Cahit Zarifoğlu'nun şiirleri neden anlaşılamıyor?

Türk edebiyatının 'zarif' şairi Cahit Zarifoğlu, söyleşilerinde sık sık tekrarladığı üzere 'edebiyatın teorisini yapmaktan' hoşlanmaz. Buna rağmen Zarifoğlu'nun şiir anlayışını ortaya serecek pek çok söyleşisi bulunur. Aynı zamanda şiir kitapları incelendiğinde de şairin poetik duruşuna karşı da birçok çıkarımda bulunmak mümkündür. 10 maddede Cahit Zarifoğlu kimdir? Şair müstakil olarak şiir anlayışını ifade eden bir poetika yazmamıştır fakat Konuşmalar kitabında yer alan söyleşiler, Yaşamak isimli günlüğü, yayımına ömrünün yetmediği Bir Değirmendir Bu Dünya kitabındaki denemeler, ölümünden sonra Zengin Hayaller Peşinde adıyla bir araya getirilen yazıları, Okuyucularla adıyla yayımlanan Mavera dergisine gelen şiirleri değerlendirdiği yazıları ve Mektuplar'ı, Zarifoğlu'nun şiir anlayışını yorumlamak açısından ciddi bir yekun oluşturur. 1960'ların ortasından itibaren ilk şiirleri yayımlanmaya başlayan Cahit Zarifoğlu, 70'lerin sonuna kadar şiir üzerine çok az yazar ve bu dönemlerde kendisiyle çok fazla söyleşi de yapılmaz. Cahit Zarifoğlu'ndan 1 kelime 1 cümle Zarifoğlu'nun ilk şiirleri, edebiyat dünyasında İkinci Yeni şiirinin güçlü bir biçimde yer aldığı, konuşulduğu, git gide büyüdüğü bir dönemde yayınlanır. İmgeci şiiriyle dikkatleri üzerine çeker ve İkinci Yeni şiirleri içinde hemen kendine ayrı bir yer edinir. Şair, ilk eserlerinde oldukça kapalı bir anlatımla şiirler yazmıştır. Bu tarz, İşaret Çocukları ile başlayan diğer şiirlerde giderek olgunlaşarak büyüyen Zarifoğlu'nun kendine ait olan şiirini inşa etmeye götürür. Şiirinin kapalılığı hususunda söylenenlere pek dikkat etmez. Şiirini kapalı oluşuyla, imaj bolluğu ile eleştirenlere karşı da her zaman şiiri savunmaya devam eder. Yedi Güzel Adam'dan Cahit Zarifoğlu'nun yaşam öyküsü Kendisiyle yapılan söyleşilerin pek çoğunda bu konuyla ilgili sorular sorulmuş o da her defasında şiirinin kapalı olmadığını, ancak zor anlaşılıyor denebileceğini söylemiştir. Konuşmalar eserinde ilk dönem şiir poetikasına dair ifadeler yer alır. Gelişme dergisinde Nazif Gürdoğan'ın yaptığı uzun söyleşinin aktarıldığı yazıda şair, şiir anlayışını ele verir. Bu yazı aynı zamanda şairin yapılan eleştirilere karşı verdiği bir yanıt niteliğindedir: 'Hiç kimse, şu ya da bu şiiri anlamak zorunda değildir… Şiirimi bana şikâyet ediyorlar. Anlamıyorsa niye rahatsız oluyor bilmem? Ben de botanikten hiç anlamam…' İlhamı ele geçiren şair: Cahit Zarifoğlu Şair, kendi şiirinin aslında kapalı olmadığını, zor anlaşılır olduğunu, bu zorluğun da şiirin kendisinden kaynaklandığını ve şiiri anlayabilmek için bu şiirin diline aşina olmaları gerektiğini vurgulamaktadır. Zarifoğlu, bu söyleşide şiirin teorisini yapmaktan hoşlanmadığını da ısrarla dile getirir. Söyleşinin devamında Zarifoğlu okuyucundan da belli bir kültürel birikim beklediğini gösteren ifadelerde bulunur. Şair karşısında donanımı yüksek 'gelişmiş bir okuyucu' beklediğinin ipucunu verir: 'Ama biliyorum ki bu tarzda konuşmaya hakkım yok. Zira belirli yerlerde yazıyorum. O belirli yerlerin çok belirli yönleri ve amaçları vardır. Ve o amaç üzerindeki her şey belirgin olsun istiyorlar. Sloganlara kayalım, didaktik olalım ve söylev dili kullanalım istiyorlar herhalde. Bilirsiniz 'ayran kabartmak' denir buna…Gelişmemiş okuyucuda bu vardır. Hedefe dürbünle bakmak gibi bir şey bu. Yürümeye başlarsan, ne uzun yollardan geçmen gerekir.' Zarifoğlu, şiir okuyucusundan beklediği kültürel donanıma ait düşüncelerini Mehmet Nuri Yardım'ın kendisi ile Doğuş dergisi için yaptığı söyleşide de dile getirir. Mehmet Nuri Yardım'ın 'Genellikle zor anlaşılır şiirler yazıyorsunuz, amacınız ne?' şeklindeki sorusuna şairin verdiği cevap ilginçtir: 'Şiir tarzım öyle. Zor anlaşılırlık bu şiirlerin kendisinde olmalı. Ben bir amaçla yola çıkıyor değilim. Şu da sorulabilir, acaba zor anlaşılır şiirler mi var, yoksa zor anlayan şiir okuyucuları mı? Doğrusunu isterseniz bu tartışmaya hiç heves duymuyorum.' Zarifoğlu'nun kapalı olarak nitelenen şiiri için Rasim Özdenören'in değerlendirmeleri de oldukça dikkat çekicidir: 'Bunca anlaşılmaz, kapalı ya da zor anlaşılır bulunmasına