Elyesa’ (as) ve Tevhid Mücadelesi

Cenab-ı Allah'ın kitab-ı keriminde peygamber olduklarını bildirdikleri arasında da hakkında çok büyük ve ayrıntılı bilgiler olmamasına rağmen Hz. el-Yesa'nın (as) peygamber olduğu muhakkaktır. Kavmi içinde uzun yıllar yaşadığını gerek tefsir gerekse İslam tarihi ve Peygamberler tarihi kaynakları kaydetmektedir.

Elyesa' kelimesinin aslı ve söylenişi hakkında farklı görüşler ileri sürülmüştür. Bazı müfessirler kelimenin aslının "Yesa'" veya "El-Leysa'", başındaki "El"in ise harf-i ta'rif olduğunu kaydeden kaynaklara bakıldığında yaygın olan telaffuz şekli Elyesa' olmakla birlikte bu adı Elleysa' şeklinde okuyanlar da olmuşsa da buna itirazlar yapılmış ve böyle bir telaffuzun yanlış olacağı kanaati belirtilmiştir. (Kurtubî, el-Câmi'li ahkâmi'l-Kur'ân, Beyrut 1433/2012, VIII, 449). Kıraat alimleri arasında bunun telaffuzu ile ilgili farklı uygulamaların olduğunu biliyoruz. Elyesaʿ kelimesi İbranice Elişaʿ isminden gelir. "Allah kurtarır", "Allah yardım eder" veya "Allah şifa verir" demektir. Arapçada bazen "El-Yesaʿ", "Elyeseaʿ" gibi telaffuz edilir.

Kur'ân-ı Kerim el-Yesa' peygamber (as) hakkında ayrıntılı bilgi verilmemektedir. Sadece peygamber olduklarına iman edilmesi gereken nebiler arasında adının geçtiğini görüyoruz.

"İsmâil'i, Elyesâ'yı ve Zülkifl'i de an. Hepsi de hayırlılardan (kendilerine peygamberlik verilmiş masum ve günahsız) olan kimselerdi." (Sâd, 38/48). İlyas peygamber ile kardeş oldukları kanaatini ifade eden imam Kurtubi'ye göre bu peygamberler Hz. İbrahim'in (as) soyundan gelen peygamberler olup hangi dönemde tebliğ ve davette bulundukları çok kesin bilgilerle ifade edilmemektedir. Ayrıca Elyasa'nın Hıdır olduğu söylenmişse de bu çok itibar edilecek bir bilgi olmasa gerek. (Kurtubî, el-Câmi', Beyrut 1433/2012, VIII, 446-450). Ahd-i atik'te bu peygamberin M.Ö. dokuzuncu ya da sekizinci yüzyılda bugünkü Suriye ve Filistin bölgesinde yaşadığı kaydedilmekle birlikte bu bilgilerin genellikle tahmini hatta uydurulmuş İsrailiyât bilgileri olduğunu söylemek mümkündür. El-Yesa' peygamber, Hz. İlyas'tan (as) sonra nübüvvet görevi ile görevlendirilmiş, onun misyonunu devam ettirmiştir. Zira Hz. İlyas'tan sonra toplumda tekrar inançlarda sapıtmalar olmuş, Ba'l putuna tapınmalar ve bid'at ve hurafelere gömülmeler başlamıştı. Bunun üzerine Elyesa' peygamber tebliğ, davet ve irşad görevi ile görevlendirilmştir. Kavmini zorba ve azgın hükümdarlara karşı korumaya ve onları hidayete davet etmeyi sürdürmüştür.

