Küçültülmüş gerçekliğin sanatı: Diorama

🔹 Diorama, 'içinden' anlamına gelen dia kelimesi ile 'görünen' manasındaki orama sözcüklerinin birleşimiyle meydana gelen bir tabirdir. 🔹 Sanat çevrelerinde hayal gücünün minik maketlerdeki ifadesi olarak görülen diaroma sanatı, daha çok müzelerde karşımıza çıkar. Sanat nedir? 🔹 Kil, karton, strafor, yapıştırıcı, plastik ve metal gibi farklı malzemelerle üç boyutlu maketler oluşturulur. Bu malzemeler, sanatçının hayal gücüyle birleşince gerçeğin adeta küçük bir kopyasına dönüşür. 🔹 Sokakta görülen bir ev, karşılaşılan sahne, eski bir mahalle, hatırası olan objeler… Bunların hepsi diorama sanatına konu olur. Ancak önemli olan objenin veya fotoğrafın bir hikayesi olmasıdır. Hikâyesi olan her şey, diaroma sanatının bir parçasıdır. 🔹 Bazı sanatçılar diaroma sanatını, kurgulanan bir olayın veya hikâyenin üç boyutlu olarak canlandırma sanatı olarak tanımlar. 🔹 Diorama'yı dünya genelinde pek çok sanatçı icra etse de çok tanınan diaroma sanatçılarının başında Lori Nix ve Mohamed Hafız gelir. El yazması kitaplara nakşedilen geleneksel sanatlar 🔹 Suriye kökenli Amerikalı mimar ve sanatçı Hafız, çalışmalarında öncelikle Suriyeli mültecilerin hikâyelerini konu alır. Lori Nix ise büyük ölçüde insan yapımı felaketler ve tehdit edilen kentsel dünyaları canlandırır. 🔹 Türkiye'de diaroma sanatında öne çıkan isim ise İsmail Kuş. Bir köy evi yaparak başladığı bu sanata dört yıldır gönlünü vermiş durumda. 🔹 Birden fazla objenin kompozisyon oluşturacak şekilde dizilmesiyle oluşan diaroma sanatında, küçük ölçekler kullanılabildiği gibi gerçek boyutlu objelerin kullanımı da söz konusu. 🔹 Ancak her iki durumda da önemli olan durum, gerçekliktir. Bu, aynı zamanda kendisini diğer sanatlardan farklı kılan bir özelliğidir. Minyatür sanatı hakkında 10 bilgi 🔹 Her çalışma, gerçeğin sanatçı tarafından ölçeklendirilmiş küçük bir versiyonu olarak karşımıza çıkar. Diorama bu açıdan haritacılığı da andırır. 🔹 Pencereler, kapılar, eski bir evin önünde duran saksılar… Tüm objeler gerçeğin neredeyse birebir kopyası olarak küçük maketlerle inşa edilir. Çalışma ne kadar gerçekçi olursa olayın inandırıcı ve etkileyici yönü de o kadar büyük olur. 🔹 Fikriyat ekibi olarak gerçeğin peşinde olan bu sanatı incelemek, adını daha çok duyurmak amacıyla ülkemizin önemli diaroma sanatçısı İsmail Kuş ile röportaj yaptık. 🔹 Kuş, samimi ve bir o kadar da içten sohbetimizde diaroma sanatının en önemli özelliğinden 'gerçekliğinden' söz açtı. Gördüğü izleri eserlerinde yansıtmaya çalıştığını belirtti: ' Bir yaşanmışlığın, hikâyenin üç boyutlu olarak gösterilme haline diorama sanatı diyorlar. Gerçekçilikle bağı var. Ben de yaptığım maketlerde yaptığım dioramalarda gerçekçiliği aramaya başladım. Kaldırımların şeklinden çöplerin diziliş şekline kadar tamamıyla ne gördüysek yaptığım işlerde bunları yansıtmaya çalışıyorum.' 🔹 Yaptığı çalışmalarda detaya çok önem verdiğini ve bir obje üzerinde saatlerce hatta günlerce çalıştığını söyleyen Kuş, çalışma rutinini şöyle anlattı: 'İlk başladığım zamanlar, bir maketi tamamlamak iki-üç haftamı aldı. Çünkü onlarda ben, bir iç detay yapmıyordum, tamamıyla dış mekan olarak yapıyordum. Daha sonra yaptığım çalışmalar, üç-dört ayı bulmaya başladı. Günlük 4 -6 saat kadar çalışabiliyorum. Detaylar benim için çok önemli. Herhangi bir eskiz defterim yok. Tamamıyla sağda, solda, yollarda, yaşamda ne görmüşsem eserlerime onları yansıtmaya çalışıyorum.' https://www.instagram.com/p/Cl4EQy6jS6x/ İlk önce, hangi dükkanı yapmam gerektiğine karar veriyorum. Berber mi olacak, marangoz mu, bakkal mı? Buna karar verdikten sonra ilk önce dükkanı yapmaya başlıyorum. Raflarını yapıyorum. Ürünlerini yapıyorum. Eğer aletleri varsa internetten ve yahut da aynı ona benzeyen bir dükkana giderek fotoğraflandırıyorum. Aynı aletleri yapmaya çalışıyorum. Yaptıktan sonra üst katlara geçmeye başlıyorum. Ev ahşap mı yoksa tuğlalı mı olacak? Çatısı nasıl olacak? Bunlara karar verdikten sonra evi yapmaya başlıyorum. Balkonunu bir yere koyuyorum. Tuğlaları nasıl döküntü mü olacak yoksa yeni mi olacak? Bunlara karar veriyorum. Ondan sonra çatısına kadar tamamıyla bir doğaçlama şeklinde çalışarak gidiyorum.' Eski bir sokaktaki evi, yolda yürürken karşılaştığınız objeyi ya da eski bir mahalleyi; hayallerinizde ne kadar 'minik' hale getirebilirsiniz? 