Tarihteki ilk tıbbi metin ne zaman yazıldı?

MÖ 3000'li yüzyılın sonlarına doğru yaşamış bir Sümerli hekim, meslektaşları ve öğrencileri için en kıymetli tıbbi reçetelerini bir araya getirip kaydetmeye karar verir. Islak topraktan 16 santim uzunluğunda 9 buçuk santim genişliğinde bir tablet hazırlar. Kamış kalemin ucunu eğik biçimde yontarak zamanın yazısı olan çivi yazısıyla gözde ilaçlarının bir düzinesini tablete yazar. İnsanlığın bilinen en eski tıp 'el kitabı' olan bu kil belge, bir Amerikan kazı ekibince ortaya çıkarılıp Philadelphia Üniversite Müzesi'ne götürülünceye dek dört bin yılı aşkın süre Nippur kalıntıları altında gömülü kalır. 1953 yılında Philadelphialı bir kimyager olan Martin Levey ve dünyanın önde gelen Asur bilimcilerinden ve dünya çapında tanınmış Sümer ve Sümer dili uzmanı olarak kabul edilen Samuel Noah Kramer tablet üzerine çalışmalar yapar. Kramer, tabletteki Sümer göstergelerinin okunmasına ve dil bilgisel yapıların çözümlenmesine yönelirken Levey de insanlığın ilk ilaç formülleri kitapçığının okunabilir kısımlarını, kadim devirlerdeki kimyasal ve teknolojik süreçleri anlaması ve bilgisiyle yaşama döndürür. Kadim bilgilerden öğrenildiğine göre Sümerli hekim de günümüzdeki meslektaşları gibi ilaçların ana maddelerini bitkisel, hayvansal ve madensel kaynaklardan sağlamıştır. Öncelikli mineralleri arasında sodyum klorid (tuz) ve potasyum nitrat (güherçile) bulunuyor. Hayvansal maddeleri arasında süt, yılan derisi, kaplumbağa kabuğu kullanmış. Ancak ilaçlarının çoğunluğu bitkisel kaynağa dayanır. Hıyarşember, mersin, şeytantersi, kekik gibi bitkiler; söğüt, armut, köknar, incir ve hurma gibi ağaçlar hekimin kullandığı başlıca bitkilerdir. İlaçlar bitkinin tohumundan, kökünden, dalından, kabuğundan ya da zamkından hazırlanır ve tahminlere göre günümüzde olduğu gibi katı ya da toz halde saklanmışlardır. Hekim, dıştan sürmek için hem merhem hem süzülmüş sıvılar, içmek için de sıvı ilaçlar önermiştir. Genel olarak merhem bileşikleri, bir ya da daha çok otun dövülmesiyle elde edilen toza 'kuşumma' şarabı katılması ve bu karışıma reçine ve sedir ağacı yağı dökülmesiyle hazırlanır. Irmak çamurunun dövülmesiyle hazırlanan bir diğer ilaçta ise elde edilen toz, su ve balla yoğruluyor ve karışımın üzerine reçine yerine 'deniz' yağı dökülüyordu. Süzme yöntemiyle hazırlanan ilaç reçeteleri daha karmaşıktır ve bunların peşinden de bir kullanım kılavuzu gelir. Bunlardan üçü için kaynatma yöntemi kullanılır. İstenen özleri çıkarmak için, karışım suda kaynatılır ve olasılıkla daha fazla öz elde etmek için alkali ve tuz eklenir. Reçetelerden hiçbirinde açıkça değinilmemiş olmasına karşın, organik maddeleri ayırmak için sulu eriyiğin süzgeçten geçirildiğine kuşku yoktur. Sonra da süzülen sıvının gövdenin ağrıyan kısmına serpilmesi ya da o bölgenin yıkanmasıyla tedavi gerçekleştirilir. Ardından yağ sürülür ve bir ya da daha fazla ot konulur. İçilecek ilaçlara gelindiğinde Hasta açısından bunların içiminin kolaylaştırılması gerekliydi. Çeşitli otlar toz haline getirildikten sonra süt veya ne olduğu anlaşılamayan 'ırmak' (?) yağının içerisinde eritilerek hastaya içirilirdi. Tablet oldukça incelikli kimyasal işlemler ve süreçlerle ilgili, dolaylı da olsa, derin bir bilgi birikimi sunar. Örneğin, birkaç reçetede otların toz haline getirilmeden önce 'arıtılma'sı gibi