Şerif Mardin'in Türk Modernleşmesi eserinden alıntılar

'Bir insan dünyayı 'yönetenler' ve 'yönetilenler' diye ikiye ayrılmış görüyorsa ve eğer onun dünyaya karşı tutumu bu gruplardan birine dâhil olmasına dayanıyorsa, bu 'yerel' bir tavırdır. Fakat bir insan kendisini 'insanlığın' bir parçası olarak görüyorsa bu evrensel bir tavırdır. Hiçbir kültür, yöneliminde, yalnız evrensel veya yerel değildir, fakat evrenselliğin modernleşme ile birlikte gelme eğilimi vardır.' Şerif Mardin Şerif Mardin'in sosyal bilimlere katkıları 'Ahmed Midhat'a göre Batının teknolojisi alınabilirdi, hattâ çok çalışmak gibi bazı değerleri de alınabilirdi, ama iş, askerî kahramanlık ve onun tersi olan 'züppelik' gibi Osmanlı toplumunun can damarlarına gelince, orada duruyordu. Daha sonraları belirttiği gibi: 'Ümmet sulh zamanında eli yatağanında olan halis Türkler, mübarek Müslümanlardır.' Şerif Mardin Bilime adanmış bir ömür: Şerif Mardin 'Bazı sosyal bilimciler, kültürden söz ettikleri zaman, sosyal mevkiler diye adlandırabileceğimiz birimlerin aralarındaki ilişkilere gözlerini çevirirler: kimin kimin üzerinde otoritesi var, ailede kimin neyi yapması gerekiyor, kim ne tip iş yapıyor, kim en iyi ödülleri alıyor. Bu sosyal bilimciler için kültür, sosyal yapı anlamına gelir. Başka sosyal bilimciler için kültür sosyal yapıyı sürdüren süreçtir. Onlara göre, kültür, iletişimler aracıyla sürdürüldüğü için bu iletişimler ve semboller sisteminin tümü için kullanılmalıdır.' Şerif Mardin Şerif Mardin son yolculuğuna uğurlandı 'Burada göstermeye çalıştığım, modernleşmeye engel olan ve 'dinî' olarak adlandırılan etkenlerin bazen tamamen dinî olmayan ve dinin arkasına gizlenen yapısal etkenler olarak ortaya çıktığıdır. Osmanlı sosyal yapısındaki savaşçı grupların değerleri, toplumun merkezi olarak mahalle, yeniden üleştirici ahlâk ve siyasî sınıfın servet üzerindeki kısmı tekeli, bu durumda, tutuculuğun kaynağıdır.' Şerif Mardin Teoman Duralı'dan alıntı ve sözler 'Modern dünyada, endüstrileşme hareketi ve nüfus kesafetinin artışı an'anevî cemiyet çerçevelerinin erimiş olması, karşımıza yeni bir adamı, kütle adamını, çıkarmıştır. Bu yeni tip, eskiden daha az seyyal cemiyetlerde, aile, kabile, cemaat gibi birliklerin şahıs için temin etmiş oldukları güvenlik ve bağlanma imkânlarından mahrumdur.' Şerif Mardin Gerçek bir entelektüel: Erol Güngör 'Zaman geçtikçe Batı kültürünü alanlar eskiye göre kendilerini halktan daha da ayırdılar. Yumuşadı, çünkü sınıf duvarlarını muhafaza etmek haberleşme imkânlarının gittikçe geliştiği bir ortamda zorlaştı.' Şerif Mardin Yahya Kemal ve Aziz İstanbul 'Ebüzziya Tevfîk, XIX. yüzyıl ortalarından bahsederken o zamanki Osmanlıları 'edebiyatsız' bir millet olarak tanımlayacaktı. Gerçekten, 'kitap' ne kadar 'hürriyet' yaratıcısı olmuşsa, 'edebiyat'ın da Osmanlı İmparatorluğunda millî bir 'bütün' fikrini getirmiş bir toplumsal öge olduğunu görüyoruz.' Şerif Mardin Kemal Sayar'dan alıntı ve sözler 'Medeniyet' daha çok uyum, mahallî örf ve âdetlerin tıraş edilmesi farklılıkların