Tıp tarihine damga vuran 5 Müslüman alim

Batıda Avicenna olarak bilinen ve çok saygı gören İbn-i Sina, Bergamalı Yunanlı hekim Galenos'a benzetilerek 'Müslümanların Galenos'u' olarak tanınırdı. 📌 Felsefe ve tıp bilimlerinin gelişimine katkılarıyla ön plana çıkan İbn-i Sina, bugün Özbekistan sınırları içerisinde kalan Afşana'da doğdu. 🔍 İbn-i Sina ilaçlarını nasıl hazırlardı? Doğduğu yeri 21 yaşında terk ederek hayatının geri kalan kısmını İran'ın çeşitli şehirlerinde geçirdi; felsefe ve tıp alanlarında ün kazandı. 📌 Hayatı boyunca, Farsça olarak kaleme aldığı birkaç küçük kitap haricinde tamamı Arapça olmak üzere 276 eser kaleme aldı. Maalesef bu eserlerin çoğu kayboldu; ancak Doğu ve Batıdaki kütüphanelerde günümüze ulaşmış altmış küsur eseri bulunur. Tıp konusunda çok önemli çalışmalar yapan ve bu alanda 43 eser veren İbn Sînâ'nın felsefe alanında 24, fizik alanında 22, ilahiyat alanında 31, psikoloji alanında 23, matematik alanında 15, mantık alanında 22 ve Kur'an-ı Kerim tefsiri alanında 5 eseri bulunur. 📌 Bunlara ek olarak münzevilik, aşk ve müzik alanında çeşitli yazılar ve birkaç hikâye de kaleme almıştır. 🔍 İbn-i Sina'dan 1000 yıllık sağlık öğütleri En önemli eseri olan El Kanun fi't Tıb (Tıbbın Kuralları), İngilizcede The Canon olarak bilinir. 📌 Arapça yazılan kitap, o döneme kadar birçok medeniyet tarafından bir araya getirilen tıbbi bilgileri içeren eşsiz bir kaynak eser olması bakımından, tarihte yazılan en ünlü tıp kitabı olarak kabul edilir. 📌 İbn Sînâ'nın (Avicenna) El Kanun fi't Tıb adlı eserinin ilk kitabının kapak sayfası, takribi 15. yüzyıl. İbn Sînâ eserine Allah'ın (cc) adını överek ve Hz. Muhammed'e (sav) ümmetine ve ashabına salat-ü selam ederek başlar. İbn Sînâ, bugün 'Bennet Kırığı' (1882) olarak bilinen kemik kırığından, bundan tam bin yıl önce bahsediyordu. 📌 Hastalıkları sınıflandırması, hastalıkların ve salgınların sebep ve belirtilerini ele alması, tedavi uygulamalarıyla hastalığın seyrini takip etmesi, zengin muhtevası ve kullanılan açıklama yöntemleriyle Kanun, hem Müslüman hem de Avrupa ülkelerinde en yaygın kullanılan tıp ders kitabı haline geldi. Endülüs Cordoba'da 936'da doğan ve tüm eğitimini orada alan El Zehravi, Batı Avrupa'nın en büyük başşehri ve ilim merkezi olan Kurtuba 'da 936'da doğdu ve tüm eğitimini orada aldı. 📌 Emevi Devleti'nin geliştirdiği bilimsel ortam sayesinde, oldukça iyi bir tıp eğitimi gördü ve mesleğini burada icra etti. Tıp dünyasındaki ilklerin neredeyse tamamına yakınını keşfeden ve geliştiren Zehravi, günümüz tıp dünyasına büyük bir miras bıraktı. 