çeşitli kimyasal işlemler gerektiren bir aşama önerilir. Bir diğer örnek; reçetelerden birinde ilaç maddesi olarak kullanılan toz haline getirilmiş alkali, büyük olasılıkla soda bakımından zengin Kazayağıgiller ailesinden olan bitkilerden birinin (büyük olasılıkla Salicornia fıuticosa) bir çukurda yakılmasıyla elde edilmiş alkali külüdür. Bu biçimde üretilen sodalı kül MÖ 7'nci yüzyılda ve Orta Çağ'da cam yapımında kullanılmıştır. Kimyasal açıdan ilginç olan, tablette çok fazla miktarda bitkisel yağ içeren özlerle birlikte alkali kullanımını gerektiren iki reçete oluşudur; böylece dıştan kullanım için sabun üretilmektedir. Sümerli hekim tarafından önerilen bir diğer madde de belli bir kimya bilgisi ile elde edilebilen potasyum nitrat ya da güherçiledir. Asur döneminde de görüldüğü gibi Sümerler de idrar gibi azotlu atık maddelerin aktığı arkları denetlemiş, bulunan kristalize oluşumları arıtma için ayırmışlardır. Azotlu maddelerin yanı sıra sodyum klorit ve diğer sodyum ve potasyum tuzlarını içeren bileşenleri ayırma sorunu, olasılıkla bölünmüş kristalleştirme yöntemiyle çözülmüştü. Hindistan ve Mısır'da kalsiyum nitrat elde etmek için kadim kireç ya da eski harcı azotlu organik maddelerden ayrıştırma yöntemi hala geçerlidir; sonra güherçile elde etmek için kalsiyum nitrat potasyum karbonat içeren odun külü ile arıtılıp buharlaştırılır. İlaçların şifası hakkında metinde eksiklikler bulunuyor. Tablette ilaçların hangi hastalıklara iyi geldiği belirtilmediği için tedavi edici değerler de saptanamıyor. Sümerli hekimin deney ve sorgulamaya başvurmaması, ilaçların pek etkin olmadığına işaret ediyor. Çoğu ilacın seçiminde kuşkusuz atalardan kalma, bitkilerin güzel kokma niteliğine duyulan sonsuz güvenin yansıması var. Bunların yanında iyi yanı bulunan ilaçlar da mevcut. Örneğin, bir temizlik maddesi elde etmek önemliydi. Ve tuz ve güherçile gibi maddeler de etkindi; bunlardan birincisi antiseptik, ikincisi de bağırsak pekiştirici olarak kullanılır. Sümer reçetelerinin bir diğer kusuru da maddelerin bileşiminde kullanılacak miktarların yanı sıra ilacın ne sıklıkla alınacağının belirtilmemiş olmasıdır. Bu, 'mesleki kıskançlık'tan kaynaklanmış ve Sümerli hekim tıp dışındaki çevrelerden ya da hatta kendi meslektaşlarından sırlarını korumak için nicel ayrıntıları bilerek gizlemiş olabilir. Büyük olasılıkla, bu nicel ayrıntılar Sümerli reçete yazarına çok da önemli gelmedi, çünkü ilaçların hazırlanmasında ve kullanılmasında az çok deneysel bir biçimde karar verebiliyorlardı. Tabletimizi yazan Sümerli hekimin sihirli sözlere ve büyüye başvurmaması ilginçtir. Metnin hiçbir yerinde bir tanrıdan ya da cinden söz edilmez. Oysa MÖ 3000'li yıllarda Sümer'de hastalıkları iyileştirmek için büyü ve cin çıkarma ayinleri yapılırdı. Buna karşın, şimdiye değin gün ışığına çıkarılan en eski tıp metni 'sayfa'sı olan bizim kil belgemizde mistik ve akıl dışı öğelere yer verilmemesi şaşırtıcı bir olgudur. MÖ üçüncü bin yılın sonuna doğru yazılmış bir tıp tabletinin keşfi çivi yazısı uzmanları için bile şaşırtıcıydı, çünkü ilk 'el kitabı'nın tıptan çok tarımla ilgili olması beklenirdi. Tarım, Sümer ekonomisinin temel direği, zenginlik ve refahının başlıca kaynağıydı. Çiftçilik yöntemleri ve teknikleri MÖ üçüncü bin yıldan önce zaten oldukça ileri düzeydeydi. (Samuel Noah Kramer - Tarih Sümer'de Başlar)