Turgut Uyar'ın Terziler Geldiler şiirine kavramsal bir bakış

🔹Büyük şair Turgut Uyar, Almanya'nın Koblenz şehrinde 4 Ağustos 1927 tarihinde doğdu. Babası, Türk bir diplomat olan Refik Uyar'dır. 🔹 İlköğretim yıllarını Ankara ve Londra'da tamamladıktan sonra, İstanbul Üniversitesi İngiliz Filolojisi Bölümü'ne kaydoldu. Şair, lisans eğitimini tamamlamadan üniversiteden ayrıldı. TURGUT UYAR'DAN 100 ALINTI 🔹 Turgut Uyar, Türk şiirinin 'İkinci Yeni' olarak adlandırılan döneminin önemli şairlerinden biridir. İkinci Yeni hareketi, geleneksel ölçü ve nazım biçimlerini terk edip çağdaş, soyut ve öznel temaları işlemeyi amaçlayan bir edebi harekettir. 🔹Turgut Uyar da bu hareketin etkisi altında kalarak modern şiir anlayışını benimsemiştir. Şiirlerinde genellikle güçlü bir Türkçe kullanmış, imge ve sembolleriyle zengin bir içerik oluşturmuştur. İnsanın iç dünyasını, duygusal durumlarını ve hayatın anlamını sorgulayan temaları işlemiştir. 🔹 İkinci Yeni şairleri, 1950 dönemi Türk şiiri ortamında birbirlerinden bağımsız münferit şekilde eserler veren şairler tarafından oluşur. Bilinçli bir oluşum değildir. 🔹 İkinci Yeni, modern Türk şiirinin kurulmasında önemli bir dönüşüm noktası olmuştur. Divan şiirinden sonra süre gelen Türk şiirindeki değişim sancıları, I. Yeni (Garip) ile keskin değişim yaşamış ve şiir sadeleşmiş, konu basit ve gündelik hale gelmiştir. Daha sonra İkinci Yeni, Türk şiirinin değerini ve seviyesini olması gereken seviyelere çekerek, şiirde anlam ve biçime yeniden dönüş sağlanmıştır. 'İkinci Yeni' kökleri ve geleneklerine bağlı bir şiir topluluğudur. MODERN İLE GELENEĞİN ARASINDA: TURGUT UYAR'IN DİVAN'INDAN 20 ALINTI 🔹 'İkinci Yeni' şiirini hakkında isabetli tespitlerden birini yapan Asım Bezirci, bu şiir oluşumunu şöyle özetler: '1950'li yılların sonundan 1980'li yıllara kadar devam eden İkinci Yeni Şiiri, her şeyden evvel bir imge şiiridir. İmge, İkinci Yeni şairlerinde anlamdan önce geldiği için bazen anlamın önüne veya yerine geçer. (A. Bezirci, 1987: 26-27 İkinci Yeni Olayı). 🔹 Yeni bir biçim, anlamın ötesini arzulayan ve arayış içinde olan bir şiirdir, İkinci Yeni. Çok katmanlı bir anlam, ince ince işlenmiş bir dili önemsenmiştir. 🔹 İkinci Yeni, Türk şiirinde imge ve gelenekten yararlanmış, şiir dilini sokaktan çekerek sembollerle oluşturmuştur. Şairler, şiirde işçiliğe gereken önemi vermiş ve şiirde biçime önem vermişlerdir. TURGUT UYAR'IN BÜYÜK SAAT KİTABINDAN ALINTILAR 🔹 Turgut Uyar işlediği tema, kullandığı dil, anlatım biçimi, imgeler, öz ve biçim ilişkisi bakımından 'İkinci Yeni' şiirine yenilikler katmıştır. 🔹 Turgut Uyar, 'İkinci Yeni' ekolü içerisinde sayılan ve literatürümüzü önemli ölçüde etkileyen 'Dünyanın En Güzel Arabistanı' adlı ilk şiir kitabını 1959'da yayınlar. 🔹 Turgut Uyar'ın 'Tütünler Islak' kitabından 'Terziler Geldiler' şiiri, 'İkinci Yeni' şiir anlayışının özelliklerini yansıtan bir şiir olması bakımından önemlidir. 🔹 Terziler Geldiler, zengin imgelemleri, soyut ve kapalı bir anlamı üzerine inşa edilmiş olmasıyla hermeneutik bir bakışa müsait bir metindir. Şiirin özüne, gizlenen anlamlarına imgeler üzerinden bir yorum getirilebilir. Hermeneutik nedir? Yorumlama teorisi olarak tarif edilir. Herhangi bir ifade, anlam, metin ya da sanat eserini yorumlama sanatıdır. 'Terziler geldiler. Kırılmış büyük şeylere benzeyen şeylerle daha çok koyu renklere ve daha çok ilişkilere Bir kenti korkutan ve utandıran şeylerle. Kumaşlar bulundu ve uyuyan kediler okşandı. Sonra sonsuz çalgısı sevinçsizliğin. Çay içmeye gidenler vardı akşamüstü, parklara gidenler de Duruma uymak kısaltıyordu günlerini artamayan eksilmeyen bir hüzünle... 