azadî 💠 Bir müddet sonra Afganistan'dan dönen şair, henüz genç bir yaşta evlenir. Bu evliliğin üzerinden çok bir zaman geçmeden eşini kaybeder. 💠 Bu büyük kaybın ardından şairin yüreğinde biriken derin acılar, şiirlerinde tezahür eder. Mahtumkulu'nun eşine karşı duyduğu hasret ile yazdığı birçok şiiri büyük ses getirir. Bağrımı Dilen 💠 Mahtumkulu eşinin vefatının ardından 'Menli' adında bir kız ile evlenir. Türkmenlerin Gızılbaşlar olarak anılan düşman kabilesi Göklen boyuna baskınlar düzenler. Bu baskınlar sonucu ganimetler ile kızları da kaçırırlar. 💠 Mahtumkulu'nun eşi Menli, bu baskınlardan birinde kaçırılır. Usta şairi derinden etkileyen bu hazin olay, şiirlerinde yerini alır. 🔸 Ayrıldım Bülbülüm, ah u zar çekip 💠 Mahtumkulu Firaki bir kızı ile iki oğlu babasıdır. Ancak talihsiz şairimiz evlatlarını da küçük yaşlarda kaybeder. Yaşadığı bu ağır durumu ise şiir dizelerinde anlatır: 🔸 Ad Kalmadı Dağımda bent kaldı seller, Gitti aklım, eğri beller, Mahtumkulu söyler eller, Ardımda zürriyet kalmadı. Mahtumkulu Görkemli halıların ülkesi: Türkmenistan Eğitimi 💠 Tahsil hayatına babasının yanında başlayan Mahtumkulu, henüz çocuk yaşta iken keçecilik, kuyumculuk gibi ata mesleklerini öğrenir. 💠 İlim şehri Buhara'daki Kükeltaş Medresesi'nde ilmi temellerini alan şair bir süre sonra, dönemin en tanınmış medresesi olan Hive'deki Şirgazi Medresesi'ne geçerek burada müderrislik seviyesine yükselir. Üç yıllık eğitiminin ardından hocasıyla birlikte medresede dersler vermeye başlar. 🔸 💠 Piragi mahlasını kullanan büyük şair, dünyanın faniliği temasına sıkça şiirlerinde yer verir. 💠 Nasihat niteliğinde de pek çok şiir yazan bilge ozan, kötüye ve zalime karşı savaşı, bağımsızlığa olan tutkuyu dile getiren hür sesiyle daima masum insanların kucaklayıcısı olur. Başı dumanlanır, ciğer dağlanmaz, 💠 Mahtumkulu bir yandan haksızlığın karşısında boyun eğmeyen Köroğlu ve Dadaloğlu'nu, diğer yandan halkı irşad etmeye çalışan Hoca Ahmed Yesevi'yi andırır. 💠 Hikmetli şiirleriyle halkın gönlünde taht kuran, sözleri atasözü gibi ezberlenip halk arasında yayılan şair şiirlerinde, güzelliğe, edep ve erkana, kutsaliyete de yer verir. 🔸 Köroğlu'nun Hayatı 💠Mahtumkulu, yaşadığı dönemde yaşanılan sıkıntıları şiirlerinde hissettirir. Şairliği, kendi milletinin sesi olmasını sağlar. Türkmen birliği, Türkmen ruhu ve şuuru başlıca işlediği konulardır. 💠 Mahtumkulu'nun dili son derece sadedir. Bu yönüyle Anadolu'nun önemli âşıklarından olan Yunus Emre ile büyük benzerliklere sahiptir. Firaki'nin Türk halk şiir geleneğindeki bade içme motifini işlediği görülmektedir. 🔸 O merdin oğludur, merttir babası, 💠 Mahtumkulu'nun Doğu Türkçesi ile eserler vermesi, Türkmen edebiyat dilinin ortaya çıkmasına ve gelişmesine önemli katkı sağlar. 💠 Türkmen edebiyatına öncü olmasının yanı sıra, ideal Türkmen tipine örneklik etmesiyle de halkı tarafından sevilen, adından söz ettiren bir şair olur. 🔸 Görkemli halıların ülkesi: Türkmenistan 💠 Doğu Türkçesinin yanı sıra, Arapça ve Farsça öğrenen Mahtumkulu, Sadi Şirazi, Ali Şir Nevai ve Fuzuli gibi klasik şairleri de okur. 💠 Filozof şair, zengin dil kültürüne sahip olmasına rağmen, kendisinden öncekiler gibi klasik edebiyatın ağdalı diliyle değil, canlı Türkmen şivesi ve sade bir üslupla şiirler yazar. 💠 Dilin, merhametin ve kardeşliğin yılmaz bir savunucusu olan Mahtumkulu, Türkmen aşiretleri arasında kanlı çarpışmaların yaşandığı, İran Şahlığı ve Hive Hanlığı'nın Türkmenlerle mücadeleye giriştiği vakitlerde hayat sürer. 💠 Şiirlerinde savunmasız Türkmen halkını; yerinden yurdundan edilen, esir pazarlarında satılan ve zenginlikleri yağmalanan insanları ve onların dertlerini dile getirir. 🔸 Sadi Şirazi kimdir? 💠 Mahtumkulu'nun en büyük ideali, Türkmen birliğini sağlamaktır. Şiirlerinde XVIII. yüzyıl Türkmen hayatını tasvir eden büyük şair, aynı zamanda dönemin sosyal hayatını betimler. 💠 Toplumsal huzursuzluğa sebep olan bazı din alimi ve idareciler, fakirleri ezen zenginler şiirinde yer bulan bazı motiflerdir. Bilgi notu: 💠 Mahtumkulu Dil ve Edebiyat Enstitüsü El Yazmaları Bölümü'nde şairin divanının 100'den fazla nüshası bulunur. 💠 Usta şairin şiirlerinin yayımlanmasına 1842 yılında başlanır. XX. yüzyılın başlarında yapılan çalışmalarla şiir alanındaki büyük ustalığı iyice gün yüzüne çıkar. 🔸 Şiir sözlüğü 💠Mahtumkulu'nun en fazla şiirini barındıran divanı, Aşkabat'ta Kiril alfabesiyle Şamuhammet Gandımov tarafından iki cilt olarak hazırlandı. 💠 500'ü aşkın şiirinin ise Arap harfleri ile farklı bir baskısı yapıldı. 💠 Mahtumkulu şiirlerinde, Türkmen halkına öğüt verir. Türkmen milletinin sesi olan Mahtumkulu Firaki, şiirlerinde mert ve namert kelimelerinin karşılaştırır. 🔸 İşgalden kurtarılan Karabağ'ın tarihi kırılma noktaları 💠 Hayatını güzele ve güzele ulaşmaya adayan Mahtumkulu, vefat ettiğinde ardında asırlar boyunca dillerden düşmeyecek güzellikte şiirler bıraktı. 'Magtımgulı ellidir yaşıñ,