Eski Türkçe aile sözlüğü

💠 Oguş - Aile 🔸 Bir aile kurumu olarak sosyal müessesedir. Oguş sisteminde geçmişten günümüze kadar fertlerinin yakınlık derecesinde de isimlendirmeler çok zengin bir biçimde karşımıza çıkar. 🔸 Eski Türkçede aile, kabile, hısım, akraba manasına oguş kelimesinin kullanıldığı söylenmektedir. Eski Türk kitabelerinde 'oguş' kelimesine rastlarız. 🔸 Bunlar 'Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarıdır.' Bilinen ilk yazılı belgelerimizden olan Köktürkçe yazılı kaynaklardan başlamak üzere, akrabalık adları hususunda çeşitli eserlerde pek çok kelime tespit edilir. Eski Türkçeden Anadolu ağızlarına geçen kelimeler 💠 Öz - Kendi 🔸 Eski Türkçeden, Anadolu'daki ağızlara geçen 'öz' kelimesi, kendi kelimesi anlamına gelir. Kaşgarlı Mahmud, Divanü Lügati't Türk adlı eserinde bu kavramdan bahseder. ➡ Kayu neŋ talu bolsa üḍrüm aġır/anıŋ kılmakı barça özke aġır. ➡ Hangi şey seçkin, nadir ve değerliyse onu gerçekleştirmek de hiç kolay değildir. Kutadgu Bilig 💠 Ata - Baba 🔸 Eski Türkçede 'baba, evin reisi' anlamlarında kullanılır. Eski Türkçe bir kelime olan 'ata' sözcüğü günümüzde Anadolu'da varlığını sürdürür. Günümüzde kullanılan fert isminin anlamı genişler ve aile büyükleri anlamlarını da zamanla kazanır. ➡ Eştip ata anângnıg sawlarını qadırma / neng qut bulup küwezlik qılnıp yana quturma ➡ Annenin babanın sözünü işittiğinde öğütlerini geri çevirme / Zenginliğe ve başarıya ulaştığında küstahlık yapma, kendine hakim ol ve haddini bil. Divanü Lügati't Türk Azerbaycan'ın hür kelimeleri 💠 Ana - Anne 🔸 Bu kelime günümüzde de varlığını sürdürür ve 'ana, anne' anlamına gelir. 'Ana' kelimesi dışında Eski Türkçede kullanılan 'ög' kelimesi de aynı anlamda kullanılır. 🔸 Bugün de 'öksüz' isme yokluk anlamı kazandıran ek getirilerek 'annesi olmayan, annesiz' manasında kullanılır. Kaşgarlı Mahmud, Divanü Lügati't Türk adlı eserinde bu kavramdan bahseder. ➡ Men ogulnı anâsınga tapçurdum ➡ Ben, çocuğu anasına bıraktım. [teslim ettim] Divanü Lügati't Türk 💠 Aba, apa – Abla, teyze 🔸 Bütün Türk lehçelerinde görülen bu kelime anlam olarak değişik gösterir. Bazı lehçelerce 'abla' anlamında gelirken bazı lehçelerde karşılığı 'teyze' anlamındadır. 🔸 Kaşgarlı Mahmud, Divanü Lügati't Türk adlı eserinde bu kavramdan bahseder ve günümüze ulaşan bir kelime olur. Eski Türklerde 'oguş' geleneği 💠 Eze – Teyze 🔸 Eski Türkçe ve günümüz Türk lehçelerinin genelinde 'teyze' anlamında kullanılan bir kelimedir. Yaşça büyük kız kardeş (Oğuz Lehçesi) eke, eçe şeklinde de kullanımı mevcuttur. 🔸 Kaşgarlı Mahmud, Divanü Lügati't Türk adlı eserinde bu kavramdan bahseder. Bu kelime günümüze kadar ulaşmaz fakat bazı Türk Lehçelerinde varlığını sürdürür. 