Edebiyatımızdaki sıra dışı kahramanlar

📌Sıra dışı kahramanlar, Türk romanını besleyen ana kaynaklardır. Çatışmadan beslenen roman için oldukça elverişli olan sıra dışı kahramanlar, kurgudaki gerilimin, farklılığın ve çeşitliliğin verilmesinde önemli bir role sahiptir. Bu kahramanların birçoğuna aşinayız, söz gelimi Zebercet takıntılı ruh yapısı, Suat kötülük estetiğiyle yoğrulmuş karakteri ve rüyalarıyla var olan Uzun İhsan Efendi tuhaf görüşleriyle edebiyatımızda iz bırakmış kahramanlardan biridir. Edebiyatımızda iz bırakan 10 roman kahramanı 📌Bu kahramanları ortak bir çatı altında toplamamıza sebep olan durum, norm dışı tanımlamasıyla tasnif edebilmemizdir. Sanat, bilhassa edebiyat sıra dışılığın kendini anlatması, var edebilmesi açısından birçok türe göre daha elverişlidir. Sıra dışılık bilhassa romanlarda 'delilik' temasıyla gün yüzüne çıkar. 📌Delilik modern edebiyatta en çok işlenen ve kurguya zenginlik katan temalardan biridir. Bu kahramanların sıklıkla karşımıza çıkması da modern zamanlara yapılan eleştirinin bir göstergesi niteliğindedir. 📌Nitekim insan akıl yoluyla mutluluğu yakalayamadığını olumsuz örnekler yaşayarak bizzat görmüştür. İşte bu sebeple insan, modern zamanda kendisini mekanikleştiren akıldan uzaklaşırken kimi zaman 'deliliğe övgü' ile mutluluğun farklı sınırlarıyla tanışmak istemiştir. 'Akıl bozukluğu modern dünya için Sade ve Goya'dan sonra ve onlardan beri, her eserde en belirleyici olan ne varsa ona aittir…' Sabahattin Ali'nin Kuyucaklı Yusuf romanı hakkında 10 bilgi 'Çok daha ferah olmalıdır, Cinnet dedikleri şu cennet, şu akıl zindanlarımızdan.' 📌Aylak Adam'ın Zebercet'i, Puslu Kıtalar Atlası'nın Uzun İhsan Efendi'si, Bir Adam Yaratmak eserinin Hüsrev'i, Huzur'un Suat'ı hafızalarımıza kazınan sıra dışı kahramanlardan yalnızca birkaçı... Bu kahramanlara farklı açılardan bakmak; eserleri yeniden anlamlandırabilmek için başvuracağımız yöntem... Gelin onların esrarengiz karakterlerine kısa bir göz atalım... Suat, Ahmet Hamdi Tanpınar'ın Huzur romanında yer alan karakterlerden biridir. Romanın baş kahramanı değildir fakat romandaki bütün dengeleri alt üst eden kişi olması dolayısıyla kurgudaki yeri tartışılmazdır. Suat, romandaki kötülük çiçeklerini elleriyle besleyen sıra dışı bir detaydır. 'Hayır, yavrucuğum inanmıyorum. Bu saadetten mahrumum. İnansaydım mesele değişirdi. Bilseydim ki vardır, insanlarla hiçbir davam kalmazdı. Yalnız onunla kavga ederdim. Her an bir yerde yakalar, bana hesap vermeye mecbur ederdim.' 📌Saadetin varlığına inanmayan Suat, romandaki çatışma unsurunu besler. İnandığı değerler sorgulansın diye baş kahraman Mümtaz'ın karşısına çıkarılmış gibidir. Fakat diğer yan karakterlerdeki gibi yalnızca zıtlıkları belirgin hale getirmek için bir araç konumunda değildir. Suat kendi sesiyle var olabilen bir karakterdir hatta öyle ki roman içindeki bütün kahramanların bastırmaya çalıştıkları iç sesi gibidir; insanın zaaflarını, acını, üzüntülerini fısıldayan bir iç ses... 