Sigaraya karşı savaş Milli Mücadele ile başladı

1492 yılında Amerika kıtasına ayak basan Kolomb'un mürettebatı, keşif için Küba'nın iç kısımlarına gitmiş ve orada ilk kez tütün içen insanlarla karşılaşmıştı. Kıtanın keşfinin ardından tütün birçok yeni ürünle birlikte Amerika'dan dünyaya yayıldı. 17'nci yüzyıldan itibaren hem Amerika kıtasında hem de Avrupa'da tütün ekimi iyice yaygınlaştı. Kısa sürede önemli bir ticari mal haline geldi ve devletlerin en önemli gelir kaynaklarından biri oldu. Tütün, Osmanlı coğrafyasına 1570'li yıllarda girdi. 1583 yılında ilk kez Milas'ta üretilen tütün, 1598'den İngiliz, Fransız ve Hollandalı tüccarlar tarafından başta İstanbul olmak üzere imparatorluğun büyük şehirlerine getirilmeye başlandı. Ardından ticareti ve tütün tüketimi yayıldı. Tütün ile ilgili tartışmalarsa bu tarihten sonra başladı. Osmanlı tarihinde tütün, 1609 yılında Sultan Ahmed döneminde yasaklandı. Tütün ekiminde tütün böceklenmesin diye mumun kullanılması yüzünden mum fiyatları iki misline çıkınca, 1614'te tütün içilmesi ve ekilmesinin yasaklandığına dair tekrar bir ferman çıkarıldı. Yasaklar IV. Murad zamanında sıkı şekilde uygulandı. Tütün ekme ve içme yasağı bazı aksamalarla 1649'a kadar sürdü. Şeyhülislam Bahâî Efendi'nin 1649'da tütünün mubah olduğuna dair fetva vermesinin ardından yasak resmen kalkmasa da uygulanmaz oldu. Osmanlı tarihçileri arasında önemli bir yeri olan Peçuylu İbrahim, tütünün yayılmasını 'İnsanlar arasında o kadar rağbet gördü ki, ayak takımından bazı insanların tütünü çok içmelerinden hâsıl olan duman yüzünden kahvehanelerde insanların birbirini görmesi güçleşirdi. Sokaklarda ve pazarlarda insanların lüle ellerinden düşmez olup birbirinin yüzüne gözüne puf puf ederek sokakları ve mahalleleri kokuttular ve tütün üzerine şiirler yazarak münasebetsiz bir halde okuttular. Bu yüzden birçok münakaşalar oldu. Bunun kötü kokusu hemen her içenin sakalını, bıyığını, sarığını ve hatta iç çamaşırlarını ve evinin içini kokuttuğu gibi, halı keçe gibi evlere serilenleri de yer yer yaktığı, külü ve kömürü ile her tarafı kirlettiği, uyuduktan sonra dimağa çıkan kötü kokusu ve bunlar kâfi değilmiş gibi daima kullanmanın neticesi olarak çalışmaktan ve elleri is görmekten geri kaldılar' şeklinde anlatır. 1633'te meydana gelen büyük İstanbul yangını, şehrin önemli bir kısmını yok etmişti. Bu hadise üzerine kahvehanelerde hoşnutsuzluk dile getirilmeye başlandı. IV. Murad otoritesini daha yeni kuruyordu. Yangının sebebi kahvehanelerde tütün içilmesi olarak görüldü. Bu durum karşısında sultan bir ferman vererek, kahve ve tütün içilmesini yasakladı ve kahvehaneleri kapattı. Bir yıl sonra meyhaneler de kapatıldı ve içki yasağı başladı. Bu yasaklara uyulup uyulmadığı bizzat IV. Murad tarafından sıkı ve sert bir şekilde denetlendi. Onun hükümdarlığı süresince de bu yasaklar uygulandı. 17'nci yüzyılın ortalarında Makedonya, Marmara ve Ege bölgeleri ile Halep ve Lazkiye'de tütün ekimi yoğun olarak yapılmaya başlandı. Tam iki asır sonra Osmanlı Devleti'nin yüzde 38'inde 150 bin çiftçi, yaklaşık 1 milyon dönümde tütün tarımı yapıyordu. Tütün ticaretinde Selanik, Yenice-i Karasu, İzmir, Lazkiye, Halep, Şam, İskenderiye, Kahire ve Samsun gibi şehirler öne çıkıyordu. 1688'de gümrük vergisine tabi tutulan tütünün bir süre sonra tarımından da vergi alınmaya başlandı. O kadar önemli bir ürün hâline gelmişti ki, imparatorluk yönetimi 1861'de ithal edilen maddelerin gümrüklerini yüzde 5'ten yüzde 8'e çıkartırken, ham tütünün ithalini yerli üretimi ve ticareti korumak amacıyla tamamen yasakladı. Mamul tütün ürünlerini de o zamana kadar hiç görülmemiş bir şekilde yüzde 70-75 oranında vergilendirdi. 