💠 Açık – Büyük kardeş 🔸 Eski Türkçe 'büyük kardeş' anlamında kullanılan bir kelimedir. Kaşgarlı Mahmud 'Divanü Lügati't Türk' adlı eserinde bu kelimeye yer verir. Ancak bu sözcük günümüze kadar ulaşmaz. Baş üstünde taşınan gelenek: Türkistan Başlıkları 💠 Avurta - Sütanne 🔸 Türkçenin duayenlerinden olan Kaşgarlı Mahmud bu kelimeyi 'sütanne' manasında kullanıldığının bilgisini 'Divanü Lügati't Türk' adlı eserinde verir. Günümüzde kadar ulaşmayan avurta kelimesininin, Kaşgarlı Mahmud'un eserindeki örneği aşağıdaki şekliyle yer alır. ➡ Ol awurta tutundı ➡ O, sütanne edindi. Divanü Lügati't Türk 💠 Baldız - Erkeğe göre eşinin kız kardeşi 🔸 Eski Türkçe bir kelime olan 'baldız' günümüzde de varlığını 'bir adamın karısının küçük kız kardeşi' şeklinde sürdürür. Kaşgarlı Mahmud 'Divanü Lügati't Türk' adlı eserinde bu kelimeye yer verir. 11 maddede Türk dilinin en eski metinleri: Orhun Kitabeleri 💠 Beg - Bey 🔸 Eski Türkçeden gelen bu kelime 'karının kocası' anlamına gelir. Kaşgarlı Mahmud bu terim hususun da bildiğimiz unvan olan 'beg' ile bir benzeştirme yapar. Her erkeğin evinde aslında bir 'bey' olduğunu söyler. Eserinde bu sözcüğe yer veren Kaşgarlı Mahmud'un bu kelime ile aşağıdaki örneği de bulunur. ➡ Begke alqış alqaldı. ➡ Bey övüldü ve faziletleri bir bir sayıldı. Divanü Lügati't Türk Kaşgarlı Mahmud kimdir? 💠 Çıkan - Yeğen 🔸 Eski Türkçede 'yigen, hala veya teyze oğlu' anlamlarında kullanılan bu sözcük günümüze bazı fonetik değişikliklere uğrayarak ulaşır. Kaşgarlı Mahmud bu kelimeye Divanü Lügati't Türk adlı eserinde yer verir. 💠 Singil - Kız kardeş 🔸 Kaşgarlı Mahmud tarafından izah edilen terim, Eski Türkçede genellikle erkeğin (kocanın) küçük kız kardeşine hitap etmek için kullanılır. Günümüze ulaşamamış kelimeler arasındadır. ➡ Ol qîzıg singillendi. ➡ O kızı, kız kardeşi olarak kabul etti. Divanü Lügati't Türk Tatar Türklerinin sürgün hikayesi: Korkunç Yıllar 💠 Kadaş-kadhaş-kadaşlık - Kardeş 🔸 Eski Türkçede 'kardeşlik, hısımlık, akraba, kardeş gibi yakın olan' anlamlarına gelir. Köktürkçe yazıtlarda karşımıza en çok çıkan akrabalık terimlerinden birisi de kadaştır. Arkadaş kelimesinin kökeninin olduğu da kaynaklarda yer alır. ➡ Tawâr üçün tengrini edlemedip / Uya qadaş oglını çınla bogâr. ➡ Zenginlik uğruna yaratandan yüz çevirir ( gözü yalnızca malı görür, yaratanını unutur) Kendi kardeşinin oğlunu gerçekten (mal uğruna) öldürür. Divanü Lügati't Türk 💠 Kangdaş - Kardeş 🔸 Kaşgarlı Mahmut, bu kelimenin anlamını 'babaları bir olan kardeşler' şeklinde açıklar. Kaynaklarda 'kadaş' şeklinde kullanımını da görürüz. Bu sözcük atasözünde de geçer. ➡ Qangdaş qama urür, ögdeş örü tartar. ➡ Babaları aynı ama anneleri farklı olan erkek kardeşler birbirileriyle çok sert dövüşürler (çünkü aralarında nefret duyguları vardır); aynı anneden olan çocuklar ise birbirlerine yardım ederler. (çünkü aralarında sevgi bağı vardır) Divanü Lügati't Türk Kazak Edebiyatı'nın zirvesi: Abay Kunanbayoğlu 💠 Kükü - Teyze 🔸 Divanü Lügati't Türk'te, küküy olarak ele alınır. Doğru kullanımı bu şekilde kabul edilir. Bu terimin yerini, Anadolu'da bugün 'hala' almıştır. Anadolu'da 'eme' hala anlamında, 'hala' ise teyze anlamında kullanılır. Teyzeye, küküy de denir ve bu daha doğru bir kullanımdır. ➡ Küküyüm keldi. ➡ Teyzem geldi Divanü Lügati't Türk 💠 İkkiz - İkiz 🔸 Eski Türkçe 'ikiz' kelimesi günümüze kadar ulaşır. İkkiz oğlan=ikiz çocuk olarak aşağı yukarı bütün Türk lehçelerinde kullanılan terimi, bazen 'ekiz' şeklinde de görürüz. Kaşgarlı Mahmud bu kelimeye Divanü Lügati't Türk adlı eserinde yer verir. Türkistan'ın gözbebeği 10 cami 💠 İçi - Yaşça büyük olan erkek kardeş 🔸 Kaşgarlı Mahmud, Divanü Lügati't Türk adlı eserinde bu kelimeye yer verir. Günümüze kadar ulaşmayan bu sözcük 'yaşça büyük olan erkek kardeş' anlamına geldiğini eserinde bahseder. 💠 İni - Yaşça küçük kardeş 🔸 Eski Türkçe bir kelime olan 'ini' Kaşgarlı Mahmud, Divanü Lügati't Türk adlı eserinde 'yaşça küçük kardeş' anlamına geldiği görülür. Bu sözcük günümüze kadar ulaşmamıştır. Tatarların Mehmet Akif'i: Abdullah Tukay 💠 Kadnagun - Kayınbaba 🔸 Eski Türkçede 'kayınbaba' anlamına gelir. Kaşgarlı Mahmud, Divanü Lügati't Türk adlı eserinde bu kavramdan bahseder. Bu sözcük günümüze bazı değişikliklere uğrayarak ulaşır. 💠 Küdegü – Güveyi 🔸 Eski Türkçe bir kelime olan 'güveyi' ismi bugün bu sözcüğün yerini 'damat' kelimesi alır. Kaşgarlı Mahmud, Divanü Lügati't Türk adlı eserinde bu kavramdan bahseder. Bu sözcük günümüze bazı değişikliklere uğrayarak ulaşır. ➡ Yöwüşlüg kelin küdegû yawaş bulur. ➡ Akrabaları armağanlar yağdıran bir gelin nazik ve iyi kalpli bir güvey bulur [çünkü onu böylesine zengin donanmış görünce kocası ona müşfik davranır.] Divanü Lügati't Türk Türkmen boylarının filozof ozanı: Mahtumkulu 💠 Kangsık - Üvey baba 🔸 Eski Türkçe bir kelime olan 'kangsık' 'üvey anlamına gelir. Günümüze kadar ulaşmayana bu kelimenin başka türevleri de bulunur. Kangsık ata (üvey baba), kangsık ogul (üvey oğul) örnekleridir. 🔸 Kaşgarlı Mahmud, Divanü Lügati't Türk adlı eserinde bu kavramdan bahseder. Bu sözcük günümüze kadar ulaşmamıştır. 💠 Kap - Hısım 🔸 Eski Türkçe 'kap' sözcüğü 'hısım' anlamında kullanılır. Günümüze kadar ulaşmayan bu kelime, Kaşgarlı Mahmud, Divanü Lügati't Türk adlı eserinde bu kavramdan bahseder ve örnek verir. ➡ Ol menig birle uya qâp ol. ➡ Onunla yuvada gibiydik. O benim hışmımdır. İkimizde anneden doğmuş gibiyiz. Divanü Lügati't Türk Bir Kırım romanından alıntılar 💠 Karındaş - Kardeş 🔸 Eski Türkçe bir kelime olan 'karındaş', 'aynı anneden olma kardeşlere' verilen addır. 🔸 Kaşgarlı Mahmud, 'bir anadan doğmuş iki çocuğa karındaş denir Çünkü karın kelimesine -daş edatı eklenince, bir karında beraber bulunmuş demek olur' şeklinde ifade eder. 🔸 Bu terim günümüz Kazak Türkçesi'nde 'kız kardeş' yerine kullanılmaktadır. Bunun yanı sıra Kırgız Türkçesi'nde erkek kardeş tarafından 'yeğene' de bu ad verilir. 