Selçuklu şehrinin özellikleri

Şehir kelimesinin kökeni 🔷 Farsçadan gelen bir kelime olan şehrin Arapçadaki karşılığı 'Medine'dir. 'Ünlü, belirgin, şöhret bulmuş, öne çıkmış, şanlı' anlamına gelir. Şehir aynı zamanda 'medeniyetin tezahür ettiği yer' olarak bilinir. 🔷 Türk Dil Kurumuna göre şehir kelimesi tanımı şu şekildedir: 'Nüfusunun çoğu ticaret, sanayi, hizmet veya yönetimle ilgili işlerle uğraşan, genellikle tarımsal etkinliklerin olmadığı yerleşim alanı, kent, site.' Medeniyetin kökleri: Şehirler Selçuklularda şehirleşme 🔷 Selçuklu sultanları ve devlet adamları şehirleşmeye dair imar çalışmalarına önem vermişlerdir. Bugün Anadolu'dan önce Horasan bölgesinde Selçuklulardan kalan bir şehir kimliği vardır. Medeniyetin kökleri: Şehirler Camilerin fonksiyonu 🔷 Cami, kelime olarak 'cem eden, toplayan' anlamına gelir. İslam şehrinde cami, şehir yapılarının en başında yer alır. Sadece bir ibadet mekanı değil, eğitimin ve sosyal hayatın merkezidir. 🔷 Camide üç öğün ücretsiz yemek verilir. Çevresinde ziyaretçiler ve ibadete gelenler için inşa edilmiş; atların bakımı için bir alan, temizlik için hamam ve bir kütüphane bulunur. 🔷 VAV TV'de ekranlara gelen ve Prof. Dr. Haşim Şahin'in sunduğu 'Doğu'dan Batı'ya Tarih' programının 60. bölümünde de 'Selçuklularda Şehir, Kültür ve Medeniyet' konusu, alanın uzmanı Prof. Dr. Tülay Metin ile konuşuldu. 🔷 Prof. Dr. Metin, caminin fonksiyonunu şöyle özetledi: 'Selçuklu şehirlerinde üçlü yapılanma ön plana çıkar. Cami, medrese ve hamam bir aradadır. Bedenin, ruhun ve aklın temizliği buralarda yapılırdı.' Rey şehri 🔷 Şehir; iç kale, asıl kale ve dış mahallelerden oluşur. Tekstil ve seramikte önemli bir yeri olan şehrin ipekli dokumaları, cilalı porselen tabakları meşhurdur. 🔷 1042 yılında Selçukluların eline geçen şehir, en iyi dönemini Büyük Selçuklu Devleti'nin kurucularından Tuğrul Bey'in buraya gelmesiyle yaşar. Sultan, büyük bir imar faaliyeti başlatır ve kentte bulunan Büveyhi Sarayı'nı tamir ettirip yerleşir. 🔷 Rey, Sultan Melikşah devrinin başlarına kadar Selçuklu Devleti'ne başkentlik yapar. Şehirdeki Selçuklu izi günümüzde de görülür. ◾ Bugün Rey'de bulunan Tuğrul Bey'in kümbeti, devasa büyüklüğü ve mimarisiyle turistlerin ilgi odağıdır 🔎 Kümbet nedir? Selçuklu İsfahan'ı 🔷 Arapça kaynaklarda 'Sibahan, İsbahan' şeklinde geçen şehir 'atlı askerler' anlamına gelir. Şehir tarih boyunca içinde yetişen meyvelerin lezzeti ve bolluğu sayesinde güzel anılır. 🔷 Şehrin Selçuklulara geçişi, 1051 yılında Tuğrul Bey'in gayretleriyle olur. Hükümdar şehre girdikten sonra üç yıl vergi almaz ve kentin imarı için 500.000 dinar harcar. 🔷 Alp Arslan'ın oğlu Melikşah, Selçuklu Devleti'nin merkezini Rey'den buraya taşıyınca şehirde büyük bir imar faaliyeti başlatır. İran cami mimarisinin en güzel örneklerinden biri olan Cuma Camii, bu dönemde inşa edilir. Selçuklu tarihi hakkında bilinmesi gereken terimler 🔷 Selçuklular şehri, ilim merkezi yapar. Melikşah, Medrese-i Celali adında büyük bir medrese yaptırır. Ünlü devlet adamı Nizamülmülk de sufiler için hankah ve medrese inşa ettirir. İki büyük isim de yaptırdıkları eserlerin yanı başına defnedilir. 