18'inci yüzyıldan itibaren tütün gelirlerinin hazinenin önemli gelir kaynakları içinde yerini alması, bu sektörü diğerlerine göre daha önemli ve ayrıcalıklı hale getirdi. O dönemde tütünden alınan vergi bütçenin yüzde 1'i civarındayken, bu oran 19'uncu yüzyılın ikinci yarısında yüzde 5'e ulaşmıştı. Bu yüzden 17'nci yüzyılda tütün lehinde risale yazan bir kişi devlet nazarında tehlike arz ederken, 19'uncu yüzyılda tütün aleyhinde bir risale yazan, devlet nazarında tehlikeli kabul ediliyordu. Amerika kıtasından Avrupa'ya aktarılan tütün, ilk başta kutsal bir bitki ve eşsiz bir şifa kaynağı olarak görülmüştü. 16'ıncı yüzyılın sonlarına dek pahalı bir ürün olduğu için dar bir çevrede kaldı. Tütün, Avrupa'da hızla yayılırken, bir taraftan da aleyhine kitaplar yazılmış ve yasaklanmalar başlamıştı. Bu tarihlerde tütün aleyhine 'Baca süpürücülerinin İşi / Tütün dostlarına bir ihtar' başlıklı bir kitap yayımlandı. Kitapta, 'Hint tütünüyle zehirlenmektense İngiliz kenevir ipiyle boğulmak daha iyidir' deniyordu. 1604'te İngiliz Kralı I. James tütün aleyhine kaleme aldığı yazısında 'Milletler arasında, bizde yerleşmiş olan çok tütün içmek âdetinden başka ahlakı bozan bir şey yoktur... Tütünsüzlüğe tahammül edemeyen insanlarla harpte ne yapılabilir' diyordu. 17'nci yüzyılın başlarında tütün kaynaklı yangınların çıkması sebebiyle İngiltere, Danimarka, Rusya gibi birçok ülkede tütün yasaklandı. Tütün bazı ülkelerde sadece eczacılar tarafından satıldı. Papa VIII. Urbanus, 1642'de tütün içilmesi aleyhine bir emir yayımladı. Bu yasakta kilise görevlilerinin tütün bağımlısı olup, dini vazifelerini tütün yüzünden aksatmalarının rolü vardı. Fakat bütün yasaklara ve cezalara rağmen tütün tüketimi devam etti. Papanın yasağı ise 1750'de kaldırıldı. Tütün başlangıçta çubuk ve pipolarla içiliyor veya enfiye olarak çekiliyordu. Tütünü çiğneyerek kullananlar da vardı. Daha sonra tütün yapraklarına ve ince kâğıtlara sarılarak bugünkü sigara ortaya çıktı. 19'uncu yüzyılın ortalarında sigara fabrikaları kuruldu. İşin en ilginç tarafı değişik dünya dillerinde sigara 'çekmek' veya 'dumanmak' kelimeleriyle kullanılırken bizim dilimizde 'içmek' kelimesiyle kullanıldı. Birinci Dünya Savaşı sırasında, işgal güçlerinin dört koldan saldırdıkları bir dönemde yaygınlığı iyice artmıştı sigara, alkol ve uyuşturucu madde kullanımının. İngilizler, İstanbul'u işgallerinden itibaren, gemiler dolusu sigara ve içki getirerek Müslüman halka parasız olarak dağıtmışlardı. Bu da savaşın bir parçasıydı. O günlerde, medeniyetimize yapılan işgal girişimine karşı mücadele ruhunun yıkılmasını önlemek ise dönemin Şeyhülislam'ı İbrahim Haydarizade'ye düşmüştü. Haydarizade'nin himayesinde Dr. Mazhar Osman Uzman ve arkadaşları tarafından 5 Mart 1920'de, Sultan Vahdettin'in izniyle 'Hilal-i Ahdar' kuruldu. Hilal-i Ahdar, daha sonra 'Yeşil Hilal' ve en son 'Yeşilay' olarak değişecekti. 1934 yılında, Bakanlar Kurulu kararıyla Yeşilay'a 'kamuya yararlı dernek statüsü' verildi. Kuruluşundan günümüze bağımlılık türleri arttıkça, Yeşilay'ın tüzüğünde çalışma alanları da çeşitlendi; alkolden sonra sigara, uyuşturucu madde, kumar ve yakın tarihte 'teknoloji bağımlılığı' dahi Yeşilay'ın mücadele alanına dâhil oldu.

Sigaraya karşı savaş Milli Mücadele ile başladı

TÜTÜN AMERİKA’DAN DÜNYAYA NASIL YAYILDI?