Sultan Abdülhamid’in arşivinden fotoğraflarla saat kuleleri

Ankara Memleket Saati İcadıyla insanlara büyük kolaylık sağlayan saat, küçülüp evlere ve ceplere girmeden, kollara takılmadan önce kent meydanlarında herkesin rahatlıkla görebileceği büyüklükte ve yükseklikte bulunuyordu. Ülkenin pek çok kentinde yer alan, görenleri kendine hayran bırakan saat kuleleri, şehirlerin en çok dikkati çeken mimari eserleriydi. Saat kulesi nasıl ortaya çıktı? Bağdat'ın Saat Kulesi ile talimhanesi Saat kulesi yapımı Batı'da ortaya çıksa da Doğu'da bir sanat halini aldı. 13. yüzyıldan itibaren görülen bu tarihi yapıların ilk örnekleri İtalya ve İngiltere'de görüldü. Osmanlı'da ise 16. yüzyılın sonlarına doğru görülmeye başlandı. Yanya halkı tarafından inşa olunan çeşme ve saat kulesi II. Abdülhamid'in tahta çıkışının 25. yıl dönümünde valilere saat kulesi yapılmasıyla ilgili ferman gönderildi. Böylece tarihi yapılar Anadolu'nun içlerine kadar yayıldı. Türkiye'nin tarihine tanıklık eden kuleler Samarra Cami'nin saat kulesi Şehirlerin sembolü haline gelen saat kuleleri, en yüksek tepelere ya da her yerden görülebilen meydanlara inşa edilirdi. Bulunduğu mevkilere göre meydanlarda yer alanlar, yamaç ve tepelere dikilenler, bir yapı üzerinde bulunanlar olmak üzere üçe ayrılırdı. Evrak mahzeniyle saat kulesi Zamanı göstermenin yanı sıra yangın gözetleme kulesi olarak da kullanıldı. Dolmabahçe ve Yıldız saraylarındaki gibi bazı saat kuleri barometre ve termometre olarak kullanıldı. Dersaadet'in asırlara şahitlik eden saat kuleleri Gümülcine Saat Kulesi Akademisyenlerin yaptığı araştırmalara göre Anadolu'da ayakta kırk dört, bir yapıya bağlanarak kulevari şekilde yükselen on beş, yok olan yirmi beş, yeni yapılan on beş, Arnavutluk'ta altı, Bosna-Hersek'te yirmi üç, Bulgaristan'da otuz beş, Filistin'de bir, Irak'ta dört, Kosova'da on bir, Libya'da bir, Lübnan'da iki, Makedonya'da on beş, Mısır'da bir, Romanya'da bir, Sırbistan'da bir, Suriye'de üç ve Yunanistan'da on dört olmak üzere toplam 115 saat kulesi belirlendi. Halep Saat Kulesi Çanakkale, Dolmabahçe, İzmit ve İzmir'de kaidelerindeki çeşmelerle sebil; Kayseri, Muğla, Tokat ve Yozgat saat kulelerinin altlarındaki odalarla muvakkithâne görevlerini üstlendi. İstanbul'un yedi kulesi ve ilginç öyküleri Hindistan Bombay'da Darülfünun Binası ve saat kulesi Döneminde mimari eserler barok, empire, eklektik ve neo-klasik üslûp ile inşa edildiğinden dolayı bu özelliği yansıtır. Saat kuleleri genellikle sade taş yapılardır. Tophane, Yıldız Sarayı, Dolmabahçe, İzmir ve İzmit'teki saat kuleleri en süslü olanlardır. Konya Saat Kulesi Konya'daki bu saat kulesi, kiliseden çevrilerek önce mescid, daha sonra saat kulesi olarak kullanıldı. 