Seyahatname'de yer alan sivrisinek vakası

Evliya Çelebi, 17. yüzyılın önde gelen gezginlerinden ve az sayıdaki nesir yazarlarındandır. Kırk yılı aşkın bir süre boyunca hemen hemen bütün Osmanlı ülkesini ve diğer memleketleri dolaşarak Türk kültür tarihinde örneğine rastlanmayan büyük bir seyahatnâme kaleme almış ve günümüzde önemi giderek artan bu eseriyle âdeta bütünleşmiştir. Çelebi bu eseriyle, Osmanlı İmparatorluğu'nun ve çevresinin eksiksiz bir tasvirini ve seyahatlerin eksiksiz bir kaydını sunmaktır. 50 yıllık gezgin Evliya Çelebi kimdir? Bütün gezip gördüğü yerleri okuyucuya anlattığı on ciltlik eseri Seyahatname, sadece gözlemlere dayalı aktarmaları ve anlatımları içermekle kalmayıp, araştırıcılar için önemli inceleme ve yorumlara da olanak sağlayan bu eser, belirli bir çalışma alanını değil, insanla ilgili olan her şeyi kapsar. Bu yönüyle Seyahatname, Türk kültür tarihi ve gezi edebiyatı açısından önemli bir yere sahiptir. 20 maddede seyyah-ı alem Evliya Çelebi kimdir? İstanbul'u semt semt gezen ve çeşitli meclislerle kahvehanelere uğrayarak buralar hakkında bilgiler toplayan Evliya Çelebi, İstanbul dışına ilk seyahati 1640 yılında Bursa'ya yapar. Böylece Çelebi'nin seyahat serüveni başlamış olur. Bu seyahat serüveninde ise Çelebi, imparatorluk topraklarındaki ilginç hadiseleri kendi renkli üslubuyla anlatır. Bunlardan biri de eserde yer alan sivrisinek vakasıdır. Evliya Çelebi'nin dilinden Süleymaniye Camii İzmir'in Menemen ilçesini gezen Evliya Çelebi, günümüzde bilhassa yaz aylarında devam eden ilginç bir sıkıntıya Seyahatname'sinde oradaki insanların diliyle aktarıyor. Çelebi'nin aktardığına göre Menemen'de temmuz ayında özellikle ikindiden sonra sinekler yüzünden şehir içinde kimse kalmaz, herkes bağ ve bahçelere gidip orada yatardı. Sabahleyin ise tekrar şehre dönerlerdi. Eğer biri şehir içinde yatarsa Evliya'nın aktardığına göre sinekler o kişiye aman vermez ve 'Allah korusun' helak ederlerdi. Seyahatname'de yer alan leziz tatlılar Bütün şehir halkı evlerinde bütün eşyalarını, kap ve kacaklarını bırakıp, evlerinin kapılarını da açık bırakarak bağa giderlerdi. Şehir içinde ancak 10 adet adam bekçi olarak kalırdı. Gece kıyafetlerini giyen bekçiler, yüzlerini ve gözlerini sarıp sarmalayıp boyunlarına birer davul geçirerek sabaha dek davul çalardı ve şehri koruyup gezelerdi. Çelebi, davul çalarak sivrisinekten kurtulduklarını söylerdi. Zira ünlü seyyaha göre bu sivrisinekler neyzen gibi 'sazendeydi.' Bu sebeple Menemen halkı her gece sivrisineğe davul çalıyordu. Hatta öyle ki bu durum Aydın, Saruhan, Sığla, Bursa ve Teke sancakları arasında darb-ı mesele (atasözü, deyim) dönüşmüş ve 'Menemen davulu gibi öter' sözü ortaya çıkmıştı. Seyahatname'de meyveleriyle ünlü 10 şehir Menemen ilçesini saran sinekleri halk bir zaman sonra farklı yöntemler için kullanmaya başlamıştı. Şehrin idarecisi bir adama ceza verecek olursa bir gece elini ayağını direğe bağlayıp giderdi. Şehrin idarecisi bu yöntemle suçluları konuşturmaya çalışırdı. Nitekim sabah olduğunda sivrisinek istilaları sebebiyle adamın her yeri şişmiş bulunurdu. Suçlular bu yöntemle bütün işledikleri günahları veya suçları itiraf ederlerdi. Çelebi, sivrisineğin Menemen ilçesini istila etmesini şehrin yerlilerinin ağzından anlattı. Anlatılanlara göre sineklerin padişahı değirmenler tarafında bir kuyu vardı. O kuyu sivrisineklerin kaynağı sayılıyordu. Akşam olduğunda o kuyudan duman duman olup çıkan sivrisinekler şehre yayılıyordu. Pek çok kez belde halkı bu kuyuya neft, katran, çıra, çer çöp atıp ateşe vermişse de 'Nemrud ateşi gibi' göklere yükselen ateşe rağmen yine de kurtulamamışlar. Çünkü Menemen halkına göre bu sivrisinek vakasının altında bir efsane yatmaktaydı. Bu efsaneye göre Menemen' e bir gün Sultan Ahmed zamanında gönlü yaralı bir derviş gelmişti. Bir Ramazan ayında şehre gelen ve beldedeki hiçbir ev tarafından ziyareti kabul edilmeyen derviş, sabah olunca camideki cemaatle görüştü. Bu görüşmede dervişin ağzından şu cümleler çıkmıştı: 'Ey Menemen'in meleme ve uzun emele düşmüş cimri halkı. Bu zayıf kulu bir gece misafirliğe almayıp, 'Kafir de olsa zayıfa ikram ediniz' hadisi emrine uymadınız ise bu hakirin sizlere şu yadigarı olsun: Geceler hatırınız hoş olmasın. Her gece evsiz kalasınız.' diyerek elindeki sivrisinek şekilli balmumunu bir kağıt ile bu kuyuya bırakmış. Çelebi'nin aktardığına göre sinekler bu şehre gelen misafirleri ısırmıyordu. 'Sanki Acem'de Kaşiyan akrebinin misafirlere zarar vermediği gibi bu şehir de sivrisinek ile tılsımlı olup bir şekilde defedilmesi mümkün olmamıştır.' Fakat misafirler de ister istemez halka ayak sağlamak durumunda kalıyordu. Zira insansız şehirde gece kalmanın ne anlamı var diye düşünerek, şehir halkına uyup Misafir Bağı denilen yerde konaklıyorlardı. Kaynak: Evliya Çelebi- Seyahatname

Seyahatname'de yer alan sivrisinek vakası

Osmanlı İmparatorluğu'nun eksiksiz tasviri: Seyahatname