Tarihte İslam coğrafyalarında meydana gelen depremler

Bazı hadislerde Irak, Mısır ve Necid gibi yerlerde depremsel hareketliliğe vurgu yapılır. Farslar, yönetimleri altındaki Irak'ta kültürel mirasın korunması amacıyla önemli kurumları depreme dayanıklı malzemeden inşa etmişlerdir. Tarihte benzer önlemlerin Farsları izleyen Hindistan ve Çin'de de alındığı belirtilir. Tarih boyunca Arap yarımadasında büyük depremler oldu. Bîrûnî, Medine'de 627 yılının 'deprem yılı' diye adlandırıldığını kaydeder. 641 yılında Medine'den Dımaşk'a uzanan coğrafyada çeşitli depremler gerçekleşti. Hz. Ömer ve oğlu Abdullah Medine'de, Hz. Ali Rahbe'de, Ebu Derdâ Dımaşk'ta, Abdullah bin Mes'ûd Fesâ'da bu depremleri hissetmişti. Kaynaklarda 873 ve 1015 yıllarında Hicaz'da gerçekleşen depremlerden bahsedilir. Bu bölgede kayıtlara geçen en şiddetli deprem 1256'da meydana geldi. Üç gün içinde artçılarıyla birlikte 14 sarsıntının hissedildiği depremin son günü Medine'nin Harre bölgesinde volkanik bir patlama oldu; üç minare yüksekliğinde lav tepecikleri oluştu. Medine halkı, püsküren lavları Peygamberimize nisbet edilen bir rivayetteki, 'Hicaz bölgesinden çıkacak ve Busrâ'daki develerin boyunlarını aydınlatacak ateş'le irtibatlandırmış ve kıyametin yaklaştığı düşüncesine kapılmıştı. Deprem öncesi, anı ve sonrası alınacak önlemler 24 Kasım 847 tarihinde meydana gelen, tahminen 7 şiddetindeki depremden Mağrib, Mısır, Antakya, Dımaşk, Musul, Humus ve bütün Cezîre bölgesi etkilenmiş; Şam Emeviyye Camii'nin dörtte biri yıkılmıştı. Bu depremde Antakya'da 20 bin, Musul'da 50 bin kişi yaşamını yitirdi. Aynı kuşaktaki 856 yılı depreminde Yemen'de yer kabuğunda büyük çökmeler oldu; plato üzerindeki bir mezra başka bir mezraya doğru kaydı. Bu kuşakta kayıtlara geçen en büyük deprem 1302 yılında meydana geldi. Şiddetinden dolayı Mısır'da dağlar yarıldı, surlarda büyük çatlaklar oluştu, yerden sular fışkırdı, pek çok ev ve cami yıkıldı. İskenderiye'de de ağır hasara yol açan depremde Akdeniz'deki büyük fırtınadan dolayı şehrin önündeki gemiler karaya vurdu. Akkâ'da yaşanan gelgitte deniz 2 fersah geri çekildi, açılan alana giren pek çok insan boğuldu. Bu kuşakta 880, 955 ve 1204 yıllarında da benzer depremler meydana geldi. Kur'an'da inkâra ve ahlâksızlığa sapmaları yüzünden Lût kavminin cezalandırıldığı belirtilen depremin MÖ 1800'lerde bu bölgede gerçekleştiği tahmin edilir. İslamî dönemde 747 yılındaki deprem artçılarıyla beraber 40 gün süreyle Ürdün ve Suriye'yi etkiledi. Pek çok insan hayatını kaybetti; Kudüs'te ve birçok şehirde manastırlar yerle bir oldu; Kudüs'te Kubbetü's-Sahra'nın doğu ve batı duvarları yıkıldı, büyük can kaybı yaşandı. Dünyada en fazla can kaybına yol açan 10 deprem Akdeniz'de oluşan şiddetli fırtına sebebiyle pek çok insan boğuldu. 1201 depreminde Nablus ve civarında bütün evler yıkıldı, 30 bin kişi öldü; Akkâ, Sûr ve Safed'de de büyük zayiat meydana geldi. 