📌 Genellikle cerrahî tedavilerin basit dağlama, kan alma, bazı urların kesilip alınması, bazı yaraların ve kesiklerin dikilmesiyle çeşitli kırık çıkıkların tedavisinden ibaret olduğu ve bu tedavilerin berber-cerrah denen kişiler tarafından yürütüldüğü bir dönemde cerrahîyi tıbbın bir dalı olarak gördü. Cerrahînin ve o dönemdeki cerrahî teknolojisinin gelişmesine büyük katkı sağladı, cerrahî makas ve bıçakları ile bistüriyi, uçları değişik aletleri buldu, aletlerin şekilleri kadar onların imalinde kullanılacak metallerin özellikleri üzerinde de önemle durdu. 🔍 Tıp hakkında 50 şifalı gerçek İlim ve fazilet ehli, tıp alanında basit ve mürekkep ilâçlar hususunda tecrübeli, doğru tedavi uygulayan iyi bir tabipti. Tıp alanında çeşitli eserler kaleme aldı, en büyük ve meşhur eseri Kitâbü't-Tasrîf oldu. 📌 İslâm dünyasında İbnü'l-Heysem, Bîrûnî ve İbn Sina gibi 11. yüzyıl bilim adamları arasında yer alan Zehravi, her ne kadar tıbbın çeşitli dallarıyla ilgilenmişse de daha çok cerrah özelliğiyle tanındı. Endülüsün en büyük tıp doktoru olan Zehravi, 30 ciltten oluşan 'Kitab el-Tasrif' adlı tıp kitabı ile dünya cerrahi tarihine en büyük katkı yapan hekim olarak kabul ediliyor. 📌 Yeni uygulamalarla birlikte 200'ü aşkın cerrahi alet geliştirerek cerrahide büyük bir gelişmeye imza atmış, dönemin dişçilik, eczacılık ve cerrahi uygulamalarına ilişkin ayrıntılı bilgiler verdi. Zehravi'nin eserleri tıp tarihinde cerrahi aletlerin resimli olarak açıklandığı ilk eserlerdi. Aslında bu aletler o kadar iyi tasarlanmıştı ki, bin yıllık süre içerisinde bunlar üzerinde yalnızca ufak birkaç değişiklik yapılmış, Avrupa'da cerrahinin temeli bu cerrahi alet çizimleri sayesinde atıldı. 📌 Doğal dişlerin ağızda mümkün olduğunca tutulması gerektiğini, çekilen bir dişin yerinin hiçbir zaman doldurulamayacağını söyler. Günümüz diş hekimliğinin amacını 10. yüzyılda dile getirir. 📌 Ayrıca çürük dişlerin kırılmadan çekilebilmesi için, kurşunla doldurulup çekilmesi fikrini ortaya atan ilk doktordur. 🔍 Müslüman alimlerin sağlık ile ilgili çalışmaları Kadın hastalıkları konusunda kendine has yöntem ve aletlerle büyük yenilikler kaydetti. 'Ceninin ters doğumuna müdahaleyi' ilk öneren cerrahtır. 📌 O çağda kimse buna cesaret edemezken, Zehravi bunu başarmıştır. Daha sonra Stuttgartlı jinekolog Walcher bu yöntemi dener ve bu yöntemi 'Walcher Durumu' adıyla ünlenir. Böylece Müslüman bir hekimin icadı olan yöntem bir Avrupalı doktora mal edildi. 📌 Zehravi'nin bu uzmanlık alanında icat edip kullandığı, orijinalliği ile de doktorların hayranlığını uyandıran ameliyat araçlarını ilk defa sterilize ettiğini de unutmamak gerekmektedir. Ayrıca bu cerrahi aletlerini ilk defa sistematik olarak sınıflayan da Zehravi'dir. Ali bin Abbas, İranlı Müslüman fizikçi ve tıp âlimidir. Kitab El-Maliki adlı tıp ve psikoloji üzerine yazdığı eseriyle ve günümüzden yaklaşık bin sene önce ilk kanser ameliyatını yapmasıyla bilinir. Ayrıca kılcal damar sitemini ilk defa ortaya atan bilim adamıdır. 