🔹 Terziler Geldiler şiiri, henüz daha şiirin ilk kelimesinde inşa edilmek istenen anlamı terzi imgesi üzerinden verir. 'Terzi' imgesinin anlamsal değeri 'bir şeyleri onarma' 'yeni bir şey ortaya çıkarma' şeklinde yorumlanabilir. Terziler, genellikle kent yaşamında ihtiyaç duyulan, giydirme ve düzeltme işlerini yapan kimselerdir. 🔹 Şeylerin inşasını, bir değişim süreci olarak da yorumlamak mümkündür. İslam'da terzi motifi Hz. İdris'e (AS) atfedilir ve terzi motifi referansları onun üzerinden kurulur. Hz. İdris (AS) tarihte bilinen ilk terzi olarak geçer ve içinde bulunduğu kavmi 'onarma' 'dikme' görevleri ona verilmiştir. Terziler Geldiler şiirinde Hz. İdris'e (AS) bir referans var mıdır bilinmez ancak bir paralel görev için terzi imgeleri kullanılmış olma ihtimali kuvvetlidir. 🔹 Hem modern Türk şiirinin şekillemesi hem de Batılılaşma sürecindeki Türkiye'nin bir medeniyet inşası benzer sancılar doğurur. 'İkinci Yeni' şiirinde sıkça kullanılan izleklerden biri olan kendine ve topluma yabancılaşma meselesi, 'İkinci Yeni' şairleri arasında en çok Uyar'ın şiirlerinde rastlanır. 🔹 Şiirde, terzilerin geldikleri mekan kenttir. Kırılmış, koyu renkler ve çok ilişkiler... Turgut Uyar, kent yaşamının hızlı ve karışıklığını eleştirir. Umutsuz, yapayalnız, değerleri zayıflamış ve varolma çabası içindeki insanların bir şekilde hayata tutunma arayışlarını bir kentlinin en önemli problemi olarak ifade eder. İKİNCİ YENİ'NİN ŞİİRİMİZE GETİRDİĞİ YENİLİKLER 🔹 1950'li yıllarda köyden kente göçün yoğun şekilde gerçekleşmesi, Türkiye'de kentli bir toplumu ortaya çıkarmasından ziyade, köylü ve kent kavramları ayrı ayrı yerlerde konumlanmıştır. Kentlere göç eden köylüler kenti değiştirmemiş kendileri değişmişlerdir. Yıllarca kentlerde yaşayan insanların kurallarına ve yaşayışlarına yabancı olan köylüler, yeni bir ahlaki durumla karşı karşıya kalması bakımından korkuya kapılmışlardır. 🔹 Şiirde 'terzi' izleği ile yakın dönem Türkiye'sinin (modern) kaotikliği üzerine durulduğu en kabul yaygın tespittir. Kent kavramı Turgut Uyar'da karışıklık, kalabalık ve yapaylık çağrışımlarını uyandırır. 'Çay içmeye gidenler vardı akşamüstü, parklara gidenler de Duruma uymak kısaltıyordu günlerini artamayan eksilmeyen bir hüzünle... Yorgun ve solgundular, kumaşları buldular, kenti doldurdular O çelenk onbin yıllıktı, taşıyıp getirdiler Ölülerini gömmüşlerdi, kalabalıktılar, tozlarını silkmediler Bütün caddeler boşaldı, herkes yol verdi.' 🔹 Doğanın ve iklim şartlarının insan yaşamı üzerindeki etkisini yön tayin edicidir. 'Kent' bir yaşam mekanı olarak gelişmişliğin ve medeniyetin sembolü olarak görülür. 🔹 Turgut Uyar, 'Terziler Geldiler' şiirinin ilk bölümü kabul edilen terzi izleği üzerinden anlattığı kısımda 'kent'in bu işlevini yitirdiğini, daha ziyadesiyle yozlaşmaya ve insanlar arasında bir çeşit yıkıcı etkisi olduğunu bu şiirde net şekilde hissettirir. 'Bir şey vardı ısınmaz kalın kumaşların altında, kesip biçtiler Patron çıkardılar, karşılaştırdılar, Katlanılmaz bir uykunun sonunu kesip biçtiler Şarkılara başladılar ölmüş olan bir at için Makaslarını bırakmadılar Bekleniyorlardı.' 🔹 Terzilerin işlerini kendi içlerinden aceleyle yapıyor olması, yetişme çabası ve devir halinde olması hiçbir zaman tam olmuşluk hissinin olamayacağı yönünde bir izlenim oluşturur. 