Sultan Abdülhamid Enver Paşa’yı neden Küba’ya gönderdi?

Osmanlı Devleti'nin son yarım yüzyılı, dış politika konularının önem kazandığı bir dönemdir. Zira devletin neredeyse tüm iç meseleleri uluslararası bir boyuta taşınmış ve Osmanlı Devleti'ne yabancı müdahale artmaya başlamıştı. 1876 yılında tahta geçen Sultan II. Abdülhamid, Osmanlı İmparatorluğuna ait toprakları korumak amacıyla dış politikada denge unsuruna yer vermişti. Sultan II. Abdülhamid'in hükümdar olduğu dönemde, dış sorunlar baş göstermiş ya da iç meseleler dış dünyada kendine destek bulmuştu. Osmanlı için son derece önemli bölgelerde, İngiltere, Rusya, Almanya gibi büyük güçler ile Kıbrıs, Mısır, Bulgaristan, Doğu Rumeli, Boğazlar ve Batum gibi bölgelerde çeşitli krizler yaşanmıştı. Sultan Abdülhamid, bu krizlerde çatışan güçlerden birini diğerine karşı kullanarak bir denge siyaseti izlemişti. Abdülhamid'in izlediği dış politikanın unsurları, genel politikasının da temelini oluşturmuştu. Rusya, 1870'li yıllardan sonra Panislavist politikalar izlemiş ve bunun sonucunda 93 Harbi olarak da adlandırılan 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı gerçekleşmişti. Rusya, Balkanlarda çok yoğun bir propagandaya başlamış ve bu bölgede ayaklanma çıkararak amacına ulaşabileceği sonucuna varmıştı. Rusya, 93 Harbi sırasında 'Ayestefanos' olarak da adlandırılan Yeşilköy sınırına kadar geldi ve Osmanlı, İstanbul'un düşmemesi için Ayestefanos Antlaşması'nı imzalamak durumunda kaldı. Rusya'nın güç kazanmasından korkan Avusturya ve İngiltere'nin talebiyle Berlin Konferansı toplandı ve Osmanlı, Balkanlardaki toprakların hâkimiyetini bu antlaşmada kaybetti. (x) 🔍 Balkanların çehresini değiştiren savaş: 93 Harbi Osmanlı Devleti'nin, Ayestefanos ve Berlin Antlaşmalarının ardından karşılaştığı sorunlardan birisi Girit meselesiydi. Hem coğrafi konumu hem de stratejik önemi açısından Akdeniz'in kilit noktası olarak değerlendirilen Girit, tarih boyunca önemini korudu. 1669 yılında fethedilen Girit Adası, ayrıcalıklı bir yapı içinde olmuş; 1821 yılında Yunan isyanının gerçekleştiği dönemde Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa'nın yönetimine bırakılmıştı. 1866 yılında ayaklanma ile gün yüzüne çıkan ve 1869'a dek devam eden Girit sorunu, hem Osmanlı'yı meşgul eden ana konulardan biri olmuş hem de Avrupa ülkelerinin gündeminde yer almıştı. 1868 yılında Osmanlı padişahı Sultan Abdülaziz, bir ferman ile Girit'e özerklik niteliğinde bazı yetkiler tanımlamıştı. Yunanistan'ın Girit adası üzerinde ısrarcı hak iddiaları, bu meseleyi sürekli tartışılır hale getirmişti. Bunun sonucunda 1866 yılından itibaren ayaklanmalar süreklilik kazanmış; isyancıların talepleri ve konunun uluslararası bir hal alması Girit sorununu çıkmaza sokmuştu. (x) 🔍 Sultan Abdülaziz nasıl katledildi? Girit'teki isyanların ne şekilde çözüme ulaştırılacağı konusu Sultan II. Abdülhamid'in aklını kurcalayan meselelerden biriydi. 