🔷 Şehir, Selçuklu sonrası inşa edilen eserlerle de güzelliğini devam ettirir. Timurlular, Karakoyunlular ve Safevilerin elinde bir dönem yaşar. İsfahan'ın en ihtişamlı zamanı, Safevilerin yönetiminde olduğu I. Abbas dönemi olarak kabul edilir. 🔍 Hankah nedir? 🔷 Sunucu Prof. Dr. Haşim Şahin'in 'Bugün İran coğrafyasına gitsek, Selçukluya dair ne buluruz?' sorusunu konuğu Prof. Dr. Tülay Metin şöyle cevapladı: 'İsfahan'da en güzel eser, Melikşah zamanında yapılan Büyük Camii. Onun dışında Rey'deki Burc-u Tuğrul. Bunun dışında Selçuklulara ait çok önemli eserler var. Maalesef bölge insanı, Selçuklu eserlerinden bihaber. Tebriz, İsfahan, Şiran ve Yezd'e mutlaka gitmeli, bu şehirler Selçuklu kimliğini koruyor.' 'Dünyanın yarısı' İsfahan Selçukluların şehir politikaları 🔷 Fetih ruhuna sahip Selçuklular, Muş'ta yapılan Malazgirt Savaşı'ndan hemen sonra İzmir'e kadar ulaşırlar. Aynı yıl Kudüs'ü fethettiler. Bir taraftan Suriye'ye ilerlerken diğer taraftan Anadolu'ya yönelirler. Gittiklere yerlerde kendilerine has yapılar inşa ederek şehirler kurarlar. 🔷 Şehrin merkezinde yönetici yaşar. Çarşı, tam merkezde bulunur. Gürültü ve kokuya sebep olabilecek mesleklere ait dükkanlar, kentin dışında tutulur. Büyük Selçuklu Devleti nasıl kuruldu? Şehirdeki çıkmaz sokaklar 🔷 Selçuklu şehirlerinde bulunan çıkmaz sokaklar, mahalle kültürünün önemli bir parçasıdır. ◾Sokaklara kimin girip çıkacağını kontrol etmek, çocukların güvenliğini sağlamak ve mahalle kültürü oluşturmak için çıkmaz bir sokak oluşturulur. Kadınlar gece ve gündüz boyunca rahatlıkla çıkmaz sokakta dışarı çıkabilir. 🔷 Günümüzde hala var olan çıkmaz sokaklardaki insanların çok eskiden beri orada oturduğu ve komşuluk bağlarının çok kuvvetli olduğu görülür. İslam şehrinde 'çıkmaz sokak' ne ifade eder? Şehrin dini meydanı: Namazgah 🔷 Selçuklu şehirlerinin önemli yapılarından biri de namazgahlardır. Bu yapılar surlarının dışında, yolcuların, seyyahların ibadet etmeleri için yapılmış ibadet mekanıdır. 🔷 Bayram namazları burada kılınır. Sultan, devlet erkanı ve halk namazgahta toplanır, bayram namazını kılar. Yağmur duasının da yine namazgâhta yapıldığı görülür. ◾ Selçuklulardan günümüze kadar gelen pek çok namazgah vardır. Camilerin temelini oluşturan ibadet mahali: Namazgah Şehrin vazgeçilmezi: Ulu camiler 🔷 Şehrin genelde tam merkezinde yer alan ulu camiler aynı zamanda fethin sembolüdür. Cami-i Kebir, Fatih Camii, Fetih Camii olarak da adlandırılan bu yapılar, şehrin nüfusunun tespit edilmesinde de büyük rol oynar. 🔷En büyük cami olmasından dolayı cuma namazları buralarda eda edilir. Dini özelliklerinin ötesinde ticaretten sosyal hayata kadar hayatın merkezi noktasıdır. Bursa'nın Ayasofya'sı Ulu Camii Türk şehrinin mührü: Çift başlı kartal 🔷 İslam'dan önce daha çok rastlanan çift başlı kartal motifi, Türk şehirlerinin girişlerine işlenir. Kartal, güç, kuvvet ve yüceliği temsil eder. Motifine manevi bir anlam yükleyen Türkler, kartalın kendilerini düşman saldırısından, nazardan ve birçok kötülükten kurtacağına inanırlar. 🔷 Surlara, cami ve medreselere, saraylara; koruyucu ve hakimiyet sembolü olarak çift başlı kartal motiflerini yerleştirirler. Selçuklu bayrağında mavi zemin üzerine çift başlı kartal yer alır. İslam sanatında zirve: Selçuklu çinileri