Başarılı çocuk yetiştiren ailelerin ortak özellikleri

Çocuk, anne babaya bir emanettir. Onların tertemiz kalpleri, kıymetli bir cevher gibidir ve aile tarafından şekillendirilir. Çocuk bir toprak gibidir aynı zamanda. Toprağa ekeceğiniz her tohum o mahsulden başkasını size sunmayacaktır. Çocuğun meyli ne tarafa olursa çocuk o yana eğilir. Çocuğa iman, Kur'an ve Allah'ın emirleri öğretilip, bu emirlere uyması sağlanırsa çocuk hem bu dünyada hem de ahirette başarıya ulaşır. Müslüman, emri altında bulunanlardan mesuldür. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki: 'Hepiniz, bir sürünün çobanı gibisiniz. Çoban sürüsünü koruduğu gibi, siz de evinizde ve emriniz altında olanları Cehennemden korumalısınız! Onlara Müslümanlığı öğretmezseniz, mesul olursunuz. (Müslim)' Çocuk yetiştirmenin birinci adımı, çocuğun şefkatli-karakterli anne-babasıyla huzurlu bir ortamda büyütülmesidir. Çocuğun mutluluğu, ebeveynin mutluluğunun önüne geçmemeli. Ancak ikisi arasında sağlıklı bir denge kurulmalıdır. Anne-baba çocuklarının, koydukları kurallara itaat etmesini beklemeli, ancak onların da kurallara itiraz hakkının olduğunu unutulmamalıdır. En etkili emirin de seçenek sunmak olduğu bilinmelidir. En önemlisi de çocuğa insani değerlerin ve empatinin öğretilmesi. İdeal insanın dünyayı değiştirmeye kendisinden başladığı bilinmeli. 'Çocuğunun senin üzerinde hakkı var!' (Müslim, Sıyâm, 183) İslamiyet'te çevre ve arkadaşlığa önem verilir. Ebû Hüreyre'den nakledildiğine göre, Resûlullah (sav) şöyle buyurmuştur: 'Kişi dostunun dini üzeredir. Bu yüzden her biriniz, kiminle dostluk ettiğine dikkat etsin.' (Tirmizî, Zühd, 45; Ebû Dâvûd, Edeb,16) Çocukların arkadaşları ve sosyal hayatı yakından takip edilmeli ancak fazla müdahale edilmemelidir. 'En iyi mahallede bulabileceğiniz en ucuz evi satın almak.' tavsiyesini çocuklu aileler duymuştur. Bu tavsiye tartışmalı bir görüş olsa da etkili olduğu da görüldü. Hatta bu görüşü benimseyen cesur ailelerin daha gelişmiş ülkelere göç ettikleri de biliniyor. Güney Kaliforniya Üniversitesinde sosyolog olarak görev alan Ann Owens, 'Mümkün olan en iyi mahallede olmak muhtemelen çocuğunuz için yapabileceğiniz en önemli şeylerden biridir.' diyor. Çocukları başarıya hazırlarken onları sözden çok davranışlarımızla etkileyeceğimizi unutmamak gerekir. Emrederek konuşmak yerine doğru davranışları uyguladığımız sürece çocuklarımız da bizim tavırlarımızı kendilerine uyarlayacaklardır. Disiplin ve nasihatin yumuşak ve devamlı olması halinde etkili olduğu nasihatte örnek olmanın da önemi unutulmamalıdır. Peygamberimiz de Allah'ın kelamını ilettiği kadar davranışlarıyla da örnek teşkil etmiştir. Ebû Musa'dan nakledildiğine göre, Hz. Peygamber (sav) şöyle buyurmuştur: 'İyi arkadaşla kötü arkadaş misk taşıyan kimse ile körük üfüren kimse gibidir. Misk taşıyan ya sana onu ikram eder yahut sen ondan (misk) satın alırsın ya da ondan güzel bir koku duyarsın. Körük üfüren kimse ise ya elbiseni yakar ya da ondan kötü bir koku duyarsın!' (M6692 Müslim, Birr, 146; Buhârî, Sayd, 31) Harvard