💠 Kelin - Gelin 🔸 Eski Türkçe bir kelime olan 'kelin', günümüzde de kullanır ve 'gelin' anlamına gelir. Kaşgarlı Mahmud, Divanü Lügati't Türk adlı eserinde bu kavramdan bahseder. ➡Yöwüşlüg kelin küdegû yawaş bulur. ➡ Akrabaları armağanlar yağdıran bir gelin nazik ve iyi kalpli bir güvey bulur [çünkü onu böylesine zengin donanmış görünce kocası ona müşfik davranır.] Divanü Lügati't Türk Divanü Lugati't-Türk'te geçen 20 ilginç akraba ismi 💠 Ogul - Çocuk 🔸 Eski Türkçe kelime olan 'ogul' geçmişte hem erkek hem kız evlat için kullanılanılır. Günümüzde anlam daralmasına uğrayarak, erkek evlat için kullanılmaya başlanmıştır. Kaşgarlı Mahmud, Divanü Lügati't Türk adlı eserinde bu kavramdan bahseder. ➡ Keriş yagrı ogulqa qalir. ➡ Sırttaki yara ogula da kalır. Çünkü burası eklemlerin birleştiği oynak bir yerdir ve buradaki yaralar kolay kolay iyileşmez. Bu atasözü atın sırtının korunmasını öğütlemek için kullanılır. Divanü Lügati't Türk 💠 Tagay -Dayı 🔸 Eski Türkçe kelime olan 'tagay', 'dayı' anlamına gelir. Kaşgarlı Mahmud, Divanü Lügati't Türk adlı eserinde bu kavramdan bahseder. Bu sözcük günümüze bazı değişikliklere uğrayarak ulaşır. Türkçenin hafızası Divânü Lugâti't-Türk 💠 Tutuncu - Evlatlık 🔸 Eski Türkçe kelime olan 'tutuncu', 'evlatlık' anlamına gelir. Kaşgarlı Mahmud, Divanü Lügati't Türk adlı eserinde bu kavramdan bahseder. Bu sözcük günümüze kadar ulaşmamıştır. ➡ Beg mini oğul tutundı. ➡ Bey beni oğlu olarak kabul etti. [evlat edindi] Divanü Lügati't Türk 💠 Tüngür - Dünür 🔸 Bu kelime Esi Türkçede 'Dünür' anlamında kullanılır. Kaşgarlı Mahmud, Divanü Lügati't Türk adlı eserinde bu kavramdan bahseder. Bu sözcük günümüze bazı değişikliklere uğrayarak ulaşır. ➡ Tüngür qadın buluştı. Qırqın taqı qoluştı. ➡ Dünür, kayın buluştu. Benden kızımı istedi ve ben de onun kızını oğluma istedim. Divanü Lügati't Türk Divanü Lügati't-Türk'te geçen medeniyetimizdeki aletler 💠 İşiler - Kadınlar 🔸 Bu kelime Esi Türkçede 'kadın, hanım' demektir. İşi kelimesinin çoğuldur, tekil olarak da kullanılır. Kaşgarlı Mahmud, Divanü Lügati't Türk adlı eserinde bu kavramdan bahseder. Bu sözcük kullanım bakımından günümüze kadar ulaşmaz. 💠 Yennge - Cinge 🔸 Eski Türkçede bu kelimenin günümüzdeki kullanımı 'yenge' şeklindedir. 'Büyük erkek kardeşin karısı' anlamına gelir. Kaşgarlı Mahmud, Divanü Lügati't Türk'de bu sözcüğü zikreder. Sözcük kullanım açısından günümüze ulaşır. Yusuf Has Hacip'in Kutadgu Bilig eserinden öğütler 💠 Yaqın- Yakın 🔸 Bu kelime Eski Türkçede 'yakın' anlamına gelir. Kaşgarlı Mahmud, Divanü Lügati't Türk adlı eserinde bu kavramdan bahseder. Bu sözcük günümüzde de kullanılır. ➡Yaqm yaguq körmedip nengni küdür. / Qadaş tapa ıt kepi qingır baqâr. ➡(İnsanoğlu) hışmına saygı duymaz, zenginliğe tamah eder. Kardeşine (kemiğini başkalarından saklayan) bir köpekmiş gibi dik dik bakar. Divanü Lügati't Türk 💠 Ağa - Ağabey 🔸 Bu kelime Eski Türkçede 'ağabey' demektir. Kaşgarlı Mahmud, Divanü Lügati't Türk adlı eserinde bu kavramdan bahseder. Bu sözcük günümüzde de kullanılır. Kutadgu Bilig'de yeme-içme geleneği 💠 Eje - Nine 🔸 Bu kelime Eski Türkçede 'nine' anlamına gelir. Kaşgarlı Mahmud, Divanü Lügati't Türk adlı eserinde bu kavramdan bahseder. Bu sözcük günümüze kadar ulaşamaz ancak Türk Lehçelerinde varlığını sürdürür.