ortadan kaldırılması olarak görülüyordu. Bir Fransız millî eğitim bakanı, 'Şu saatte bütün Fransa'daki ilkokullarda dördüncü sınıfta neler olduğunu biliyorum' dediği zaman, bu ilke ve amacı dile getiriyordu. Şerif Mardin Oğuz Atay'ın Günlük eserinden alıntı ve sözler 'İslâmcıların fikirlerinin odak noktası, Osmanlıların Tanzimat'la birlikte kültür benliklerini kaybetmeye başladıklarıydı. Bunun karşısına geçmekte en uygun yol, Tanzimat'ın gizli olarak inkâr ettiği 'şeriatin değerleri'ni tekrar Osmanlı toplumuna getirmekti. II. Abdülhamid devrini bu gelişmeler açısından değerlendirmek gerekir.' Şerif Mardin Turgut Cansever'e göre 'İslam'da Şehir ve Mimari' 'Osmanlı devleti, krallık mülkleri, eyaletler, imtiyazlı şehirler ve topluluklar, üniversiteler ve yüksek rütbeli memur grupları gibi Batıda var olan hükmî grupların gelişmesine kat'iyyen izin vermedi. Bu yüzden, Batı Avrupa sosyal yapısının bir bölümü Osmanlı devletinde bulunmamaktaydı.' Şerif Mardin Dostoyevski neden idama mahkûm edildi? 'İdeoloji var olan bir sosyal yapıyı devam ettirmeye veya yenisini yaratmaya yarayan bir fikir yapısıdır.' Şerif Mardin Edebiyatta eski kuşak - yeni kuşak kavgası 'Osmanlı tipi zenginlik, koruma için kalabalık bir maiyetin toplanmasına, fakat kişisel fazlalık konusunda belirli sınırlara dayanırdı. Zenginleşme olanakları en çok olan memurların hiçbir zaman fazla malları birikemezdi, çünkü bunlar -prensip itibariyle- mücevherleri ile birlikte, sahipleri öldüğü zaman devlete kalırdı. Gayrı menkul alabilirlerdi, fakat bunları da yatırım yapmaktan çok, kira sağlamak için kullanıyorlardı, bu da kârın düşmesine sebep oluyordu.' Şerif Mardin Mehmet Akif İnan'a göre 'Din ve Uygarlık' 'Osmanlılar din ve devleti 'tev'em' (ikiz) saymışlardır; fakat yapılan araştırmalar bu ikizlerden 'devlet'in Osmanlılar arasında hiçbir İslâmî devlette kazanmadığı bir önem kazandığını göstermektedir.' Şerif Mardin Tarık Buğra'nın Küçük Ağa adlı eserinden alıntılar 'Çağımızda 'kurum' reformundan söz açıldığı zaman, devlet katında biçimlenecek çözümlerim yanında aileye kadar giden küçük yapıların devletle sorumluluk ve yetki paylaşarak çalışması anlaşılmaktadır. Genel yaklaşımın giderek de olsa, Türkiye'de yerleşmesi, bizi XIX. yüzyıldan çıkarıp yüzyılımıza getirecek bir adım olacaktır.' Şerif Mardin Nihad Sami Banarlı'nın başucu eseri Türkçenin Sırları'ndan alıntılar 'Osmanlı İmparatorluğu, Batı uygarlığı adını verebileceğimiz kültür bütünüyle hiçbir zaman ilişkisini kesmemiştir. Ne var ki, İmparatorluğun yükselme devrinde, Osmanlılar, kendi uygarlıklarını Batı'nınkinden üstün saymışlar, Batı'nın bir 'model' olarak izlenmesi bir sorun olarak ortaya çıkmamıştır.' Şerif Mardin Abdülhak Şinasi Hisar'ın Boğaziçi Yalıları eserinden alıntılar 'Osmanlı devlet adamları millî çapta idari, hukuksal ve iktisadi tedbirlerle Osmanlı İmparatorluğunda yüksek sayıda yer alan kültür birimlerini 'eritebileceklerini' bir 'Osmanlılık' şuuru yaratabileceklerini sanıyorlardı. Uzun vadede bu amaç gerçekleşemedi, fakat Batılı