Boğaz’ın aşı boyalı 5 yalısı

Arnavutköy sahilindeki aşıboyalı yalı, Sultan II. Mahmud'un Ermeni asıllı başbahçıvanı tarafından yaptırılmıştı. Yalının bir diğer ismi de 'Kırmızı Yalı'dır. 1836 yılında Osmanlı ordusunu yenileştirmekle görevli Alman General Helmut von Moltke'nin de misafir olduğu bu yalı tanınmış arkeoloji profesörü Halet Çambel'in ailesi tarafından 1930'da Fransa'ya göç eden bahçıvanbaşının varislerinden satın alındı. Yalının yeni sahibi o zamanlar Berlin sefiri olan İsmail Hakkı Paşa'nın kızı Remziye Hanım'dı. Yalı, Remziye Hanım'dan 1965 yılında miras olarak kızı Halet Çambel'e kaldı. İçinde Sultan Reşad tarafından İsmail Hakkı Paşa'ya hediye edilmiş olan bir de duvar halısı bulunan Halet Çambel Yalısı, aynı zamanda Arnavutköy'ün talihsiz yalılarından biridir. Önünden sahil yolu geçince yalı özelliğini kaybedip sahilhane olmuştur. Yalı 1965 yılına kadar sütlü kahverengi iken, günümüzde aşıboyası rengindedir. O dönemde yalıyı tamir eden mimar ise merhum Turgut Cansever'dir. Mısırlı Yusuf Ziya Paşa Yalısı ya da Perili Köşk olarak bilinen yalının sahibi Yusuf Ziya Paşa'ydı. Paşa, yalıyı Mısır Hıdivi Abbas Hilmi Paşa ile aralarında rekabete yorulabilecek bir nedenle, Hıdiv Kasrı'ndan büyük olmasını istediği için yedi katlı kulesiyle birlikte on katlı yaptırmıştı. Döneminin önemli tüccarlarından biri olan Yusuf Ziya Paşa, gemileriyle İtalya'dan Osmanlı'ya ticaret yapıyordu. Rumelihisarı'ndaki bu köşkün inşasına 1910'lu yıllarda başlandı. 1914 yılında Birinci Dünya Savaşı'nın başlamasıyla inşaatı yapan ustalar askere alındı, çalışmalar yarım kaldı. O esnada paşanın ticaret gemilerinden ikisi batınca, paşa maddi sıkıntıya düştü hatta iflasın eşiğine geldi. Bu sebeple tamamlanamayan ve boş kalan ikinci ve üçüncü katlar yüzünden bina çevrede 'Perili Köşk' diye anılmaya başlandı. Daha sonra köşkün imarı, mimar ve ustalar değil, kalfalar tarafından tamamlandı. Köşk hakkında öyle hikâyeler uyduruldu ki tadilat ve tamirat sırasında dahi işçiler çalışırken çok defa paşanın karısının hayaletini gördüklerini iddia ediyorlardı. Yusuf Ziya Paşa bir süre sonra Mısır'da vefat etti. Vasiyeti gereği köşkün kulesinin en üst katındaki taşlar sökülerek Mısır'a götürüldü ve bu taşlardan paşaya mezar yapıldı. Kanlıca'daki bu üç katlı ahşap yalı, yanındaki minik müştemilat binasıyla beraber Boğaz'ın gözde yalılarından biridir. Osmanlı gülü adı verilen aşı boyalı yalının ilk sahibi Asaf Paşa olduğundan 'Asaf Paşa Yalısı' ismiyle de anılır. Lakin daha ziyade 'Yedi-Sekiz Hasan Paşa Yalısı' ismi meşhur olmuştur. Sultan Abdülaziz döneminde, karakol kumandanı olan Hasan Paşa, aslen Çorumluydu. Sultan Abdülaziz hal edilince Çorum'a dönmek zorunda kaldı. II. Abdülhamid padişah olunca amcası Sultan Abdülaziz'e sadakati sebebiyle onu Beşiktaş Muhafızı vazifesiyle İstanbul'a çağırdı. Abdülhamid'i tahttan indirmek isteyen Ali Suavi'nin önderliğinde gerçekleştirilen Çırağan Baskını sırasında bütün adamlarıyla sarayı basan Hasan Paşa, darbenin önlenmesinde başarılı oldu. Sultan Abdülhamid, Hasan Efendi'yi ihtilali engellediği için paşalık unvanıyla taltif etti. Hasan Paşa'dan sonra yalı, torunu Vedia Hanım'a kaldı. 