Üniversitesindeki uzmanlar, 1938'den beri Harvard'daki tüm öğrencilerden oluşan 400 kişilik bir grubun seçimlerini ve deneyimlerini inceledi. Uzmanların çalışma konusu 'Sağlıklı olmaya ve mutluluğa yol açan faktör nedir?' üzerindeydi. Çıkan sonuçta servet ya da şöhret sahibi olmak yoktu. Dr. Robert Waldinger sonucu şu şekilde açıkladı: 'İyi ilişkiler bizi daha mutlu ve daha sağlıklı yapmaktadır.' Waldiger'a göre bu durumun söylemesi kolay ama uygulaması zor. 'Başarılı çocukların ebeveynleri arkadaşlarıyla ve aileleriyle iyi ilişkiler kuruyorlardı, üstelik kendi çocuklarının da başkalarıyla sağlıklı ve mutlu ilişkiler kurmalarını teşvik ediyorlardı.' İslamiyet'te de çocukta iyi bir hareket görülürse çocuğu takdir etmeli, ödüllendirmelidir. İnsanların yanında bazen çocuk övülerek iyiye teşvik etmek gerekir. Bir kabahat işler veya kötü bir söz söylerse birkaç defa görmezden gelmeli, (onu yapma) dememeli, azarlamamalıdır. Sık sık azarlanan çocuk, cesaretlenir, gizli yaptıklarını açıktan yapmaya başlar. Yaptığı kötü işlerin zararı, kendisine tatlı dil ile anlatılmalı, ikaz edilmelidir. Yapılan iş, dine aykırı ise işin zararı, fenalığı ve neticesi anlatılarak, o kötü işe mani olmalıdır. Başarılı çocukların ebeveynleri, çocuklarına cesaret ve gururu öğreterek çocukların yaşam boyu pozitif alışkanlıklar edinmesini sağladılar. Yalnız, bunu yaparken çocukların doğuştan gelen yeteneklerini kuru kuruya övmek yerine problem çözme becerilerine sahip oldukları için övdüler. Örneğin çocuğunuz bir yarışı veya bir oyunu kazandığında onunla övünmeyin. Bunun yerine uygulama sırasında döktüğü ter, harcadığı emek için onları övün veya onlarla övünün. Amacınız her zaman çocukları sabit bir zihniyette (durağan, başarılmış, eylemi bitmiş zihniyet, sonuç odaklı) tutmak değil; gelişim odaklı zihniyette (sürekli gelişimi hedefleyen süreç odaklı) tutmak çocuk için daha yararlıdır. İslamiyet ebeveyne, çocuğunu bütün güçlüklerden korumak yerine, ona sorumluluk duygusunu ve güçlükleri birlikte aşmayı öğretmeyi tembih eder. Ebeveyn, çocuğunu bütün güçlüklerden korumak yerine, ona sorumluluk duygusunu ve güçlükleri birlikte aşmayı öğretmelidir. Anne-baba, çocuğunu yorucu, zor işlerden korumak yerine çocuğunu hayata hazırlamak görevini üstlenmelidir. Rubeyyi' bnt. Muavviz anlatıyor: 'Biz aşure orucunu tutardık, çocuklarımıza da tuttururduk. Oruçlu çocuklarımıza boyalı yünden oyuncaklar yapardık. Biri acıkıp yemek isteyerek ağlayınca iftar vakti olana kadar oyalanması için ona bu oyuncakları verirdik.' (Buhari, Savm, 41) Stanford Üniversitesinde eski bir dekan olan ve aynı zamanda 'Bir Yetişkin Nasıl Yetiştirilir?' kitabının yazarı Julie Lythcott-Haims şöyle der: 'Ebeveynlere vereceğim en iyi tavsiye çocukların ödevlerini onların yerine asla yapmayın! Bunun yerine, yardım edecekseniz şunları yapın: Onlara gerçek hayatta ihtiyaç duyacakları becerileri öğretin. Bu becerileri kendi başlarına uygulamaya yetecek kadar yetkileri olsun. Onlara sorumluluk verdikten sonra gerçekleştirmeyi kendileri yapsınlar ve hesap versinler. Bir söz