Çağın hastalığı tükenmişlik sendromu nedir? Belirtileri, nedenleri ve tedavisi

Uluslararası Hastalık Sınıflandırması listesine alınan tükenmişlik sendromunu Dünya Sağlık Örgütü tarafından 'başarıyla yönetilemeyen kronik iş yeri stresi' olarak tanımladı. 2020 itibariyle tükenmişlik sendromu tıbbi bir bozukluk olarak tanınacak. Bu sendrom ilk olarak, gönüllü sağlık çalışanları arasında görülen yorgunluk, hayal kırıklığı ve işi bırakma ile karakterize bir durumu tanımlamak için ortaya atılmıştı. Fiziksel tükenmişlik belirtileri; Aşırı yorgunluk ve enerjisizlik kronik yorgunluk, güçsüzlük, enerji kaybı, yıpranma, hastalıklara daha hassas olma, sık baş ağrıları, bulantı, kas krampları, bel ağrısı, uyku bozuklukları gibi değişik sorun ve yakınmaları içerir. Duygusal tükenmişlik bulguları; depresif duygulanım, desteksiz, güvensiz hissetme, ümitsizlik, engellenmişlik hissi ve sinirlilik, sabırsızlık, huzursuzluk gibi negatif duygulanımlarda artış, psikolojik incinmeye açıklık, nedeni bilinmeyen huzursuzluk ve tedirginlik duygusu, sabırsızlık, özgüvende azalma, güçsüzlük, ilgisizlik, aile içi sorunlarda artış, tatminsizlik, hayata karşı negatif tutumlar, nezaket, saygı ve arkadaşlık gibi olumlu duygularda azalma, düşüncelerde belirsizlik ve karmaşıklık, asılsız şüpheler ve paranoya, depresyon, suçluluk hissi ve çaresizlik olarak sıralanır. Uzun süreli stres yaşanması, Yoğun çalışma temposu, Alkol alışkanlığı, uykusuzluk, depresyon ve anksiyete sorunları, Hastalık sebebiyle kullanılan kanser, epilepsi ve depresyon ilaçları gibi bazı ilaçlar, Vitamin eksikliği, (B12 folik asit, demir eksikliği ve troid hormonlarının yetersizliği) beyin yorgunluğuna ve durgunluğuna neden olabilir. Daha çok metropol şehirlerde sıkça karşılaşılan havasız, küçük ve dar ofisler, Elektronik cihazlardan yayılan elektromanyetik dalgaları, Cep telefonu sinyalleri, TV ve Radyo dalgaları, telsiz dalgaları, yüksek gerilim hatları, baz istasyonları gibi elektromanyetik kirlilik, Yapılan çalışmalarda tükenmişliğin birçok olumsuz sonucu olduğu ortaya çıkardı. Bu sendrom çalışanlarda; işten ayrılmalarda artış, verimsizlik, çalışanın sağlığında bozulmalar, düşük iş tatmini, işe gelmeme veya geç gelmeler şeklinde görülür. Kişiler arasındaki ilişiklerin bozulmasına neden olan bu sendroma maruz kalan kişilerde yorgunluk, uykusuzluk, iştahsızlık, baş ağrıları, sindirim gülükleri gibi fiziksel sorunların yanı sıra, depresyon, kaygı, çaresizlik, özsaygının azalması, alınganlık gibi duygusal sorunlar sıklıkla görülür. Tükenmişlik sendromu öncelikle hafif belirtiler ile kendisini gösterir. Bu belirtiler; yorgunluk ve bitkinlik hissi, baş ağrısı, uyuşukluk, uyku bozuklukları şeklinde sıralanır. Bu belirtiler karşısında önlem alınmazsa; geçmeyen soğuk algınlıkları, enfeksiyonlara karşı direncin azalması, kilo kaybı veya şişmanlık, solunum güçlüğü, genel ağrı ve sızılar, mide bağırsak hastalıkları, yüksek tansiyon, yüksek kolesterol, kas gerilmeleri, kalp çarpıntısı ve cilt hastalıkları oluşmaya başlayabilir. Bu durumlarda, birey bu belirtileri göz ardı etmemeli, zaman geçmeden önlem almalıdır. Kişi, kronik stres oluşturan durumlardan uzaklaştırılmalı ve sağlıksız çalışma ortamlarından uzak durulmalıdır. Çalışanların fiziksel sağlığı kadar ruh sağlıkları da düşünülmelidir. Havasız mekânlarda insanların çalıştırılmasına engel olunmalıdır. Düzenli olarak spor aktiviteleri yapılmalı. Yoğun iş aktiviteleri arasında tatil ve dinlenmeye zaman ayrılmalıdır. Bireysel olarak tükenmişlikle mücadele edebilmek için alınabilecek önlemler şunlardır; Tükenmenin ne anlama geldiğinin ve belirtilerinin bilmeniz kendi durumunuzu erkenden tanımasını ve çözüm aramaya yönelmesini sağlayacaktır. İşle ilgili gerçekçi beklenti ve hedefler belirleyin. İşe başlamadan önce kişi yaptığı işin zorluklarını ve risklerini öğrenin. İşin yapılması için farklı yollar deneyip çalışma yöntemleri çeşitlendirmesine gidin. Tatil ve dinlenme sürelerini mutlaka kullanın. Çay molaları ve yemek saatleri kullanılmalı ve bu sürelerde çalışılmamalıdır. Duygularınızı ve yaşadığınız zorlukları paylaşın ve gerekli durumlarda yardım isteyin. Kişinin insan olarak sınırlarının olduğunu bilmeli ve gereksiz, kaldıramayacağı yüklerin altına girmemelidir. Hizmet sunduğunuz kişilere karşı ancak kendi sorumluluğunun sınırları içerisinde yardım edebileceğinizi, kurumun sınırlılıklarını kendisinin