'Bir huzursuzluğun romanı: Huzur' 📌Romanın sonu Suat'ın intiharı ile gerçekleşir. Bu intihar aynı zamanda Mümtaz ve Nuran aşkının da sonunu getitir. Suat, ilginç karakterine yaraşır bir ölümle hayatını sonlandırmıştır. 📌Nurdan Gürbilek Kötü Çocuk Türk isimli çalışmasında Suat hakkında'Türk edebiyatının az sayıdaki şeytani, ama bir o kadar da sefil kahramanlarından biri' şeklinde tanımlama yapmıştır. Tüm olumsuz özelliklerine rağmen Suat karakterini edebiyatımızın en ilginç, kimi zaman ürkütücü unutulmaz kahramanlarından biridir. 📌Huzur romanında Suat'ın intihar etmeden evvel yazdığı ve Nuran ile Mümtaz'ı dehşete düşüren bir mektuptan sıklıkla bahsedilmektedir. Tanpınar, Suat'ı roman içinde yeterince derinleştiremediğini düşünmüş ve sadece Suat'a özel, onun mektuplarından müstakil bir kitap ve aynı zamanda Huzur'un devamını çıkaracağını dile getirmişti. Bu eserini yazmasına rağmen kitap olarak yayımlatmamıştı. Kitap, Suat'ın Mektubu ismiyle Handan İnci tarafından kurulan Tanpınar Araştırma Merkezi'nin hazırlanan ilk ürünü olarak 2018'de yayımlanmıştır. Anayurt Oteli Yusuf Atılgan'ın 1973'te yayımladığı ve çalışmaya konu olacak Zebercet isimli kahramanın yer aldığı romanıdır. 📌Roman, Anayurt Oteli'nin on sekiz yıldır kâtipliğini yapan Zebercet'in, gecikmeli Ankara treniyle gelen kadından hoşlanmasını, ardından hayatını değiştirmeye yönelik girişimlerini, kadını beklediği süreçte yaşamış olduğu buhranları, ikilemleri, uzak olduğu toplumdan daha da fazla uzaklaşmasını, son kertede ise Zebercet'in bir cinayet ve bir intiharla biten yaşamını konu edinir. 📌Zebercet, toplumdan uzaklaşan, benlik bölünmesi yaşayan kişileri tanımlamada kullanılan şizoid kişilik bozukluğuna sahiptir. Kahraman doğup büyüdüğü kasabada çalıştığı otelin bulunduğu sokaktan bir adım öteye hemen hiç geçmemiş ve tüm gününü otelin içinde geçirmekten hiç yakınmayan sessiz ve biraz da 'garip' bir insandır. Şizoid kişilik bozukluğu: Dikkatini dış dünyadan uzaklaştırarak kendi iç dünyasına yönelten, toplumla yabancılaşmış, soğuk kimi zaman hissiz insanları tanımlamak amacıyla kullanılan bir kavramdır. 📌İlk defa gecikmeli Ankara treniyle otele gelen bir kadına duyduğu hisler nedeniyle rutinini değiştirmeye çalışan Zebercet, yeniden toplumla barışabilmek için birtakım adımlar atar. Başkaları ile iletişim kurmaktansa ölümü tercih eden Zebercet'in asıl korkusu ölüm değil, başkaları ile iletişim kurmak ve onlar tarafından yargılanmaktır. Nitekim dış dünyayla her iletişimde de kahraman bu sorunlarla karşılaşır. 📌Bir türlü yaşadığı toplumla hatta çoğu zaman kendisiyle barışamayan Zebercet, tahammül edemediği yaşamına, doğduğu yatakta son verir. Filme de uyarlanan Anayurt Oteli'nin baş katibi Zebercet, kuşkusuz ki edebiyatımızdaki en sıra dışı kahramanların öncüsüdür. 