rağmen, şimdiye kadar hiçbir aklı başında şiir okuyucusu (eleştirmen ya da okuyucu olarak) bu şiirleri reddetmek, yok saymak cesaretini gösterememiştir. Çünkü elindeki metinler, anlaşılması zor da olsa daima değerli bir ürün olarak görünmüştür.'' Şair ilk dönem şiirlerinde kendisini belli bir şiir kalıbına sokmayı doğru bulmadığını Konuşmalar kitabında belirtir. Zira Zarifoğlu'na göre şiiri 'olması gerekenler' kalıbına sokmak; şairin özgürlüğünü kısıtlayan bir durumdur. Bu sebeple poetik görüşü daha çok şiirin özerkliği tarafındadır: 'Günlük yaşantımın içinde bol bol şiir demetleri vardır. Oluşurlar... Galiba yaşarak şiire doyuyorum. Şiirin boyutları çok genişliyor. Sizin beklediğiniz anlamda bir şiir tarifi ya da görevi kalmıyor gibi böyle deyince. İnanılan, yahut inandığımız bir düşünce yönünden; ondan beklenenden söz etmemi isterdiniz. Bir şair olarak, maaşlandırılmış gibi, bu yazılmalıdır, şunları yapmalıyız diyemiyorum. Bunları söyleyince, kendime ayırdığım biricik özgürlüğü, zevki yadsımış olurum. Şairin görevi şudur diye hiçbir kayıtlama yok.' Zarifoğlu'nun eleştiriye uğrayan ilk dönem şiirleri daha çok bireyseldir. İşaret Çocukları ve Yedi Güzel Adam, bireysel argüman ve içsel söyleyişlerin olduğu kitaplardır. Şair sonraki dönemlerde toplumcu anlayışa yönelir. Menziller ile Korku ve Yakarış ise ikinci bir evreye işaret eden kitaplardır. Yeni bir şiir sürecini yansıtırlar. Zarifoğlu şiirinin ikinci dönemine geçişte Mavera dergisi ve orada yaptığı çalışmalarda mistik düşüncenin ve ürünlerinin gittikçe belirginleştiği ve olgunlaştığı görülür. Şair, toplumsal duyarlılıkla işlediği şiirlerinde, genellikle İslam dünyasının yaşamış olduğu sorunlar üzerine yoğunlaşmıştır. Özellikle Müslümanlara yapılan işkence ve katliamlara karşı kalemiyle mücadele etmiştir. Bu konudaki düşüncelerine Konuşmalar kitabında şöyle yer verilmiştir: 'Başlangıçta şiir sadece kendimden yola çıkarak, şairliğimden yola çıkarak yazıyordum. Zamanla angaje oldum. Aktüalitenin zorlamaları, yönlendirmesi oldu. Hama olayları cereyan ediyor. On binlerce temiz Müslüman katlediliyor. Çocuklar, kadınlar. Derken içerde acılarımız… Derken Afganistan… Kayıtsız kalamıyor ve bir şair olarak, görev duygusunun baskın olduğu şiirler yazıyorsunuz. Bu şiirlerin elbette, ayağının anlam olarak yere basması gerekli.' Fakat şair bunu söylerken de yine de bir ideolojinin buyruğu altında olmadığını bu durumun yalnızca sanatkarın 'çağının insanı olmasından' kaynaklandığını belirtir: 'Sanatkarın çağının insanı olması ile sanatı birtakım ideolojilere alet etmeyi birbirine karıştırmamalı. Afganistan şiirleri yazdım. Hama diye bir şiir yazdım. Bunları ben yazmayacaktım da kim yazacaktı?' Hama'da binlerce Müslüman öldürülürken şu mısralarla dünyaya haykıracaktır: 'O sabah camimizde ezan sesi gelmedi Menziller kitabında şairin Allah ve Peygamber sevgisi teması daha ön plana çıkar. Korku ve Yakarış kitabında da tasavvufi duyuşların yoğunluğu göze çarpar. Korku ve ümit arasında gidip gelen Müslüman'ın trajedisi, şairin dizelerinde karşılığını bulur. Karakoç'a göre şair rıza-yı bari (Allah rızası) gözetmeli ve yazmanın mesuliyetinin farkında olmalıdır. Konuşmalar kitabında görüşlerini şu şekilde aktarır: 'Şiir hakkın emrinde olmalı. Rıza-yı Bari'yi gözetmeli. Bunu başarmak elbette zordur. Şiir esrarlı bir saha. Oraya girince sadece Rahmani etkiler altında kalabilmek, sadece bu etkinin verimlerini şiire giydirebilmek bir nasip meselesi. Şiirin alanına nefsani olanlar da dâhildir. Şair bunlardan kendisini koruyabildiği ölçüde korumalı. Benim bunları düşünerek yazdığım birtakım şiirleri 'keşke yazmasaydım' dediğim olmuştur. Mümin şair olarak da yazdıklarımdan sorumlu olduğumun bilincindeyim. Yazar, yazar olarak yazdıklarından sorumludur elbet ve bunlardan da sorulacaktır. Yazmanın hangi sahada olursa olsun vebali vardır. Büyük bir mesuliyet…Yazarken pürdikkat olmalı..'' Edebiyatımızın en 'zarif' şairi Cahit Zarifoğlu, yazmanın ne denli büyük bir mesuliyet olduğunu kavramış ve bu bilince uygun eserlerini bizlere miras bırakmıştır.

Cahit Zarifoğlu'nun şiirleri neden anlaşılamıyor?

EDEBİYATIN TEORİSİNİ YAPMAKTAN HOŞLANMAYAN ŞAİR