aşamayacağınızı, aşmasının da gerekmediğini sadece kendi yaptıklarından sorumlu olduğunu bilmeniz gereklidir. İşinizi iş yerinde bırakmayı öğrenin. Zaman zaman beyninizi boşaltıp, kendinizi dinlendirin. İş yaşamı dışındaki alanları geliştirerek, hobiler edinin ve sosyal ilişkilerini zenginleştirin. İş çıkışı rahatlatıcı aktivitelerde bulunun, tatile çıkılmalıdır. Ümitli ve iyimser bakış açısına sahip olunmalıdır. Kendinizi tanıyarak ihtiyaçlarınızın farkında olun. Gevşeme teknikleri uygulayarak rahatlamaya çalışmalıdır. Düzenli fiziksel faaliyetler veya spor yapın. Uyku düzeninizi korumaya çalışın. Size gerekli olan 7-8 saat uykunuzu alın. İşle ilgili görevlerin net bir şekilde açıklanması, sürekli mesleki gelişim ve destekleyici bir işveren de bu sendromun önlenmesi açısından oldukça önemlidir. Görev tanımlarının açık ve net olması gerekmektedir. İşe yeni başlayan personellerin oryantasyon programlarına katılımı sağlanmalıdır. Yeni gelen veya görevi değişen personele yöneticiler destek olmalıdır. İşin yoğunlaştığı dönemlerde yardımcı personel, ek donanım sağlanmalıdır. Çalışanlar gerek duyduklarında sürekli eğitim olanakları sağlanmalıdır. Çalışanlar makul hedeflere yönlendirilmelidir. Serbest karar verme imkânlarını ve karara karara katılma imkânları arttırılmalıdır. Düzenli ekip içi toplantıları ile öneri ve eleştirilerin alınması gereklidir. Sorun çözmede kalıcı mekanizmalar oluşturularak, sorunlar ilk ortaya çıkış ele alınmalıdır. Yöneticiler çalışanları desteklemeli ve sıkıntılı bir durumda kendilerinden yardım alabileceklerini bilmelidirler. Sistemdeki ödül kaynakları çoğaltılmalıdır. Çalışanların bireysel ihtiyaçlarına önem verilmelidir. Alınan kararlara katılım sağlanması gereklidir. Kişisel dinlenme ve gelişme için tanınan süreler arttırılmalıdır. İşin gerektirdiği sorumluluk miktarı yeniden ayarlanarak, kişiler yeni görevlere atanmalıdır. Kurum içerisindeki olumlu hava açısından iletişim kalitesini arttırıcı önlemler alınmalıdır. Isı, ışık, ses düzeyleri çalışanlar açısından uygun hale getirilmelidir. Tükenmişliği yaşayan birey için destek çok önem taşımaktadır. Çalışanların azalan güç kaynaklarını yenilemeleri için grup çalışmasına, seminerlere katılmaları motive edilmelidir. Tükenmişlik sendromunun standart bir tedavisi yoktur. Son zamanlarda tanınmış pek çok klinik tükenmişlik sendromu konusunda uzmanlaştı. Tükenmişlik sendromunun nedenleri ve sonuçları bireysel olarak değerlendirilir. Eğer tükenmişlik, depresyonun bir parçası olarak veya uyum sorununun bir parçası olarak açığa çıkarsa, tedavi ihtiyacı ve hastalık izni, bu tür rahatsızlıklarda genel olarak uygulanabilir. Tedavide bir hastanın uyku ritminin normale dönmesi için genellikle birkaç gün ve geceye ihtiyaç vardır. Fonksiyonel kapasiteyi yıpratan ciddi yorgunluklarda, 2-3 haftalık hastalık izinlerine gereksinim vardır. Fakat ciddi düzeyde depresyon halinde uzun süreli hastalık izinlerine gereksinim vardır çünkü semptomların ortadan kalkması için gereken süreden daha fazlasına fonksiyonel kapasitenin yeniden geri kazanımı için gereklidir. Fakat kişinin tükenmişliğinde psikiyatrik bir hastalık yoksa ve işten uzaklaşmaya ihtiyacı varsa, çözüm bir hastalık izni değildir. Bunu yerine iş yükünün azaltılması veya görevler yeniden düzenlenmelidir. İyi uyumak kişi için önemlidir. Kişinin kendi yaşam koşullarına alışması oldukça önemlidir. Şayet 1-2 ay içerisinde dikkate değer bir iyileşme yoksa hasta psikiyatrik değerlendirmeye yönlendirilmelidir. Dünya Sağlık Örgütü bu duygularla mesleki alanlara işaret ettiğini belirterek, tükenmişlik sendromunun hayatın diğer alanlarının neden olduğu semptomları tanımlamak için kullanılmaması gerektiğini vurguladı. Tükenmişlik sendromu ifadesi ilk kez 1974'te Alman psikolog Herbert Freudenberger tarafından kullanılmıştı. Freudenberger, bu durumu 'stres ya da fazla çalışma nedeniyle yaşanan fiziksel veya zihinsel çöküş' olarak tanımlamıştı. Kendilerini 'tükenmiş' olarak niteleyen bazı meslektaşlarında bu durumu gözlemleyen Freudenberger, daha sonra kendisi de tükenmişlik sendroma maruz kalmıştı. Gallup tarafından yapılan bir araştırma, her dört çalışandan birinin 'her zaman ya da sık sık' tükenmiş hissettiğini ortaya koymuştu. Yüzde 44 ise 'bazen' tükenmiş hissettiğini söylemişti.

Çağın hastalığı tükenmişlik sendromu nedir? Belirtileri, nedenleri ve tedavisi

TÜKENMİŞLİK SENDROMU NEDİR?