Selçuklu’nun başarılı veziri Nizamülmülk’ün Haşhaşilerle mücadelesi

Babası Ali bin İshak, Gaznelilerin Tûs vekili ve Nûkân kasabasının reisiydi. Annesini henüz bebekken kaybeden Nizamülmülk'ün eğitimiyle babası ilgilendi. Nizamülmülk, Kur'an-ı Kerim'i hıfzını tamamladıktan sonra Halep'te, İsfahan'da, Nîşâbur'da ve Bağdat'ta hadis okudu ve bazı muhaddislerden hadis rivayet etti. Onun Hasan Sabbah ve Ömer Hayyam ile arkadaş olduğu ileri sürülür. Ancak 1018 doğan Nizamülmülk'ün 1046-47 veya 1053 doğan Hasan Sabbah ile birlikte aynı hocanın öğrencisi olması uzak bir ihtimaldir. Nizamülmülk, bir süre Alparslan'ın veziri tarafından idarî hizmetlerde görevlendirildi, daha sonra onunla geçinemeyip Çağrı Bey'in yanına Merv'e gitti ve kendisinden büyük ilgi ve yakınlık gördü. Çağrı Bey'in Nizamülmülk'ü oğlu Alparslan'a takdim ederken onu bir baba gibi kabul etmesini istediği rivayet edilir. Nizamülmülk Batınilerle nasıl mücadele etti? Yönetici, yapacağı her işte Allah'ın rızasını gözetmeli, O'nun emrine boyun eğerek, yoluna ve kuluna hizmet etmelidir. Nizamülmülk, idarî ve siyasî kabiliyetleriyle Alparslan'ın dikkatini çekti. Bu nedenle Alparslan, tahta geçtikten bir ay sonra Kündürî'yi azledip yerine Nizamülmülk'ü tayin etti. Malazgirt Muharebesi hariç Alparslan'ın bütün seferlerine katılan Nizamülmülk, bu savaşların kazanılmasında ve Kutalmış'ın isyanının bastırılmasında önemli rol oynadı. Sultan Melikşah zamanında Büyük Selçuklu Devleti için ciddi bir tehlike teşkil eden Hasan Sabbah ve adamlarıyla mücadeleyi bir devlet politikası haline getirdi. Sultan Melikşah, Hasan Sabbah'a karşı bir askeri harekât başlatmadan önce bir mektup göndererek faaliyetlerinden vazgeçmesini, aksi halde kalelerini yerle bir edeceğini bildirmiş, Hasan Sabbah ise sultana verdiği cevapta Nizamülmülk'ü entrikacılıkla suçlamıştı. Nizamülmülk'ün idarî tasarruflarını, evlât ve kölelerinin önemli mevkileri ele geçirmelerini bahane ederek onu sultana şikâyet ettiler. Sultan Melikşah bu şikâyetler üzerine Nizamülmülk'ü huzuruna çağırıp dinledi. Her defasında onu haklı bularak yetkilerini arttırdı ve şikâyetçileri ağır cezalara çarptırdı. Âlimlerle meşveret yapmalı ve onların tavsiyelerini dikkate almalıdır. Nizamülmülk'ün muhalifleri onun, evlâdının ve adamlarının devlet içinde devlet haline geldiklerini, halkın bunlardan rahatsız olduğunu bildirip Melikşah ile Nizamülmülk'ün arasını açmaya çalıştılar. Bunun üzerine Melikşah, Nizamülmülk'e haber göndererek yetkilerini aştığını ve hükümdarlıkta ortağı haline geldiğini bildirip kendisini vezirlikten azletmekle tehdit etti. O güne kadar bilgece sözlerle Sultan Melikşah'ı sakinleştiren Nizamülmülk bu defa sert bir üslûpla, yaptığı iyilikleri ve idarî hizmetleri sultana hatırlatıp kendisini vezirlikten azlettiği takdirde tacının ve devletinin yok olacağını söyledi. Melikşah bu gerginliğe rağmen onu görevden almadı. Devletin bekası için Nizamülmülk'ten 20 tavsiye Bir köyde konakladıkları sırada Nizamülmülk, bir bâtınî fedaisi tarafından öldürüldü. Cenazesi İsfahan'a götürülerek buradaki türbesine defnedildi. Katili bu cinayete azmettirenler arasında Melikşah'ın, Terken Hatun'un ve Hasan Sabbah'ın bulunduğu rivayet edilir. Ancak bazı kaynaklarda Melikşah'ın Nizamülmülk'ün katlinden dolayı çok büyük üzüntü duyduğu ve yemin ederek olayla ilgili olmadığını belirttiği kaydedilmiştir. Bâtınilerin öldürdüğü ilk devlet adamı olarak kabul edilen Nizamülmülk'ün ölümünden 35 gün sonra, Sultan Melikşah vefat etti ve Nizamülmülk'ün, kendisinin vezirlikten uzaklaştırılmasıyla taç ve tahtının yok olacağına dair sözleri bir keramet olarak yorumlandı. Nizamülmülk'ün çocuklarından ve torunlarından bir kısmı Büyük Selçuklulara ve Abbasîlere vezir oldu; diğerleri de önemli devlet makamlarına getirildi. Sultan ilimle ve ilim adamlarıyla dost olmalı ve onlarla düşüp kalkmalıdır. Devlet kapısının şikâyetçilere daima açık olmasını isterdi. Âlimlere