vardır: 'Ev işleri, hesap verme sorumluluğu yaratır.' Dinimizde aile bağlarına önem verilmiş, ayet ve hadislerde bu konunun altı çizilmiştir. Anne –babalar, çocuklarının sorunlarını dinlemeli, çözümünü çocukla birlikte aramalıdır. Ebeveyn, çocukların sözlerini yetişkin insan gibi dinlemeli, ancak onlardan büyük insan gibi davranmalarını beklememelidir. Ebeveynin, çocuğunu hayat köprüsünden geçirmekten ziyade o köprüden nasıl geçeceğini öğretmesi gerektiğini unutmamalıdır. Başarılı ebeveynler, çocuklarının zor zamanlarında, acılarında, başarısız olduklarında bile onların yanında bulunmalı ve onların durumlarını kabullenip çözüm bulmasında yardımcı olmalıdırlar. Arizona State Üniversitesinden çocuk psikologu Nancy Eisenberg bir röportajında: 'Çocuklarının duygularına kolaylıkla cevap veren ebeveynlerin çocukları, aşırı tepki verdiklerini söyleyen veya çocuklarını cezalandıran ebeveynlerinkilere göre sosyal düzende daha dengeli karaktere sahipler.' şeklinde açıklamada bulunmuştur. Dinimizde çocuklar Çocuk eğitiminde sevgi, ilgi, saygı, sabır ve güven kelimelerin sihirli kelimeler olduğu unutulmamalıdır. Çocuğunuzun ne düşündüğünü önemsediğinizi hissettirmek ve kendisini ifade etmesinde cesaretlendirmekle sihirli kelimeleri harekete geçirdiği bilinmeli. Yapılan araştırmalar, okulların daha yetenekli öğrencilerin performansını artırmaya çalışmak için onları genellikle görmezden gelip ortalama öğrencilerle daha fazla ilgilenme eğilimlerini ortaya koydu. Bu yanlış algı, üstün yetenekli öğrencilerin okula muhtaç olmadan da kendilerini yetiştirebileceklerine dair yanlış algıdan kaynaklanıyor. Ne yazık ki bu büyük bir toplumsal hata. Tek gerçek, okul eğitimine ebeveynlerin katılımı ve çocuklarının savunuculuğunu yapmalarıdır. 'Hiçbir baba, evladına güzel terbiyeden daha kıymetli bir bağışta bulunmamıştır.' (Tirmizi, Birr ve sıla, 33) Çocuğun ani sorularını cevaplayamayacak kadar meşgul olunsa da ona sonradan zaman ayrılmalı ve hak ettiği ilgi gösterilmeli. Sabır amaca yönelik olmalıdır, her istediği yapılan çocuk bencil her şeyine 'hayır' denilen çocuğun da inatçı olduğu unutulmamalı. Anne-babanın çocuğu kendi parçası olarak görüp onun hayatı hakkında her şeyi bilmeye çalışması doğaldır ancak çocuğun da özeline saygı duyulmalı ve kendini özgür hissetmesine fırsat tanınmalı. Anne- babanın çocuğunun gizli düşüncelerini bilmek gibi bir görevi yok. Çocuğa özerk alan bırakıp onun kendi gemisinin kaptanı olmasına fırsat vermeli. Psikolog Diana Baumride, temelde 3 çeşit çocuk yetiştirme yöntemi olduğunu söylüyor. Çocukları aşırı serbest bırakma, baskı kurma veya yönlendirme. Tahmin ettiğiniz gibi üçüncü yöntemle yetiştirilen çocuklar hayatta daha başarılı oluyorlar. Kaliforniya Üniversitesi gelişim psikologu Diana Baumride tarafından ilk kez 1960'ta yayınlanan araştırmaya göre anne babalar bu üç kategoriye ayrılıyor. Saygı uyandıran ebeveynler olmayı tercih eden ailelerin çocukları ise otorite tarafından bastırılmış hissetmek yerine buna saygı duymayı öğreniyorlar. Metanet, diğer anlamında dayanıklılık; zorluklardan hızlı bir şekilde kurtulma kapasitesi olarak tanımlanır. Tüm başarıların temelini de işte bu dayanıklılık oluşturur. Metanet, insana vazgeçmemesi gerektiğini tembihler. 