1897 yılında Avrupalı devletlerin ortaya attıkları Girit için özerklik planı, Osmanlı Devleti tarafından kabul edilmişti. Ancak Yunanistan bu planı kabul etmeyerek savaş yoluna gitmiş ve mesele yeniden ele alınmıştı. Hazırlanan yeni plana göre Girit'e Avrupalı devletlerin de onayı ile Hristiyan vali atanacak ve memuriyetler Müslüman ve Hristiyan nüfusa göre dağıtılacaktı. Osmanlı, bu yeni statüyü benimsemek istememiş ve sonucunda Girit ile ilgili belirsizlikler baş göstermişti. Girit sorunu, 30 yılın üzerinde süren isyanlar göz önüne alındığında, Sultan Abdülhamid'in aklına 'Küba'nın bağımsızlık savaşı ile bağlantı gösterebilir mi?' sorusunu getiriyordu. Zira Küba, İspanya'dan bağımsızlığını elde etmek için 30 yıl boyunca savaşmış; bu savaşın nasıl bir gelişim gösterebileceği, Kübalıların verdikleri mücadele ve sorunun çözümü için ortaya konmaya çalışılan çabalar, Abdülhamid tarafından merak edilmişti. Sultan Abdülhamid, Küba'da gerçekleşen bu dönüşümlerin Girit'teki isyanın çözüme ulaşmasında yararlı olup olmayacağını öğrenmek istemişti. Ayrıca burada yaşanan savaşın Osmanlı Devleti'nin ticari ilişkilerini ne şekilde etkileyeceği, İspanya'nın buradaki isyanı kontrol edebilecek güçte olup olmadığı, ABD'nin bu anlaşmazlıktaki rolü de araştırılması istenen diğer konulardı. Sultan II. Abdülhamid, adadaki meseleleri açıklığa kavuşturmak, incelemeler yapmak ve durumu yerinde analiz etmek için Küba'ya heyet gönderme kararı aldı. Konu ile ilgili rapor hazırlamak üzere ise yaverlerinden ve Erkan-ı Harbiye'de Tuğgeneral olarak görev yapan Hasan Enver Paşa'yı görevlendirdi. Abdülhamid'in en yetenekli yaverlerinden olan Hasan Enver Paşa, aynı zamanda 1897 Türk-Yunan Savaşı'nı takip etmek üzere kurulan 50 kişilik Askeri Teftiş Heyeti'nin de daimi üyesiydi. Hasan Enver Paşa, Osmanlı İmparatorluğu'nun son döneminde ön plana çıkan bir isimdi. Abdülhamid'in yetenekli yaveri olarak tanınan Enver Paşa, siyasi ve askeri alanda Osmanlı Devleti'ne önemli katkılar sağlayan Leh asıllı Mustafa Celaleddin Paşa'nın yani doğum adıyla Konstanty Borzecki'nin oğludur. Mirliva Enver Paşa, Hasan Enver Paşa, Ferik Enver Paşa ve Edward Enver olarak tanınan Enver Paşa, aynı zamanda Nazım Hikmet'in annesi Celile Hanım'ın ve Oktay Rifat'ın annesi Münevver Hanım'ın babasıdır. (x) 🔍 Sessiz bir vedanın öyküsü: 'Sessiz Gemi' şiiri Hasan Enver Paşa, daha önce de Abdülhamid tarafından Selanik'te Türk olmayan nüfusun maneviyatını araştırmakla görevlendirilmişti. Balkanlarda oldukça karmaşık meselelerde önemli hizmetlerde bulunan Enver Paşa, Selanik'te bölgedeki duruma ilişkin özel araştırma yapmış ve bu konuya ilişkin görüşlerini bildiren raporlar sunmuştu. İyi bir eğitim almış, derin bir askeri bilgiye sahip olması yanında Enver Paşa, Arapça, Farsça ile birlikte Batı dillerini de iyi derecede biliyordu ve İspanyolcaya da vakıftı. Böylece Küba'ya göç etmiş Osmanlı tebaasıyla rahatça anlaşabileceği, Ladino adlı şehirdeki Yahudilerin konuştukları İspanyolcayı konuşabileceği düşüncesi ile Enver Paşa görevlendirilmiş, İstanbul'dan bir heyet ile yola çıkmıştı. Hasan Enver Paşa, Orient Star adlı gemi ile 1897 yılının Ekim ayında İstanbul'dan ayrıldı ve önce Barcelona'ya; oradan da 28 Kasım tarihinde Olimpia Route gemisi ile New York'a ulaştı. Bir süre New York'ta kalan heyet Washington'a geçmiş; burada onları Elçi Ferruh Bey karşılamıştı. Florida'nın Tampa şehrinin ardından Havana'ya ulaşan heyet ile Enver Paşa, incelemeler yaptı ve bir rapor hazırladı. Hasan Enver Paşa, kaleme aldığı 28 Mart 1898 tarihli raporunda Küba'nın durumunu Girit sorununa benzetmiş ve şu sözleri yazmıştı: 'Rum bankerlerinin Giritlilerle yaptıkları nakdi yardımlar gibi Amerikalı servet sahipleri de Kübalılara önemli yardımlarda bulunmuşlardır. 