📌 Ali bin Abbas el-Mecusi, Ahvaz'da doğdu. Ebu Mahir Musa Bin Seyyar'ın öğrencisi oldu. Tıp ile ilgili ilk çalışmalarını Şiraz'da yaptı. Zamanının en saygıdeğer üç tıp âliminden birisiydi. 📌 Büveyhoğulları hanedanından Adudüddevle (Fena Hüsrev Büveyhoğulları) zamanında ünlü bir fizikçiydi. Adudüddevle, zamanında âlimleri koruyan onları destekleyen biriydi. Ali bin Abbas'ın çalıştığı iki hastane açtı. 📌 Adudüddevle'nin sarayında hekimlik yapan Ali bin Abbas, bu hükümdara ithaf ettiği Kâmilü's-sınâati't-tıbbiyye veya kısaca el-Kitâbü'l-Melekî (hükümdar kitabı) adlı eseriyle tanındı. 🔍 İslam uygarlığında 'tıp eğitimine' dair bilinmeyenler Ali bin Abbas, Müslüman bir tabipti. Allah inancı ve O'na duyduğu saygı, ibadetinde ve yaşam tarzında ve nihayet çalışma hayatı boyunca kendini gösterdi. 📌 Batılı ilim adamları tarafından 'Haly Abbas' diye isimlendirildi. Onu tarihe yazdıran ise 'Kâmilu's-sinâati't-tıbbiyye' isimli eseriydi. 📌 Ali İbn Abbas'ın dünya tıp tarihi içindeki önemli yerini sağlayan bu dev eser emiru'l-umera Adudüddevle adına telif edilip ona takdim edildiğinden aynı zamanda 'el-Kanunu'l-Adûdî fi't-tıb' yahut 'el-Kanunu'l-melikî' adıyla da anılır. İbn-i Sina öncesi psiko-terapi ile tedavi yöntemi üzerinde durdu ve bu alanda büyük bir başarı kazandı. İbnü'n-Nefis'ten önce küçük kan dolaşımını hatırlatacak ipucu mahiyetinde bilgiler verdi. 📌 Kalbin kasılması ve kan pompalaması hakkında ilk bilgiyi veren tabip oldu. Aynı zamanda atar ve toplardamarlar arasında kılcal damarlardan söz eden ve atardamarlar ile kılcal damarlar arasında materteriyol adı verilen geçiş damarlarının varlığını ilk defa tespit eden tabipti. 📌 El-Kanunu'l-Adûdî İbn-i Sina'nın eseri el-Kanun fi't-tıb yazılıncaya kadar İslâm dünyasının en çok ilgi çeken eseri olmuş fakat İbn Sina'nın eserini yazmasından sonra kitleler İbn Sina'ya yönelmişlerdir. 📌 Genellikle el-Kanunu'l-Adûdî uygulamalı tıp alanında; el-Kanun fı't-tıb ise teorik alanda daha üstün kabul edilir. 1386 yılında doğan Sabuncuoğlu Şerefeddin, ünlü bir hekim ailesine mensuptu. Çelebi Sultan Mehmed'in hekimbaşısı Sabuncuoğlu Mevlânâ el-Hâc İlyas Çelebi Bey'in torunuydu. 📌 Amasya Dârüşşifâsı'nda eğitim gördükten sonra orada on dört yıl hekimlik yaptı. Fatih döneminin önemli cerrahlarından olan Sabuncuoğlu Şerefeddin, tıp konusunda Hekim Burhanettin Ahmet'ten ders aldı. 📌 Döneminin en iyi hekimlerinden biri olan Sabuncuoğlu, insanlara faydalı olsun diye eserlerini Türkçe kaleme aldı. 📌 Cerrâhiyye-i İlhâniyye adlı eserini yazdığında İstanbul'a giderek kitabını Fatih Sultan Mehmed'e sundu. 