ve sûfîlere saygı gösterir, onları ayakta karşılar ve sohbet meclislerine katılmaktan zevk alırdı. Mezhep çatışmalarını ortadan kaldırmak istemişti. Nizamülmülk, başta Hasan Sabbah olmak üzere Bâtınilerle askerî, siyasî ve ilmî metotlarla mücadele etti ve bundan dolayı Bâtınilerce baş düşman ilân edildi. Sultan Alparslan ve Melikşah zamanında birçok savaşta önemli rol oynayan Nizamülmülk, orduya çok önem verdi. Büyük Selçuklu ordusunu yalnız o devrin değil Ortaçağ'ın en güçlü ordusu haline getirdi. Büyük Selçukluların merkez ve saray teşkilâtını tesis etti ve İslam geleneklerine uygun biçimde mahkemeler kurdu. Nizamülmülk'ten 25 alıntı Alparslan'la iktidarı boyunca ve Sultan Melikşah ile son zamanlarına kadar büyük bir ahenk içinde çalıştı; Büyük Selçuklu Devleti, Melikşah zamanında onun çabalarıyla gücünün zirvesine ulaştı. İslam eğitim tarihinde önemli bir yeri olan Nizamülmülk, Bağdat başta olmak üzere çeşitli şehirlerde 'Nizâmiye medreseleri' diye anılan ilk resmî eğitim kurumlarını kurdu ve ilmin gelişmesi için gayret etti. Bu dünya, hükümdarların amel defteridir. İyi olurlarsa iyilikle, kötü olurlarsa kötülükle, nefretle anılırlar. Bâtıniler, İslam esaslarını insanı dalalete sürükleyecek şekilde dini bağlamından tamamen saptıran; haramı helal kabul ederek Kur'an ve sünnet dairesinden çıkan bir görüştü. Ayet ve hadislerin görünürdeki manasını kabul etmez; gerçek anlamlarının ancak masum imamlar vasıtasıyla öğrenilebileceğini ileri sürerlerdi. Bâtıniler, Abbasiler ve Selçuklulara karşı fikrî, siyasî ve askerî alanda önemli mücadeleler vermişlerdi. Hasan Sabbah, Bâtınilerin beyinlerini yıkamak suretiyle Selçuklu Devleti'ne karşı isyana sevk ediyor; Selçuklu devlet adamı ve kumandanlarını katlettiriyordu. Alamut'u ele geçirdikten sonra burayı karargâh edinen Sabbah, Selçuklulara karşı pek çok faaliyette bulundu. Hasan Sabbah kurduğu örgütün üyelerine önce esrar çektirerek zihinlerini bulandırıyor sonrasında ise Bâtınî düşünceyi benimsemeyenleri katletmek üzere görevlendiriyordu. Adamlarına eğitimi yasaklayarak, onları cahil bırakıyordu. Fedaîler Hasan Sabbah'ın emirlerini mutlak manada yerine getiriyor ve hançerle muhaliflerini bertaraf ediyorlardı. Nizamülmülk kimdir? Nizamülmülk nasıl öldürüldü? Hükümdar, memleketin yıkılmasına çalışan, haram iş işleyen, devlet sırrını açıklayan, diliyle hükümdara dalkavukluk ederken, kalbiyle düşmanlık eden suçluları bağışlamamalı. Nizâmülmülk, Sultan Melikşah ile birlikte Selçuklu Devleti için ciddi bir tehlike teşkil eden Hasan Sabbâh ve Bâtınilerle mücadeleyi bir devlet politikası olarak benimsemişti. Hem askerî sahada hem de kurdukları Nizamiye Medreselerinde yetiştirdikleri âlimlerle dinî sahada Şiî-Bâtınî düşünceye karşı sistemli bir mücadele verdiler. Nizamülmülk, halkı Şiî-Bâtınî düşünceye karşı korumak ve ehlisünnet akidesini güçlendirmek için ülkenin her tarafında medreseler açmaya karar verdi ve Sultan Alparslan'ı bu medreselerin açılması hususunda teşvik etti. Nizamiye Medreseleri'nin en ünlüsü Bağdat Nizamiye Medresesi'ydi. Bu medreselerde yetişen öğrenciler Sünnî İslam dünyasını tehdit eden Şiî-Bâtınî düşüncenin yerleşmesine engel oldular. Böylece bu tür akımların tesiri azaldı ve sapkın düşünceler giderek yok oldu. Haşhaşi terörü o kadar etkili olmuştu ki devlet adamları zırhsız gezemiyor, halk korkudan evinden çıkamıyordu. Hasan Sabbah, Selçuklu Devleti'ni zayıflatan ve Türk-İslam birliğini tehdit eden en büyük fitne oldu. Tarihçiler, o devri felaket yılları olarak adlandırır. Tapınak Şövalyeleri ve bunların asırlar sonraki hâli Masonluğun, Bâtınilerden ilham aldığı iddia edilir. Bin yıllık 'toplum yönetme' sanatı: Nasihatü'l Müluk Sultan, istişare ve görüş alışverişine değer vermeli ve acele karar almamalıdır. Çünkü padişah için sağlam görüş, güçlü bir ordudan daha iyidir.

Selçuklu’nun başarılı veziri Nizamülmülk’ün Haşhaşilerle mücadelesi

BÜYÜK SELÇUKLU VEZİRİ: NİZAMÜLMÜLK