1063 ve 1403 yıllarında yine depremlerin yaşandığı Ölüdeniz fayında 1759'da merkez üssü Beka vadisi olan bir deprem daha meydana geldi; 10 ila 40 bin kişi arasında insan öldü. 1927 tarihinde 6,2 şiddetindeki deprem ise Suriye ve Filistin'de büyük yıkıma ve pek çok insanın ölümüne yol açtı. 1246 ve 1275 yıllarında Ahlat ve Diyarbakır'da, çeşitli tarihlerde Erzincan'da meydana gelen büyük depremlerde bu şehirler harap oldu. 1939 ve 1992 Erzincan depremleri büyük can ve mal kaybına yol açtı. Tarihi boyunca Anadolu'nun değişik yerleriyle Marmara çevresi defalarca sarsıldı, başta İstanbul olmak üzere muhtelif şehirlerde can ve mal kaybı yaşandı. Aynı hattaki 1668 depreminin 7 veya 8 şiddetinde gerçekleştiği tahmin edilir. 17 Ağustos 1999'da merkez üssü Gölcük olan 7,4 şiddetinde bir deprem de bu fay hattında meydana geldi. 220 kilometrelik bir segmentin kırıldığı bu depremde yaklaşık 40 bin civarında insan öldü. Türkiye'nin 510 yıllık deprem tarihi 1144 Bursa merkezli depremde binaların çoğu yıkıldı, pek çok insan öldü, şehrin içinden akan Nilüfer Nehri ilk sarsıntıda tamamen kurudu; üç gün sonraki yeni bir sarsıntıyla tekrar akmaya başladı. Bursa'da 1327 ve 1855 yıllarında da büyük depremler meydana geldi. 1262'de gerçekleşen ve büyük zayiata yol açan deprem sırasında Akdeniz'deki korkunç fırtına yüzünden pek çok gemi parçalandı. 1340 yılında da Kahire'de benzer sonuçlar doğuran bir deprem yaşandı. Şehirde 1386, 1422, 1425, 1437, 1455, 1468, 1476, 1483, 1491 ve 1508 yıllarında hafif şiddette depremler meydana geldi. 7 Ağustos 1847'de Kahire ile Benî Süef arasındaki bölgede etkili olan bir deprem büyük hasara ve can kaybına sebep oldu. 854 Mağrib ve Kayrevan'da meydana gelen depremde Kayrevan'ın 13 köyü, 911 yılı depreminde ise Bâs köyü yerle bir oldu. Afrika'da kayıtlara geçen en şiddetli deprem 1302'de meydana geldi Deprem Berka, Tunus, Sicilya, Kâbis, Merakeş ve Kuzey Afrika'daki Merînî topraklarında pek çok yıkıma yol açtı, Akdeniz'de oluşan büyük fırtına gemileri karaya fırlattı. Türkiye'nin tsunami tarihi ve bölgelere göre tsunami riski Depremle ilgili teknik ve bilimsel araştırmalar da Allah'ın ayetleri diye bilinen bu olaylar üzerine analiz ve tefekkür çalışmaları olarak kavranmıştır. Böylece Müslümanlar arasında depremler daha çok dinî ve ahlâkî boyutuyla algılanmıştır. Bu tavsiyeler doğrultusunda sahabeden Abdullah bin Abbas'ın Basra'da, Abdullah bin Mes'ûd'un Fesâ'da, Ebü'd-Derdâ'nın Dımaşk'ta yaşadıkları depremlerin ardından halkı namaz kılmaya ve Allah'a sığınmaya çağırdıkları bilinir. Emeviler döneminde meydana gelen bir depremin ardından Hz. Hüseyin'in oğlu Ali (Zeynelâbidîn) namaz kılmayı, deprem afetinden Allah'a sığınmayı ve depremler kesilinceye kadar oruç tutup tövbe-istiğfarda bulunmayı önermiştir. Kıssalarla Peygamberimizin musibetler karşısındaki tutumu İbnü'n-Nedîm, Ya'kub bin İshak el-Kindî'nin depreme dair günümüze ulaşmayan bir risâlesinden bahseder. Risalenin yer altında rüzgârların (gaz) meydana geliş sebebi ve bunun pek çok depreme ve kırılmaya yol açması hakkında olduğuna dair bilgi, eserde depremin fiziksel sebepleri üzerinde durulduğunu gösterir. Yemen tarihçisi Abdullah Tayyib Bâ Mahreme de Ebü'l-Hasan Sirâceddin Ali bin Ebû Bekir el-Hemdânî'nin ez-Zelâzil ve'l-eşrâṭ adlı bir çalışmasını anar. Benzer içerikte bir risale 1343 yılındaki Halep merkezli depremden sonra tarihçi İbnü'l-Verdî tarafından yazılmıştır.

Tarihte İslam coğrafyalarında meydana gelen depremler

İSLAM HÂKİMİYETİNDEKİ PEK ÇOK YER DEPREM KUŞAĞINDAYDI