millî devletin birçok kurumu bazen özünü yitirmiş olarak - imparatorluğa yerleşti (örneğin yeni bir milli eğitim sistemi, yeni bir yargı mekanizması, yeni bir idari sistem). Tanzimat Türkiye'sinde Batı'ya karşı bir tepkinin ortaya çıkması, Avrupa devletlerinin dış politikasının çok zaman Osmanlı İmparatorluğu'nu sömürdüğü ya da kendi menfaatleri için bir araç olarak kullandığı algısının doğurduğu hayal kırıklığına bağlanabilir.' Şerif Mardin Edmondo de Amicis'in Gözünden İstanbul 'Modernleşme, toplumların aynı zamanda gittikçe farklılaştıkları ve merkezileştikleri bir süreçtir. Batı Avrupa'da feodalizmin çöküşü ile başlayan bu süreç, burjuvazinin gelişmesi, sanayileşme ve siyasî hakların nüfusun daha büyük kesimlerine yayılması gibi unsurları da kapsar. Bu gelişme esnasında, toplumun bazı fonksiyonları merkezde toplanırken, öte yandan yeni gruplar doğar, toplumun fonksiyonları - birbirinden ayrılır. Fakat belki en önemlisi, bu ayrılmanın doğurduğu kopuklukları da dolduracak yeni yapılar gelişir. Vatandaşlık kavramı, millî kültür gibi yapılar merkezin ve yeni ortaya çıkmış olan sosyal ve İktisadî yapı parçalarının birbirine bağlanmasını sağlar. Osmanlı İmparatorluğu modernleşmenin bilhassa bu bölümünde, tümü ortaya çıkaran bağlayıcı yapılar kurma noktasında sıkıntı çekmiştir. Oysa bu bağlantı olmadan toplumsal seferberlik oluşamaz.' Şerif Mardin Ahmet Hamdi Tanpınar'ın Mahur Beste romanından alıntılar 'Osmanlı romanı, Türk modernleşmesini incelemek için az yararlanılmış bir kaynaktır, oysa birçok roman yazıldıkları zamana ait İstanbul seçkin çevrelerinin durumu hakkında bize önemli bilgiler verir. Bu kaynaklar, ayrıca, Osmanlı aydınlarının sosyal değişmenin getirdiği sorunlara nasıl yaklaştıklarını da belgeler. Türk edebiyatını inceleyen bir kişinin daha önce de gösterdiği üzere, ilk Osmanlı romanlarının büyük çoğunluğu toplumsal ve siyasal değişmenin yarattığı sorunları inceleyen tezli romanlardır.' Şerif Mardin Akif İnan'ın Edebiyat ve Medeniyet Üzerine Düşünceleri 'Tıpkı Lale Devri'nde olduğu gibi, 1860'lardan sonra Batılılığı bir felsefe ve iktisat sistemi olarak görmeyip onu daha çok yüzeysel yönleri, adabı muaşeret usulleri ve Batı'da hâkim olan modalar açısından değerlendirenler ve kullananlar olmuştur. Bu tipler zamanın yazarlarınca devamlı olarak eleştirilmiştir. Ahmet Mithat'ın 'Felatun Bey'leri, Recaizade'nin 'Bihruz'ları, Ömer Seyfettin'in 'Efruz'ları Tanzimat (ve hatta XX. yüzyıl) edebiyatının ana karakterlerinden birini oluşturmuşlardır.' Şerif Mardin Nurettin Topçu'nun Kültür ve Medeniyet eserinden alıntılar 'Avrupa'yla ilgili ilk sistematik değerlendirmeler, devamlı diplomatik ilişkilerin bir ürünü olarak Batı'da görevlendirilen Osmanlı hariciye memurlarından gelmiştir. Osmanlı İmparatorluğu için Batı'nın genel bir 'model' olarak kullanılmasına dayanan 'düzeltme'* (tanzimat) teklifleri de buradan kaynaklanmıştır.' Şerif Mardin Ayşe Şasa'nın Yeşilçam Günlüğü'nden alıntılar

Şerif Mardin'in Türk Modernleşmesi eserinden alıntılar

Yöneten ve yönetilenler