1872 yılında vali Burdurlu Ahmed Tevfik Paşa, Eflâtun Mescidi'ni bir saat kulesi haline getirmek için kubbesinin üstüne dört köşe ahşap bir oda yaptırarak bunun da üstüne yine ahşaptan bir kule oturttu. Dört tarafında saat kadranı bulunan binanın mihrap duvarının dış yüzüne Sultan Abdülaziz'in tuğrası işlendi. Ne yazık ki 1921 yılına doğru temellerine kadar yıktırılması nedeniyle günümüze ulaşamadı. Kayıp mirasın izinde: Türkiye'den kaçırılan tarihi eserler Trablusgarp Saat Kulesi Şuheda Meydanı yakınındaki çarşının içerisindeki tarihi saat kulesi, şehrin her yerinden görülür ve Osmanlı'nın o dönem ki mimarisini yansıtır. Yıldız Sarayı Hamidiye Saat Kulesi Hamidiye Saat Kulesi, İstanbul'un Beşiktaş ilçesi Yıldız semtinde bulunur. Giriş kapısı üzerinde bulunan tuğradan anlaşıldığı üzere, II. Abdülhamid tarafından 1889-1890 yılları arasında yaptırıldı. Köşeleri kırık dört cepheli (sekizgen) olarak inşa edilen saat kulesinin mimarı Sarkis Balyan'dır. Kulenin ilk katında dört adet yazıt, ikinci katında bir termometre ve barometre, en üst katında ise saat odası bulunur. Saat kulesinin dekoratif çatısı üzerinde bir pusula, zirvesinde ise bir rüzgâr gülü vardır. Abdülhamid'in Yıldız Sarayı'na inşa ettirdiği fabrika Tophane Saat Kulesi Tophane diğer bilinen adıyla Nusretiye Saat Kulesi, 19. yüzyılın ikinci yarısında Sultan Abdülmecid tarafından yaptırıldı. Saat kulesi, yukarı doğru kademeli olarak daralır ve saatli bölümle beraber dört katlıdır. Tophane Kışlası önünde, Nusretiye Camisi arkasında yer alır. İstanbul'un ayakta kalan ilk saat kulesidir. Samsun'da İskele Caddesi'nde saat kulesi Sultan II. Abdülhamid döneminde 4 Ekim 1906 tarihinde yaptırıldı. 15 metre yükseklikteki saat kulesi, sekizgen kaide üzerinde yükselen silindirik bir gövdeye sahipti. Gövdenin yukarısı minare şerefelerine benzer şekilde yapıldı. Osmanlı tarihinde bilmeniz gereken ilkler Aydın Demiryolu'nun İzmir İstasyonu Saat Kulesi İzmir Saat Kulesi, Osmanlı padişahlarından Sultan II. Abdülhamid'in tahta çıkışının 25. yıl dönümü kutlamaları dolayısıyla inşa ettirildi. İzmir Valisi Kıbrıslı Kamil Paşa, oğlu Bahriye Mirlivası Said Paşa ve Belediye Reisi Eşref Paşa'dan oluşan komisyon tarafından yaptırılan 25 metre yüksekliğinde 4 katlı ve sekizgen planlı kule, Konak Meydanı'nı süslüyor. Balıkesir Saat Kulesi 1829 yılında Giritli Mehmet Paşa tarafından şehre kazandırılan Balıkesir Saat Kulesi, İstanbul'daki Galata Kulesi'nin benzer olarak silindir şeklinde yaptırıldı. Balıkesir Saat Kulesi 1897 yılındaki deprem nedeniyle yıkılınca, 1901 yılında bugünkü haliyle yeniden yaptırıldı. Dört yöne de saat konulan kule, kesme taş ile yapılıp kabartma işçiliklerle de süslendi. Osman Gazi türbesinin bahçesindeki saat kulesi Bursa'da Tophane Parkı içinde yer alan saat kulesi; ilk olarak Sultan Abdülaziz döneminde yaptırıldı. Ancak 1900'lü yıllara kadar, bilinmeyen bir tarihte yıkıldı. 