2013 yılında, Pensilvanya Üniversitesi'nden psikolog Angela Duckwort'un başarıya götüren bir kişilik özelliği olarak tanımladığı 'dayanaklılık'; çocuklara uzun dönem hedefler belirlemeyi ve yaşamak istedikleri geleceğe giden yola kendilerini adayabilmeyi öğretiyor. Los Angeles California Üniversitesi profesörü Neal Halfon'un, 2001 yılından sonra doğmuş 6 bin altı yüz çocuğu inceleyerek ulaştığı sonuç şöyle: Beklentisi yüksek olan ebeveynlerin, çocuklarının başarılarına olan etkisi oldukça yüksek. Bu durum literatürde Pygmalion (Beklenti) etkisi olarak adlandırılıyor. (Beklentileri sadece ekonomik olarak düşünmemek gerek.) Ayrıca İngiltere'deki araştırmacılar, genç kızları olan ailelerin çocukları için yüksek beklentiler belirleyip bu beklentilerini sürekli olarak onlara hatırlatmaları sonucunda ailelerin bu çocuklarının başarılı bir gelecek yaşadıklarını, okul terki ve erken evlilik gibi başarıyı geciktiren faktörlerden uzak kaldıklarını bir de yüksek ücretli işlerde çalıştıklarını ortaya çıkardı. Bu çalışma özellikle kızlara odaklanmış olsa da erkekler için de benzer bir olumlu etkiye sahip olma olasılığını dışlamadı. Dengeli bir şekilde hatırlatılan sorumluluklar ve beklentiler çocuklarda başarıyı olumlu yönde etkilemektedir. 'Çocuklar bulaşıkları yıkamıyorsa, birisi onlar için yıkıyor demektir.' diyen Julie Lythcott-Haims, sözlerine şöyle devam ediyor: 'Çocuklarınıza çamaşır yıkamak, çöp atmak gibi ev işleri yaptırdığınızda hayatlarını devam ettirebilmek için bazı işleri yapmak zorunda olduklarını öğreniyorlar.' Ayrıca Lythcott-Haims, ev işi yaparak büyüyen çocukların çalışma hayatlarında iş arkadaşlarıyla daha iyi anlaştığına dikkat çekiyor. Pennsylvania Eyalet Üniversitesi ve Duke Üniversitesinde araştırmacılar 700 çocuğu anaokulundan 25 yaşına kadar takip etti. Yaklaşık 20 yıl süren araştırmada anaokulunda akranları ile iyi ilişkiler kurabilen, sosyal yönü gelişmiş olan çocukların ileride yaşıtlarıyla daha rahat iletişim kurduğu, daha yardımsever olduğu, empati duygularının daha gelişmiş olduğu ve karşılaştıkları problemlerle daha iyi başa çıkabildikleri gözlemlendi. Araştırmayı finanse eden Robert Wood Johnson Vakfı'nın program direktörü Kristin Schubert, metnin açıklama kısmına 'Bu çalışma, çocukların sosyal ve duygusal becerileri geliştirmelerine yardımcı olmanın onları sağlıklı bir gelecek için hazırlamak adına yapabileceğimiz en önemli şeylerden biridir.' notunu düşmüştür. Illinois Üniversitesi'nin yaptığı bir araştırmaya göre, aile içi çatışmanın fazla olduğu evlerde büyüyen çocuklar hayatta daha başarısız oluyor. Çatışmalı bir ortamda yaşayan çocuklar ile tek ebeveyn tarafından büyütülen çocuklar karşılaştırıldığında ise tek ebeveynli olanlar, boşanma öncesi tahribatı çok ağır değilse, başarılı olmaya daha meyilli. Ayrıca başka bir araştırmaya göre de annenin çalışması çocukların hayattaki başarılarını