🙂 🔹 Kuş, yaptığı çalışmalara yaşamdan parçalar ekliyor. Sokağa dökülen çöp, evin balkonuna konan bir saksı diaromanın ayrıntılarını oluşturabiliyor: 'Yaptığım çalışmalarda yaşamdan parçalar koymaya çalışıyorum. Mesela evin balkonuna saksı koyan insanları yapmaya çalıştım. Saksının aşağı düşebilme ihtimaline karşı gene de saksıları yukarı koyuyorlar. Bir muhtar adayının afişinin üzerine veya siyasi partinin afişinin üzerine başka bir siyasi partinin afişinin koyulması gibi… Çöp dökülmeyen yerlerin üzerine altına çöplerin dökülmesi gibi… Tamamıyla yaptıklarım yaşamdan bizim yaşadığımız her şeyi eserlerime yansıtmaya çalışıyorum.' 🔹 İnsanlar, İsmail Kuş'un çalışmalarında kendi hayatlarından bir parça bulabiliyor. 'Bu evi daha önce gördüm' cümlesi ise Kuş'un en çok aldığı mesajlardan biri. 🔹 Diaroma sanatını bir hobi olarak gören Kuş, çalışmalarında kar gütmediğini, amacının gelecek nesillere eskiyi hatırlatmak ve yaşatmak olduğunu söyledi: 'İlerde, gelecek nesillere geçmişte insanların nasıl yaşadıklarını görebilmeleri amacıyla müze yapmayı düşünüyorum. Sadece kendi yaptığım çalışmalar değil, Türkiye'deki diğer değerli diorama sanatçılarından da eserler alarak bu işimi bir müze haline getireceğim inşallah ilerde.' 🔹 Oluşturduğu diaromalarda eskiye dair çok detay kullanmasını 'yaşanmışlık' ve 'hikaye'ye olan ilgisiyle anlatan Kuş, yeni yapılardan öykü çıkarmanın imkansızlığını şöyle anlattı: 'Yeni bina görmek istiyorsanız, inşaat satış ofislerinde yeni binalar var, oralarda maketler var ama orada hikâyeler yok. Şimdi yeni yapılan binalarda komşuluk bile yok. Adam komşusunu iki sene sonra tanıyabiliyor. Ben oradan ne hikâye çıkartabilirim? Yaptığım çalışmalarda eskiye yönelik, yani bugünden itibaren geçmişe yönelik her şey eskidir. Dün de eskidir beş sene önce. Ben bunları bir sene olarak yapmayıp da hepsini geçmiş olarak yapıyorum. Tamamını geçmişi kullanmaya çalışıyorum.' 🔹 Kuş, diorama eserlerindeki isimleri farklı semtlerde karşılaştığı olay ve diyaloglardan esinlenerek oluşturuyor. 'Okumaz Sahaf Kitapevi'nin hikâyesi de böyle meydana geldi: 'İlginç isimler bulmaya çalışıyorum dükkânlara. Okumaz Sahaf Kitap var mesela. Bir gün sahafa gitmiştim. Müşterisi ile ilgilenmeyen, biraz laubali, dükkanda ıslık çalıp şarkı söyleyen bir adamdı. Bu adam sattığı kitaplardan hiç okumamış mı dedim ve Okumaz Sahaf Kitapevi diye yaptım çalışmamı.' 🔹 Başlangıçta sadece dış alanlar üzerinde çalışsa da içlerinin neden boş olduğunun merak edilmesiyle sanatına yeni bir boyut kazandırdı. Kuş, insanların hem iç hem de dış mekanları merak ettiğini bu yüzden de iki yönlü çalıştığını belirtti: 'Ben bu sanatı yaparken eşimin amcasının kızı Aydan ziyaretime gelmişti. Baktım maketlerin kapılarını, pencerelerini iteklemeye başladı. Dedim ki 'Aydan niçin itekliyorsun?' Dedi ki 'Bunların içinde ne var, ben bunların içinde ne olduğunu merak ediyorum.' Boş olduğunu söylemem üzerine de 'Bunların içi de olması lazım' dedi. O zaman benim aklıma bir fikir geldi. Maketleri hem iç hem dış olarak yapmaya başladım. Dedim ki insanlar dışını gördüğü şeyin içini de merak ediyor. Bu yüzden her yaptığım çalışmaya ya evinin bir odasını yapıyorum veyahut da dükkan olarak yapıyorum çalışmalarımı.' 🔹 Eserlerini çoğunlukla strafor köpük, karton ve plastik eşyalardan yaptığını söyleyen Kuş, büyük sabır gerektiren bu uğraşı için nasıl motive olduğunu şöyle anlattı: 'İlk iki senemde maketi yaparken, daha hızlı bitirebilme gayreti içindeydim. Ben yapı olarak da sabırsız bir insanım. Daha sonra diorama sanatına yönelince işlerimde gerçekçiliği aramaya başladım. Yaptığım bir eşyayı bir kere, iki kere, üç kere, beş kere yapıp çöpe attığım oluyor. Çünkü gerçekçiliğe uymuyor. Yani bu işi biraz bu işte biraz sabırlı olmak gerekir. Mecburen sabırlı olman gerekiyor.'