1904'te yapımına tekrar başlandı ve 31 Ağustos 1905'te tamamlanarak II. Abdülhamid'in tahta çıkışı şerefine 31 Ağustos 1906 günü Vali Reşit Mümtaz Paşa tarafından törenle hizmete sokuldu. Yozgat Saat Kulesi Tevfikzade Ahmet Bey'in belediye başkanlığında 1908 yılında Şakir Usta tarafından yapılan Yozgat Saat Kulesi, şehir merkezinde yer alır. Heybetli ve asırlık saat kulesi, zemin kat ve çanların bulunduğu kısımlarla 7 kattan oluşur. Kesme taşlarla inşa edilen saat kulesinde, ilk katın cephelerine yerleştirilmiş 4 saat yer alır. Amasya Saat Kulesi Hükumet Konağı'nın hemen yanında, köprünün kuzey başında bulunan saat kulesi, 1865 yılında Amasya Valisi Ziya Paşa tarafından yaptırıldı. Zamanı göstermesinin yanı sıra saat kulesinin Amasyalılar için ayrı bir anlamı vardır. Kulenin kuşaktan kuşağa bir kıssa gibi anlatılan hikayesi şöyledir: 'Anadolu'nun işgali sırasında Merzifon'a yerleşen İngiliz birlikleri Amasya'da karışıklıklar çıkartmak ve halkı tahrik etmek için birtakım kışkırtma eylemlerine girişmişlerdir. Merzifon'dan gelen iki İngiliz subayı Mondros Mütarekesi'nin 4. maddesini gerekçe göstererek Amasya cezaevindeki bütün mahkûmların serbest bırakılmasını isterler. Ancak başta Mutasarrıf Sırrı Bey olmak üzere hapishane müdürü ve komiser İsmail Efendi İngilizlerin isteklerine boyun eğmez ve işgalcilerin Amasya'yı hemen terk etmeleri istenir. Bu isteği yerine getirmekten başka çare bulamayan İngilizler şehri terk ederler. Ancak ertesi gün başlarında İngiliz temsilcisi Solter'le birlikte tekrar Amasya'ya gelirler. Bu defa geliş sebepleri farklıdır: Mutasarrıf Sırrı Bey'i tutuklamak. Bu arada bir grup işgalci kuvvetleri, saat kulesinin kapısını kırarak içeri girer ve tepedeki Türk bayrağını indirip, İngiliz bayrağını çeker. Bu olay Amasya'da büyük bir tepkiye yol açar. Meydana toplanan kalabalık tam isyanın eşiğindeyken şehrin ileri gelenlerinden Müftü Hacı Tevfik Efendi, Kadı Ali Himmet Efendi, Hoca Bahaeddin Efendi ve Vaiz Abdurrahman Kâmil Efendiler meydana yetişerek halkı sakinleştirirler. Şehir halkı, Amasya'da kargaşa çıkarmak isteyen İngilizlerin bu oyununa gelmekten kurtulmuştur ama hepsi çok üzüntülüdür. Gözyaşlarını tutamayan Kadı Ali Himmet Efendi'nin üzüntü ve öfkeyle 'Allah büyüktür, bizim gibi asil bir milletin memleketinde yabancı bayrağı dalgalanamaz.' diye sesini yükselttiği sırada hiç beklenmeyecek bir uğultu yükselir. Aniden çıkan fırtına herkesin korkuyla yere yığılmasına neden olur. Kısa süren bu fırtına, saat kulesinin tepesinde dalgalanan İngiltere bayrağını param parça ederek savurup atmıştır. Ayağa kalktığında olan biteni gören Amasya halkını büyük bir mutluluk sarmıştır. Gördükleri bu inanılmaz olay karşısında korkan İngiliz askerleri geri çekilerek Hükümet Konağı'na zorlukla sığınırlar. Halk ise kuleden indirilen Türk bayrağını besmele ve tekbir sesleriyle tekrar yerine çeker.' Edirne Saat Kulesi ve Üç Şerefeli Cami-i Şerifi'nin manzarası Edirne valilerinden Hacı İzzet Paşa'nın 1866-1867 yıllarında kule üstüne yaptırdığı ahşap katlar ve koydurduğu saatler sonrasında 'Makedon Saat Kulesi' olarak anılmaya başlanan kule, 1953'teki depremde büyük hasar gördü.