📌Uzun İhsan Efendi, İhsan Oktay Anar'ın, Puslu Kıtalar Atlası adlı kitabında geçen karakterlerden biridir. Ayrıca yazarın Kitab-ül Hiyel ve Efrâsiyâb'ın Hikâyeleri adlı diğer iki kitabında da geçer. 📌 Yazar aslında bu karakterle kendisini de romanına sokmakta, kendisine gönderme yapmaktadır. Genelde bu karakter, yaşama dair felsefi sorunların dile getirildiği bir tip olarak ortaya çıkar. Bu kitaplardaki hikâyelerin akışında sürekli göz önünde değildir, her zaman görünmez. 📌Puslu Kıtalar Atlasında, Uzun İhsan Efendi Rendekar dediği René Descartes'in (Dekart) felsefi meselesini sürdürür. 'Düşünüyorum öyleyse varım' felsefesine kendine özgü bir bakış açısı getirir. 📌'Düşlüyorum öyleyse varım' Uzun İhsan Efendi felsefesinin mihenk taşıdır. Düşleyerek gizemli diyarlara, rüya âlemine yolculuk eder. Hakikat onun için düşler vasıtasıyla edinilen bir bilgidir... Kalıplaşmış gerçeklik algımızı çok ötelere taşıyan Uzun İhsan Efendi, efsanevi yönleriyle karşımıza çıkan en renki karakterlerdendir. 📌Uzun İhsan Efendi'nin en önemli özelliği sadece uyuyarak hakikatı keşfedebileceğine dair duyduğu inançtır. 📌Bir Adam Yaratmak piyesi, 1938'de neşredilmiş ve aynı yıl Şehir Tiyatroları'nda Muhsin Ertuğrul tarafından oynanmıştır. Piyes, ilk sahnelendiği andan itibaren Tohum'un aksine seyirci ve tiyatro camiası tarafından büyük bir ilgiyle karşılanmıştır. Bir Adam Yaratmak, içerdiği felsefi- psikolojik derinlik ve muhtevadaki zenginlik açısından Türk tiyatrosuna yeni bir soluk getirmiştir. Bu çok yankı uyandıran eserin baş kahramanı yazar Hüsrev'dir. 'Bu eserimi bugüne kadar vücuda getirdiğim eserler içinde en bağlı eser biliyor ve öylece bildirmek istiyorum. Ona olan zaafım, üstünde fazla konuşmamı yasak ediyor' cümlelerini kuran Necip Fazıl için de bu eserin mahiyeti farklıdır. Bir Adam Yaratmak piyesi Necip Fazıl'ın Abdülhakim Arvasi ile tanışıp fikri dönüşüme girdiği dönemden sonra yazılmıştır. 📌Necip Fazıl bu eserini 'geçirdiğim büyük ruh çilesinin sahne destanı' olarak tarif eder. Bu sebeple Hüsrev'in, delilik sınırında dolanıp mutlak hakikata ulaşma sürecinde yaşadığı sıkıntıları; söz gelimi büyük ruh çilesini baş kahramanın yaşadıkları üzerinden verir. 📌Piyesin konusu bir tiyatro yazarı olan Hüsrev'in hakikati bulma yolundaki çektiği ruhi sıkıntılar, çevresinden uzaklaşması ve yabancılaşması etrafında şekillenir. Piyes Hüsrev'in gazeteci Turgut ile 'Ölüm Korkusu' adlı eseri hakkında yapmış olduğu röpartaj ile başlar. Ölüm Korkusu adlı eserde baş kahraman annesini kaza sonucu öldürür ve akli dengesini kaybettikten sonra babasının yaptığı gibi kendisini bahçedeki incir ağacına asar. 📌Turgut ısrarla bu kitap ile muharririn hayatı arasında bir bağlantı kurmaya çalışır ve Hüsrev'e bu konu ile ilgili sorular yöneltir. Bu soruları saçma bulan Hüsrev, çevresindekilere de bu düşüncelerin yersiz olduğunu ispat etmek için; ailesinin ve dostlarının bir arada olduğu vakitte bir insanın kaza sonucu annesini öldürebileceğini ispat etmeye çalışmıştır. Boş sandığı tabancayı annesine yöneltmiş fakat kaza sonucu annesi yerine kendisini içten içe seven hala kızı Selma'yı öldürmüştür. İkinci perdede akli dengesini yavaş yavaş yitiren Hüsrev sürekli babasının intiharını düşünerek günlerini geçirmektedir. 