🔹 Kent imgesinin tüm bu keşmekeşliğinin karşısında duran şey ise; doğadır. Turgut Uyar, bu şiirde el değmemiş, temiz ve masum bir hayvan olan 'at' izleği üzerinden doğaya kaçışı vurgulamıştır. 🔹 'Ey artık ölmüş olan at! -dediler' dizesi, kadim Anadolu medeniyetinin vurgusudur. Köyden kente göçün, değişen ahlaki ve yaşam koşullarının sonucu artık yitip gitmekte olduğunu düşünür bu güçlü kaynağın. 🔹 'Ne güzeldi senin çılgınlığın ne ulaşılırdı!' dizesinde ise Terzilerin aksine, coşkunun ve varolma halinin gerçekleşebileceğini vurgular. 'Ey artık ölmüş olan at! -dediler. Ne güzeldi senin çılgınlığın ne ulaşılırdı! Sen açardın, Otuzüçbin at türünün tek kaynağıydın sen! Tüylerin karaparlaktı. Koşumların, -kokulu yağlarla ovulup parlatılan- nasıl yakışırdı sağrılarına ve göke. Göke bir ululuk katardı sonsuz biçimin, at! Toynaklarını liflerle ovardık Senin karaya boyanırdı koşuşun Uyandırırdı bütün karaları ve denizleri. Çılgın kişnemeni duyardık sonsuzun yanıbaşından Ne güzel gözlerin vardı Kara at!'' (s.223-224) 🔹 Terzi izleği, Uyar'da derin kökleri olan bir meseledir. Turgut Uyar, şiirde ve hayatta bir gelenek kavramı üzerinde durmuş bunun devamlılığını savunmuştur. Bu yüzden, gücünü köklerinden -diğer bir deyişle gelenekten- almayan şeylerin yok olmaması, yıkılmamasını olası görmez. Terzilerin 'Kent' izleği altında tam olarak bunu yaşadığı da açıkça bellidir. 🔹 Turgut Uyar, modern dönemin yıkıcılığını Kent imgesi altında eleştirir. Nilüfer İlhan'ın bu konudaki tespitini hatırlamak da yerinde olacaktır: 'Kent kültürünün doğal olanı yok eden özelliği, eskiden beri insanoğlunu saf doğaya sığınma fikrine götürmüştür. Sanayileşme ile birlikte hayatın her alanında görülen hızlı değişim, insanlar arasındaki iletişimi koparmış, onları kendi değerlerine karşı yabancılaştırmış, bu yabancılaşma da yalnızlık duygusunu beraberinde getirmiştir.' 'Terziler geldiler. Durgunluktu o dökük saçık giyindikleri Yarım kalmışlardı. Tamamlanmadılar. Toplu odalarını sevdiler. Ölümü hüzünle geçmişlerdi, ateşe tapardılar. Kent eşiklerindeydi, ağlayışını duydular Kestiler, biçtiler, dikmediler ve gitmediler, iğnelerine iplik geçirip beklediler;'' (s.227) 'Ey artık ölmüş olan at! -dediler En güzeli oydu işte, yüzünün savaşla ilişkisi. Boydan boya bir karşı koyma, denge ve istekli bir azalma. Onu bilirdik. O ağaç senin kanınla beslenirdi, hepimizi besleyen. Bir ülkeyi yeniden yaratırdı şaşkınlığımız senin karşında, alışverişin, alfabenin, iplik döküntülerinin ve her şeyi düzeltmeye kalkışmanın yok ettiği...'' (s.227) 🔹 Şair, atın ölümünün gerçekleştiğini ilan eder. At bir izlek olarak masumluğun ve saflığın bir timsalidir. Modern zamanların ve kent yaşamı içerisinde değişen, dönüşen ve tamamen savunmasız kalan insanın mecazi ölümünün ilanıdır bu aynı zamanda. Modern dönem, saniyeleşme ve zamana karşı yarışan kent insanının en temel alışkanlığı tüketim üzerinedir. Terzilerin bile (!) dikiş tutturamadığı bir mekan olan kentler, umutsuzluğu, kırılganlığı ve yabancılaşmanın başkenti olarak imgelenir. 🔹 Atın ölümü, masumiyetin ölümüdür. Atın ölümü betonarme yığınlarıyla yaşayan, yabancılaşan insanların ölümüdür. Atın ölümü, her şeyi büyük bir hızla tüketen, değerli olan her şeyi değersizleştirerek yaşayan insanın ölümüdür. 🔹 Yaşadığı kenti ve 'her şeyi düzeltmeye kalkışmanın yok ettiği...' sancıyla büyük bir ikilemde olan Terziler, masumiyetin timsali olan atlar da ölümüyle, Türk tarihi özelinde birçok dönüşümün izlerini zengin imgelerle bu şiirde bir anlatı olarak görmek mümkün olur.

Turgut Uyar'ın Terziler Geldiler şiirine kavramsal bir bakış

Turgut Uyar kimdir?