15 milyon dolara ulaşan bu yardım Kübalılara borçlanma yoluyla verilmişti. Ada cumhuriyete dönüştükten sonra paranın yüksek bir faizle geri ödenmesi taahhüt altına alındığından adanın başlı başına bir hükümet oluşturması için ABD'nin müdahalesi meydana gelmiş…' Enver Paşa, Küba ile ilgili pek çok detaya raporda yer vermiş; coğrafya ve sosyal yaşama dair pek çok bilgiyi kaleme almıştı. Hasan Enver Paşa, ABD'nin Küba'ya müdahalede bulunması halinde İspanyol sömürgeciliğine karşı savaşan Kübalıların silahlarının yönünü değiştireceklerini de belirtmişti. Bununla beraber, İspanya ile ABD arasında gerçekleşen Santiago Savaşı ile ilgili detaylı bilgi vermiş ve çatışmanın nasıl gerçekleştiğini etraflıca anlatmıştı: 'Santiago Muharebesi'nde İspanyolların başarıyı yakalamalarına ramak kalmışken donanmalarının limanda bulunması gerekirken bir zamanda çıkıp yok yere harap olup gitmesi meselenin rengini değiştirmiştir… … Amerikalılarla birden bire tari olan baht ve hayretdan meydana gelen ufak bir uyuşukluk ve kargaşalıktan sonra içeri giren iki mil uzakta bulunan Teksas ile İowa Zırhlıları İspanya donanmasına arkadan hucüm ederek Oregan İspanyalılara ait yerler bir istikamet alındı. …İspanya donanmasının birinci limandan çıkışıyla birinci Amerika topunun birinci atışı beyninde ancak üç dakika beklediği ikinci kısımda arz olunduğu üzere muharebe daha da şiddetlenerek iki muharip donanmanın beynindeki mesafe bir mile indi. İspanya donanması Sokopa Burnu'nu devri mecbur olduğu kavisten dolayı kaybettiği zaman bu hat üzerinde hareket eden Oregon ve Brooklyn kazanılmış olmakla bu sırada iki düşman arasındaki mesafe azalmıştı…' (x) 🔍 Abdülhamid'in hayatı hakkında 34 ilginç gerçek Osmanlı heyetinin Küba'da bulunduğu tarihler, bölgede çok yoğun çatışmaların yaşandığı bir döneme rastlamış; ayaklanmalar ve iç savaş nedeniyle can güvenliğinin sağlanması güç olmuştur. Nitekim Hasan Enver Paşa'nın Küba'nın doğusunda bulunan Santiago de Cuba'daki çatışmaları izlemek amacıyla General Shafter'a başvuruda bulunduğu bilinir. General, cevap yazısında bölgedeki koşulların yabancı subayları konuk etmeye elverişli olmadığını ancak yine de gelmek isterse ertesi gün kendisine bir at yollayabileceğini belirtmiştir. Hasan Enver Paşa, bölgeye varmış fakat bazı sıkıntılar çekmiş hatta ölüm tehlikesi atlatmış; karışıklıklar ve can güvenliğinin olmayışı nedeniyle dönmeye karar vermiştir. Osmanlı topraklarını korumak ve çözüm önerileri bulmak amacıyla faydalı askeri tetkik ve uygulamaları raporlayan Enver Paşa, görevini tamamlayıp aynı güzergâh üzerinden İstanbul'a dönmüştür. (x) 🔍 Enver Paşa'nın ölümünün üzerindeki sis perdesi

Sultan Abdülhamid Enver Paşa’yı neden Küba’ya gönderdi?

DIŞ POLİTİKANIN ÖNEMİNİN ARTTIĞI DÖNEM