1468 yılından sonra vefat ettiği düşünülür. 📌 Akrâbâzîn Tercümesi adlı eserinde ilaçların hazırlanma usulleriyle başladı. Kitap daha sonra müfred ve mürekkeb ayırımıyla ve macun, eyâriç, cevâriş, ıtrıfil, kurs, süfûf, laûk, şurup, perverde, gargara, yağ ve merhem sıralamasıyla ilâçların formüllerini verir. 📌 Cerrâhiyye-i İlhâniyye adlı eseri tıp tarihinde ilk defa cerrahî müdahaleleri gösteren minyatür tekniğinde yapılmış çeşitli resimler içerir. Kitapta kaburga kemiği, diz kemiği, sırt, omuz gibi tüm ortopedik kırık çıkık tedavileri, kadın hastalıkları, cerrahi yöntemlerde hangi aletlerin kullanılacağı resimler ile gösterilir. 📌 Mücerrebnâme adlı eserinde insanlar ve müellifin kendi üzerinde denemiş olduğu ilâçların hazırlanışı ve kullanılışı anlatılır. İlaçlar, çok kullanılandan az kullanılana doğru sıralandı. Türk tıp tarihinde bir hekimin kendi buluşu ilâç ve tedavi metotlarını anlattığı ilk monografi olması bakımından önemlidir. Dünyanın en eski tedavilerinden biri vücuttaki kirli kanın hacamat, fasd ve sülük ile kan akıtılarak temizlenmesidir. Sabuncuoğlu Şerefeddin de bu yöntemleri hastalıklarda uyguladı. 📌 Atar ve toplar damarlardan fazla miktarda kan alınması işlemi Arapçada fasd olarak adlandırılır. Hacamatta ise derinin vakumlanmasıyla kanın deri yüzeyine çekilmesi ve bazen atılan çiziklerle bu kanın akıtılmasıdır. 📌 Sülükle tedavi de ise sülüklerin insan vücuduna tutturularak kan emmesini sağlanır. Başın arkasında iki kulak arasında bulunan fasd damarlarını Sabuncuoğlu Şerefeddin, bunları 'ırkeyn-i hissiseyn' olarak adlandırdı. 📌 Osmanlı tabibine göre, bu damarlardan fasd yapılması nezleye, yarım baş ağrısına, kelliğe ve çıbanlara fayda eder. Fasd işleminin uygulaması için hastanın başı tıraş edilmesi gerekir. 📌 Sabuncuoğlu, 14 yaşından küçük çocuklarda ve 60 yaşından büyük kişilerde koruyucu amaçlı kan alınmasını önermez. 📌 Osmanlı hekimi Sabuncuoğlu damarın şişmesi halinde hızlıca bir parça süngerin sıcak tuzlu suya batırılarak kan alınan yerin üzerine bağlanıp bir saat bekletilmesi gerektiğini söyler. Bu işlem sonrasında şişlik iner. Kronik migren 'iki şakaktaki iki atardamarın yavaşça çekip çıkarmanın yolunu bildirir: 📌 Müzmin yarım baş ağrısı olursa ya nezle sahibi olsa, iki yarım baş ağrısına ya şakakların kaslarında baş ağrısı gelse ve müzmin olsa ve ilaç fayda etmese, bu bahsettiğimiz hastalıklarda bu iki şakaktaki iki atardamarı yavaşça çekmesini ve dağlanmasını tecrübe etmişiz. Dağlamanın yolundan yukarıda bahsettik. Yapılan işin üslubu şudur: Hastanın şakaklarındaki saçı kesesin, atardamarı bulasın, kanın akış hareketi doğrultusunda (ama soğukta bazı kişilerde bulamazsın) o zaman hastanın başını bir bezle bağla ve o bölgeye bez sür ya da su dök ki damar görülsün. O zaman nefteri al…' İslam dünyasında İbnü'n-Nefîs olarak bilinen alimin tam adı Ebü'l-Hasan Alâüddîn Ali b. Ebi'l-Hazm İbnü'n-Nefîs el-Karaşî ed-Dımeşkî'dir. 