2009 yılında yalıyı bir işadamı satın aldı. İçinde antika eşyaların da bulunduğu Yedi-Sekiz Hasan Paşa Yalısı, Boğaziçi klasik yalı mimarisine uygun tarzdadır. Fatih Sultan Mehmet Köprüsü'nün ayaklarının dibinde Otağtepe'nin eteklerindeki aşı boyalı bu yalı, Boğaziçi'nin en göze çarpan yalılarından biridir. Yalının ilk sahibi Osmanlı'nın son hekimbaşısı Salih Efendi'dir. Sultan Abdülmecid ve Sultan Abdülaziz'in hekimbaşısı Salih Efendi, Sultan II. Mahmud zamanında açılan Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane'nin ilk mezunlarındandı. Salih Efendi, başlangıçta saray hekimiyken, daha sonra Osmanlı'daki bütün tıbbi kurumların amiri oldu. Sağlık Bakanı statüsünde olan hekimbaşılık makamı kaldırılınca Salih Efendi de Osmanlı'nın son hekimbaşısı olarak tarih sayfalarındaki yerini aldı. Tıp eğitimin Türkçe yapılmasını sağladı ve tıp dilinin Türkçeleşmesi için gayret gösterdi. Yalısının bahçesinde yetiştirdiği bitki ve çiçeklerden yaptığı ilaçlarla da meşhur olmuştu. Hususiyle gül ve karanfile çok meraklıydı. Aşıladığı bir gül 'Hekimbaşı gülü' diye meşhur oldu. Boğaziçi'nin en güzel meyvelerini de Salih Efendi yetiştiriyordu. 'Hekimbaşı armudu', 'Hekimbaşı gülü' diye kendi ismiyle anılan meyve cinsleri dahi yetiştirmeyi başarmıştı. Kıpkırmızı rengiyle ve ilginç yapısıyla Anadolu sahillerinin bu en dikkat çeken yalısı kuzeye doğru yükselen merdiven basamakları şeklindedir. Yıkılmadan önce de üç katlı kısım ortada kalıyordu. Yalının şimdiye kadar gelebilmiş, külhanlı ve üç kurnalı hamamı Salih Efendi'den kalma en orijinal ve en güzel kısımdır. Yalıdaki eşyalar da Salih Efendi'den kalmadır. Kandilli sahilinin yeşili en bol yerlerinden birine sırtını yaslamış olan yalı, 19. yüzyılın ilk yarısına aittir. Yapısıyla yukarısındaki kışlık köşküyle ve rengiyle Boğaz'ın dikkat çeken yalılarındandır. Rengi sebebiyle bu yalıya 'Kırmızı Yalı' da denmiştir. Kimin tarafından yaptırıldığı bilinmeyen yalının en isabetli görüşe göre ilk sahibi Sultan Abdülhamid dönemi Adliye Nazırı Server Paşa'dır. Sultan II. Abdülhamid döneminde Polonyalı Leon Valerien Ostrorog tarafından satın alınan yalı 'Kont Ostrorog Yalısı' ismiyle meşhur oldu. Kont Ostrorog, Bakizade Ziya Paşa'dan 1904 yılında aldığı Kırmızı Yalı'yı, yanındaki Ahmed Aşki Paşa'nın yalısıyla birleştirerek genişletmiştir. Yalının şekline de bakılırsa iki farklı yalının birleşmiş hali gibi görünmektedir. Kont Ostrorog'dan sonra yalı, iki oğluna kaldı. 2000 yılında Rahmi Koç tarafından satın alındı ve restore edildi. Eski dönemlerde bu yalı için 'Boğaz'daki Avrupalı' tabiri kullanılırdı. Birleşmiş iki yalı formunda yapılmış Kont Ostrorog Yalısı'nda büyük yalı harem, küçük yalı selamlıktır. Bahçe kapısındaki 1884 tarihli mermer kitabede 'Allah, koruyucuların en hayırlısıdır' mealindeki 'Fallahü hayrun hâfizan' ayeti yazılıdır. Yalıya hem bahçe hem de deniz tarafından girilmektedir.

Boğaz’ın aşı boyalı 5 yalısı

HALET ÇAMBEL YALISI