Türklerin ilk kadın generali: Kurmancan Datka

KIZGIZ HALKININ SESİ: KURMANCAN DATKA 🔹 Kurmancan Datka, Kırgızistan'ın Oş kentine bağlı Orke köyünde 1811 yılında dünyaya gelir. Kırgızların Manguş Boyu'nun Capalak soyundan Mamatbay'ın kızıdır. 🔹 Rivayet olunur ki babası, 'kışın en soğuk gününde doğan kızı üşümesin' diye evdeki eşyaları yakmıştır. https://www.instagram.com/reel/CmvqHgihBwl/?next=%2F 'KURMANCAN' ADINI ALMASI 🔹 Kırgız adetlerine göre Ramazan ve Kurban bayramlarında doğan erkek ve kız çocuklarına Kurmanali, Kurmanbek, Kurmancan, Kurmanbay adları verilir. 🔹 Bu isimlerin verilmesindeki neden, çocuklarının uzun yıllar mutlu olacağı inanışıdır. Kurmancan ise Kurban Bayramı'nda dünyaya geldiği için bu adı almıştır. 🔹 Kırgız adetlerine bağlı bir ailede yetişen Kurmancan, daha küçük yaşlarda ev işlerine hâkim olmuş, annesi tarafından 'geleneksel ev hanımı' olarak yetiştirilmiştir. Bunun yanı sıra savaşçı kimliğini de yadsınamayacak kadar geliştirmiştir. 🔹 İleride güçlü bir komutan olacak olan Kurmancan; çok zeki, mücadeleci, tuttuğunu koparan ve en önemlisi kendini bilen bir kız olarak büyümüştür. (X) Türklerin ilk kadın hükümdarı Tomris KURMANCAN'IN BABA OCAĞINA DÖNMESİ 🔹 Kurmancan daha çok küçükken babası onu, arkadaşı Törökul'un oğlu Kulseyit ile nişanlar. Aralarındaki dostluğun güçlenmesini istemektedir. Zamanı geldiğinde ise henüz on yedi yaşında olan kızını Kulseyit ile evlendirir. 🔹 Yaklaşık bir sene evli kalan Kurmancan, evliliğinden de eşinden de memnun değildir. Mutsuzluğu günden güne artmaktadır. Doğup büyüdüğü yerlere özlem duyar ve dilinden şu heceler dökülür: Yükselip gün çıksa, 🔹 Eşinin kendisine göre olmadığını anlayan Kurmancan, daha fazla evli kalmak istemez. Baba ocağına geri dönmeye karar verir. ↪ Daha çok genç olan Kurmancan'ın kaderini değiştiren bu kararı, onu ileri de büyük bir komutan kılacaktır. 🔹 Yaşadığı dönemin sert kanunlarını ve yapılacak dedikoduları göze alır ve günlerce sürecek yollara düşer. Ailesi, baba ocağına dönen kızlarına sevgiyle kucağını açar. (X) Türkmen boylarının filozof ozanı: Mahtumkulu KURMANCAN VE ALİMBEK DATKA 🔹 Kurmancan'ın ailesi çıkan söylentilerden kızlarını korumaya çalışır. Kısmen de başarırlar. Yaşanan bu olayların üzerinden bir yıl geçmeden Kurmancan'ın babası vefat eder. 🔹 O yıllarda Hokand Hanlığı'na bağlı olan Alay Bölgesi'ni yöneten Alimbek Datka Kurmancan'ın cesaretine, kararlı duruşuna hayran olur ve onunla evlenmek ister. Fakat hala evli olan Kurmancan, Alimbek'e karşı bir şeyler hissetse de bu durumdan kaçınır. 🔹 Alimbek'in ise pes etmeye niyeti yoktur. Ne yapıp ne edip senede bir kere toplanan kadılar mahkemesini toplamayı başarır. Eşiyle çoktan ayrılmış olan Kurmancan'ın, hukuken boşanmasını sağlar. 🔹 1831 yılında Kurmancan ile Hokand Alay Komutanı Alimbek hayatlarını birleştirir. Mutlu bir yuva kuran çiftin 5 oğlu ile 2 kızı olur. (X) Hokand Hanlığı KURMANCAN'IN YÖNETİMDE SÖZ SAHİBİ OLMASI 🔹 Kurmancan, eşi Alimbek ile beraber Hokand Hanlığı'nda vuku bulan olayları ve siyasi faaliyetleri yakından takip etmeye başlar. 🔹 Alimbek görevi gereği sarayda olduğu dönemlerde Kurmancan eşinin yerine geçer ve eksikliğini hissettirmez, Kırgız halkına liderlik yapar. 🔹 Fakat Kurmancan ile Alimbek'in bu mutlu birliktelikleri çok sürmez. Hokand Hanlığı'nın sürekli el değiştirmesi, işgal edilmesi gibi durumlardan ötürü ortalık iyice karışmıştır. 🔹 1862 yılında Alimbek Datka'nın Hokand Sarayı'nda olduğu bir gün düşmanları tarafından suikasta uğraması sonucu yaşamını yitirir. 🔹 Alimbek Datka'nın koltuğu boş kalmıştır, yerine Kurmancan'dan başka geçebilecek vasıfta kimse yoktur. (X) Ruslar Türk dünyasını nasıl ayrıştırdı? (X) Datka ne demek? 🔹 Eşinin yerine geçen Kurmancan, Hokand Hanlığı ile tüm bağını kopararak güneydeki Kırgızların başına geçer. Savaşçı kimliği, adaleti ve halkına olan sevgisi onu unutulmaz bir kadın lider yapacaktır. 🔹 Kurmancan Datka'nın siyasi bakış açısının oluşmasında Alimbek Datka'nın rolü ve emeği çoktur. Alimbek kendisini Hokand'a götürmüş, siyasi ve sosyal faaliyetlere katılmasını desteklemiştir. 