📌 Kareşiye'de doğduğu için Kareşî, Dımaşk'ta okuyup şöhretini orada kazandığı için de Dımaşkī nisbesiyle anılır. İbnü'n-Nefîs, XIII. asırda yaşamış önemli hekimlerdendir. Nûreddin Zengî'nin Dımaşk'ta inşa ettirdiği Bîmâristânü'n-Nûrî'de tıp tahsil etmiş ve yine aynı şehirdeki Dahvâriyye Tıp Medresesi'nin kurucusu Mühezzebüddin ed-Dahvâr'ın öğrencisi olmuştur. 📌 Dımaşk'ta tahsilini tamamlayıp hekimlikte tecrübe ve ün kazandıktan sonra Mısır'a giden İbnü'n-Nefîs, Memlük Sultanı I. Baybars'ın özel hekimliğine ve devletin Suriye-Mısır hekimleri başkanlığına getirilmiş, ayrıca muhtemelen, Selâhaddîn-i Eyyûbî'nin 1181'de inşa ettirdiği Bîmâristânü'n-Nâsırî'de hocalık yaparak aralarında ünlü cerrah İbnü'l-İbrî'nin de bulunduğu çok sayıda öğrenci yetiştirmiştir. Tıp alanında Hipokrat'ın eserlerini Câlînûs'a tercih etmiş, ancak asıl ilgisini hayranı olduğu ve aynı zamanda tıptaki otoritesini aşmaya çalıştığı İbn Sînâ üzerinde yoğunlaştırmıştır; nitekim döneminde 'ikinci İbn Sînâ' olarak anılması bu çabasının bir sonucudur. 📌 İbn Sînâ'nın el-Ḳānûn fi'ṭ-ṭıbb'ı üzerine yaptığı araştırmalar yanında onun el-İşârât ve't-tenbîhât'ı ile bir mantık kitabı olan el-Hidâye'sine de şerhler yazmış, ancak kendisine filozofun eş-Şifâʾ adlı eseri için de bir şerh yazması teklif edildiğinde bu zor işe yanaşmamıştır. Nahivci Bahâeddin en-Nehhâs'tan Zemahşerî'nin el-Ünmûzec adlı kitabını okuduktan sonra bu sahada orijinal yaklaşımlar içeren bir eser telif etmiş ve onun bu başarısı dönemin nahivcilerinden büyük takdir toplamıştır. 📌 Öte yandan Şâfiî fıkhında Ebû İshak İbrâhim b. Ali eş-Şîrâzî'nin Kitâbü't-Tenbîh'ine şerh yazacak derecede bilgi sahibi olmuş ve Kahire'deki Mesrûriyye Medresesi'nde bu konuda ders vermiştir. 📌 Sübkî'nin Şâfiî fakihlerinin biyografilerini yazdığı eserinde onu da tanıtması bu alandaki yerini göstermeye yeterlidir. İbnü'n-Nefîs'in tıp tarihindeki en önemli başarısı küçük kan dolaşımını keşfetmesidir. 📌 Câlînûs ve onu bu konuda izleyen İbn Sînâ'nın ileri sürdüğü, yürekteki kanın sağ karıncıktan sol karıncığa bir menfez yardımıyla geçtiği şeklindeki varsayımı, iki karıncığı ayıran septumda kanın geçeceği bir menfezin gözlenmediği gerekçesiyle reddeden İbnü'n-Nefîs, kanın sağ karıncıktan pulmonar arterle akciğere gittiğini ve akciğerden pulmonar ven ile kalbin sol tarafına geldiğini ortaya koymuş ve böylece küçük kan dolaşımını açık bir ifadeyle izah etmiştir.

Tıp tarihine damga vuran 5 Müslüman alim

İBN-İ SİNA KİMDİR?