Böylece Hz. Elyesaʿ, (as) Hz. İlyas'tan (as) sonra onun halefi olarak tebliğ ve davette bulunup Allah'a ibadet ve itaate insanları teşvik ettiği bilinmektedir. Halkını Allah'a kulluğa, "Ba'l" isimli puta tapmaktan vazgeçmeye çağırmıştır. Bazı bilgilere göre, Elyesaʿ'nın İlyas'ın yeğeni veya kendisine tabi olan müminlerden birisi olduğu belirtilir. Uzun yıllar adaletle hükmetmiş, halkı arasında barış ve refah dönemi yaşanmıştır. (ibn Kesir, el-Bidaye, Riyad 1413/1992, II,5).

Kur'ân-ı Kerimde ise en sahih ve doğru bilgi olarak şu ayetlerle Elyesa'ın risaleti beyan buyrulmaktadır: "İsmail'e, Elyesa'a, Yunus'a ve Lût'a da (hidayet verdik); her birini diğer insanların tümünden üstün kıldık. Onların atalarından, nesillerinden ve kardeşlerinden bazılarını da (hidayete erdirdik); onları (diğer insanlar arasından peygamberler olarak) seçtik ve onları doğru bir yola ilettik. Bu, Allah'ın hidayetidir. O, kullarından dilediği kimseleri onunla hidayete erdirir. Eğer onlar dahi şirk koşsalardı, yaptıkları her şey boşa giderdi." (el-En'âm, 6/86-88).

"Onların atalarından, nesillerinden ve kardeşlerinden bazılarını da (hidayete erdirdik); onları (diğer insanlar arasından peygamberler olarak) seçtik ve onları doğru bir yola ilettik." Ayetin bu kısmına baktığımız zaman Allah'a iman ve ibadet etmeye insanları davet etmek üzere Allah tarafından seçilmiş ve görevlendirilmiş peygamberler olduklarını görüyoruz.

Bir sonraki ayette de: "Onlar kendilerine kitap, hikmet ve nübüvvet verdiğimiz kimselerdir. Şimdi bunlar (müşrikler) peygamberliği inkâr ederlerse Biz de onların yerine (kitabı, peygamberliği ve ahirete imanı) inkâr etmeyen birilerini onların yerine getiririz." (el-En'âm, 6/89). Bu ayetle insanların yegâne hidayet kaynaklarının yüce Allah'ın peygamberlerine indirdiği vahiy ve gösterdiği yollarla mümkün olur. Bunun dışındaki inanç ve ibadet şekilleri makbul değildir. Allah'ın ifade buyurduğu "mutlak hidayete sadece bu peygamberlere tabi olunmakla ulaşılabilir. Tevhid inancının dışında hiçbir inancın geçerli olamayacağı anlatılmaktadır. Bunun da peygamberler aracılığıyla gerçekleşmesinden başka bir yol yoktur.

Elyesa' Peygamber (as) bölge halkını tevhid inancına, adalete ve Allah'a itaate davet etmiş ve dönemin hükümdarlarına karşı tevhid mücadelesini sürdürmüştür. Uzun bir süre peygamberlik yaptıktan sonra vefat etti. Kabri hakkında farklı rivayetler vardır: Halep civarı (Suriye), Baalbek (Lübnan), Mardin'in Nusaybin ilçesinde ya da başka bir görüşe göre Mardin Urfa arasında bugünkü Viranşehir ilçesine yakın bir yerde nebuvvet görevini icra ettiği bilinmektedir. Hem Nusaybin hem Viranşehir'de "Elyesa Peygamber Türbesi" adıyla bilinen birer ziyaretgâh bulunmaktadır.

Kur'ân-ı Kerimde peygamber olarak anılması onun iman esaslarından biri olan "peygamberlere iman" içinde yer aldığını görmekteyiz. Hayatı, İlyas gibi tevhid mücadelesi veren, sabırlı ve azimli bir örnek olarak anlatılmaktadır. "Hayırlılardandır" ifadesi, onun güzel ahlak, sabır ve adaletle anıldığını vurgular. Müfessirler Elyesaʿ'ı, İlyas'ın ruh çizgisini sürdüren tevhid öğreticisi olarak görürler.

Ahmet Ağırakça