🔹 Eğer eşini desteklemese ve bilgilerini aktarmasaydı, Dağların Kraliçesi bugün saygı ve hürmetle anılan bir komutan olmayacaktı belki de. 🔹 Eşinin ölümünden sonra Kurmancan, etrafına baatır adı verilen savaşçı gençleri bir araya toplar ve ordu kurar. Döneminin güçlü devlerinden olan Hokand Hanlığı ve Buhara Emirliği, Kurmancan'ın askeri gücünden dolayı varlığını kabul etmek zorunda kalırlar. 🔹 Beyliği tanımalarında etkili olan bir diğer neden ise Kudayar Hanlığı'nı korumak için gerekli gücün Kurmancan olduğu düşüncesidir. (X) Batır ne demek? DATKA UNVANINI ALMASI 🔹Hokand Hanı Kudayar Han ile Buhara Emiri Seyyid Muzaffer, Kurmancan'ı Oş'ta ziyaret ederler ve Alimbek Datka'nın yerine üvey oğlu Carkınbay'ı getirmek istediklerini dile getirirler. 🔹 Carkınbay bu teklifi kabul etmeyince aday olarak tek Kurmancan kalır. Böylece 'datka' unvanı ile şereflendirilen Kurmancan, hanlıktaki tüm devlet işlerinde aktif rol almaya başlar. 🔹 1865 yılında Kudayar Han'ın tekrar iktidara gelmesinden sonra Kurmancan Datka, payitahtta davet edilerek misafir edilir ve oğlu Abdıldabek Oş vilayetinin beyi tayin edilir. 🔹 Tam da bu yıllarda Rus İmparatorluğu, Türkistan topraklarını işgale başlar. Böyle bir dönemde Hokand, Hive, Buhara Hanlıkları arasında anlaşmazlıklar yaşanmaktadır. İç karışıklığı fırsat bilen Ruslar, 1875 yılında Hokand Hanlığı'na saldırır ve bir sene içerisinde hanlığı tamamiyle ele geçirir. 🔹 Ele geçirilemeyen tek bir bölge vardır. O da Kurmancan Datka'nın yönettiği Alay Bölgesi'dir. Kırgız halkı silahlanmış bir şekilde Datka'nın komutasında, topraklarını koruma mücadelesi vermektedir. Fakat içlerindeki hain yüzünden Kurmancan, Ruslara esir düşer. (X) 'Cengiz Han'a Küsen Bulut' romanından alıntılar 🔹 Ordunun başındaki Rus General Skobelev, Kurmacan'a barış teklifi sunar. Datka ise bazı şartlar karşılığında teklifi kabul eder: ➡ Rus ordusuna karşı isyana iştirak eden Kırgızlar, cezalandırılmayacak. DAĞLARIN KRALİÇESİ KURMANCAN 🔹 İki taraflı imzalanan antlaşma sonucu Kırgızlar ile Hokand Hanlığı Ruslara teslim olacak; Türkistan halkı fazla vergi ödemeyecek; dini, dili ve kültürlerini yaşamak da özgür olacaklardır. 🔹 Bu anlaşma Kırgız halkının geleceğini önemli derecede etkileyecektir. O yıllarda 65 yaşında olan Kurmancan Datka, Rus Generali'nin hayranlığını kazanmıştır. Skobelev ona 'Alay Çariçesi' yani Dağların Kraliçesi unvanını vermiştir. (X) Cengiz Aytmatov'un kaleminden bozkır 🔹 Dağların Kraliçesi Kurmancan, tam 30 yıl güneydeki Kırgızları adalet ve sevgi yönetmiştir. Oğulları ise ülkeyi yönetme de kendisine büyük katkılar sağlamıştır. 🔹 Her şey yolunda giderken Rusların en küçük oğlunu Kamçıbek'i, kendilerine karşı çıktığını ve kurallara uymadığı gerekçesiyle asacağını öğrendiğinde kahrolur. 🔹 Rus Generali, oğlunun idamını Kurmancan'ın bizzat izlemesini ister. Datka ise üzüntüden her ne kadar perişan olsa da evladının 'şehit' olduğunun farkındadır. 🔹 85 yaşına gelen Kurmancan'ın artık direnecek gücü kalmamıştır. Son bir defa annelik içgüdüsüyle oğluna şu cümleler ile veda eder: 'Oğlum, metanetli ol, ecdadına bak, hangisi sıcak yatağında ruhunu teslim etti ki? Sen de şimdi onlardan biri olacaksın ve şehadet şerbetini içeceksin. Bu herkese nasip olmaz unutma.' 🔹 Böylece çok sevdiği oğlunu, ebedi diyara yollar. Bu acı olayı yaşadıktan sonra akşam oğlunun mezarına gider ve şunları söyler: 'Ne mutlu ki sana şehadet şerbetini içtin ve beni de bir şehit anası yaptın.' (X) Bozkırın kalemi Cengiz Aytmatov'dan alıntılar 🔹 Tarihe ismini 'ilk Müslüman siyasi lider kadın' olarak yazdıran Kurmancan Datka, 1 Şubat 1907 tarihinde Madı köyünde, küçücük odasında, hasır bir yatakta son nefesini verir. Türbesi Oş bölgesine bağlı Kiçi-Alay'daki Sarımazar mezarlığındadır. 🔹 Vefatından sonra bile kendisi hakkında efsaneler dillerden dile dolaşır. Tiyatrolardan sinemalara birçok sanat alanında hayatı konu olarak işlenir. Kırgızistan'da caddelerden sokaklara ismi verilirken Datka, Kırgız para birimi olan somunda yer alır.