📌Selma'yı kaza sonucu vurması kahramanın iç buhranlarını tetiklemiştir. Hüsrev'in dost bildiği Doktor Nevzat kendi kariyeri, Şeref ise gazetesinin satışlarınıarttırmak onun bu halini malzeme olarak kullanmak istemişlerdir. Hüsrev etrafından uzaklaşmış ve yalnızlığa sürüklenmiştir. Üçüncü perdede Hüsrev kendisini asmasını önlemek için bahçedeki incir ağacını kesen annesine ve ona komplo kuran dostlarına düşman kesilerek hastaneye yatmaya karar vermiştir. Hüsrev'in son cümlesi 'Ne yapayım anne kestiniz incir ağacımı' olmuştur. Hüsrev edebiyatımızda 'incir ağacı kesilen' kahramanların bir öncüsü olmuştur... 📌Edebiyatta distopya, toplumları gelecekte bekleyen tehlikelerin anlatıldığı türdür. Çoğunlukla ütopik bir toplum anlayışının anti-tezini tanımlamak için kullanılır. Ayşe Şasa'nın Şebek Romanı da distopya türüne bir örnektir. Ayşe Şasa, Şebek Romanı'nı 2004 yılında yayımlamıştır. Roman kurgusal zaman olarak 2075 yılındaki hayali bir toplum düzenini anlatır. Eskiden Viyana olarak bilinen şehir, 2075 yılında artık XB21 isimli bir şehre dönüşür. Yapılan birtakım araştırmalarda roman, metafizik, bilimkurgu, mizah ve tasavvuf gibi unsurların bir araya geldiği İslami bilimkurgu parodisi olarak tanımlanır. Distopyada delilikten veliliğe: Ayşe Şasa'nın göz ardı edilen Şebek Romanı 📌Ayşe Şasa'nın öz yaşam öyküsünü konu edinen eser, fantastik roman kategorisinde yer alır. Romandaki belirleyici unsurlar; psikopatolojik davranışlar, halüsinasyonlar, distopik bir toplum düzeni ve yozlaşmış sistemin insandaki yıkıcı etkisi… 📌Romanda öyle bir kahraman vardır ki Ayşe Şasa'nın roman içerisinde gezindiğinin izlenimi okuyucuya verir. Roman, Şizoid Re-Re isimli kahraman çerçevesinde metafiziki 'dönüşüm' hikayesini okuyucuya sunar. Bu romanı, edebiyat kuramları dahilinde yer alan 'yazara dönük eleştiri kuramı' içerisinde biyografik eleştiri ile yorumlayabiliriz. Zira Ayşe Şasa yaşamının belli noktalarında ruhsal bir çöküntü yaşamış ve yeniden kendisini bulmuştur. 📌Şebek Romanı yazarın bu kendisini bulma sürecini, roman kahramanı Şizoid Re-Re üzerinden alegorik bir biçimde ele alır. Şizoid Re-Re ile Şasa'nın yaşam öyküsü birebir benzerlik göstermektedir. Buna örnek olarak vereceğimiz ilk nokta, Şizoid Re-Re'nin çocukluğu ve Şasa'nın çocukluğudur. 📌Şasa ve roman kahramanı Şizoid Re-Re'nin yaşam öyküsündeki ortaklık, İslami dönüşüm süreci için de geçerlidir. Yaşadığı ruhsal sıkıntılar sebebiyle delilik sınırında dolanan Şasa, kitaptaki delilik dilini ve kahramanlardaki delilik unsularını da kurguda çok iyi işlemiştir.

Edebiyatımızdaki sıra dışı kahramanlar

EDEBİYATIN SIRA DIŞI YÜZÜ