arttırıyor. Ancak çalışan annenin iş yerinde yaşanılan olumsuzluğu çocuklarına yansıtmaması önemli. Çalışan ebeveynlerin yaptığı en büyük hata helikopter anne – baba olmaya çalışmak. Helikopter anne-babalar; çocuğun başından ayrılmayan, etrafında pervane olan, çocuğun her şeyine yetişmeye çalışan, çocuğun hayatına ve kişiliğine müdahale eden, yorulmak bilmeyen anne babalardır. Bu anne babalar, eğitimli orta sınıf ailelerden gelir ve çocuktan akademik beklentileri çok yüksektir. Maalesef bu durum genelde olumsuz sonuçlar doğuruyor. Yapılan araştırmalar gösteriyor ki ailenin eğitim seviyesi arttıkça çocuklarımızın da bilinç düzeyi ve gelecekte başarılı olma şansları artıyor. Ayrıca biraz da üzücü bir gerçeklik var Stanford Üniversitesi'nde yapılan bir araştırma gösteriyor ki, gelir seviyesi yüksek ailelerin çocuklarının başarılı olma şansı daha fazla. Ebeveyn, anne, baba, eş, iş adamı rolünün hepsini kendi şartlarında yaşamalı. Farklı rollerini farklı alanlarda yaşamalı. Anne- baba çocuğuna zaman zaman kızıp sinirlenebilir ancak önemli olan sonrasında öz eleştiri yapabilmeli ve haksız olduğu durumlarda çocuğundan özür dileyebilmelidir. 2007 yılında okula başlamamış 35 bin çocuk üzerinde yapılan araştırma, erken yaşta matematik öğretmenin çocuğa büyük avantaj sağladığını ortaya koyuyor. Erken yaşta sayılar ile çocukları tanıştırmak sadece gelecekteki matematik başarısını değil, genel eğitim başarısını ve okumaya yatkınlığı da olumlu etkiliyor. Pensilvanya Üniversitesi'nde psikolog olan Angela Duckwort, cesur ve dayanıklı yetiştirilen çocukların gelecekle ilgili daha başarılı planlar yaptığını ve planları gerçekleştirmekte daha kararlı olduklarını söylüyor. Önemli olan, çocuklara yaptıkları şeylerden keyif almayı öğretmek ve geleceklerine dair hayaller kurmasını sağlamak. Ayrıca Stanford Üniversitesi psikologlarından Carol Dweck, yaptığı araştırmada başarıya ulaşmak için başarısızlığın olumsuz noktalarına odaklanmak yerine, başarısızlıktan ders çıkarmanın çocuklara daha faydalı olduğu açıklıyor. 2014 yılında yapılan bir araştırmaya göre, hassas bir şekilde bakılan ve özen gösterilen 0-3 yaş arası bebeklerin gelecekte özellikle akademik anlamda daha başarılı oldukları gözlendi. Çocuklarına özen gösteren ve onlardan gelen isteklere zamanında ve uygun bir dille cevap veren bireyler daha özgüvenli çocuklar yetiştiriyorlar. Özellikle çalışan annelerin çocuk bakımı ve iş hayatı arasında kaldıkları zaman yaşadıkları stres çocuklarını da olumsuz yönde etkiliyor. 'Duygusal bulaşıcılık' adı verilen psikolojik fenomen bu durumu büyük ölçüde açıklıyor; yani çocuklar çevrelerindeki ruh hallerinden etkilenip aynı duygulara kapılabiliyor. Harvard Üniversitesi İşletme Fakültesi'ne göre annelerin ev dışında bir işe sahip olmalarının çocukların üzerinde gözle görülür bir etkisi var. Çalışan annelerin kız çocukları çalışmayan annelerin çocuklarına göre daha uzun süre okuyor, daha yüksek mercilerde çalışıyor, erkek çocukları ise hem çocuk bakımına hem de ev işlerine daha çok vakit ayırıyor. (Derlenmiştir.)