Saraydan seyyar satıcılığa: Şehzade Mehmet Abid Efendi

Sultan Hamid'in en küçük oğlu olan Şehzade Mehmet Âbid Efendi, 1904 senesinde Yıldız Sarayı'nda Saliha Nâciye Hanım'dan dünyaya geldi. Sultan Abdülhamid ona küçükken vefat eden kardeşinin ismini verdi. Şehzade Mehmet Âbid Efendi henüz 4,5 yaşında Sultan Abdülhamid haledildi. Sultan II. Abdülhamid'in Selanik'teki yıllarında yanında Âbid Efendi de vardı. II. Abdülhamid'in yanında Şehzade Mehmet Âbid Efendi'nin dışında, diğer oğlu Abdürrahim Efendi, kızlarından da Şâdiye, Ayşe ve Refia Sultan yer alıyordu. Abdürrahim Efendi tahsil; kızlar ise evlilik vesilesiyle İstanbul'a dönse de Şehzade Mehmet Âbid Efendi yaşının küçüklüğü sebebiyle hep babasıyla beraber kaldı. Hükümetçe tayin olunan İttihatçı muallimler, kendisine ders okuttular. İttihatçılar, Rumeli'yi 4 sene içinde kaybeden kendileri değilmiş gibi, Âbid Efendi'ye milliyetçilik dersi veriyordu. Balkan Harbi'nden sonra Beylerbeyi Sarayı'na getirildiler. Şehzade Mehmet Âbid Efendi, 13 yaşında babasını kaybetti. Galatasaray Lisesi ve Harbiye'de okudu. 1924 yılında hanedan sürgününde mülâzım-ı evvel (üsteğmen) rütbesinde idi. Diğer hanedan mensuplarının çoğu gibi ilk önce Beyrut'a daha sonra Nice'e gitti. Buradan Paris'e giderek 1936'da Sorbonne Hukuk Fakültesi ve 1937'de Siyasî İlimler Fakültesi'nden mezun oldu. Sorbonne'dan hukuk doktorası aldı. Ayrıca Ecole Nationale des Langues Oriantales Vivantes Fars Dili ve Edebiyatı kısmını bitirdi. 1924'teki hanedan sürgününde Mısır' a yerleşmek istediyse de vaktiyle kendisine vezir rütbesi verilmediği için hanedana soğuk duran Melik Fuad, hanedan mensuplarının Mısır'a girmesine müsaade etmedi. Abid Efendi de tekrar Beyrut'a yerleşti. Ağabeyi Selim Efendi gibi Cünye'de ve yazları Âliye'de oturdu. Sonra Paris'e gitti. Ablası Ayşe Sultan ile kaldı. Seyyar sabun satıcılığı ile hayatını kazandı. 1936 yılında Sultan Hamid'in tüfekçibaşısı Matlı Cemal Paşa'nın oğlu ve Arnavutluk hükümdarı Ahmed Zogu'nun kızkardeşi Seniye Hanım ile evlendi. Bu evlilik Ankara'yı tedirgin etti. Çünkü Zogu'nun oğlu yoktu ve Âbid Efendi'nin tahta çıkma ihtimali vardı. Bu yüzden de hükumet diplomatik manevralara girişti. Âbid Efendi, 1939'da İtalyan işgaline kadar 3 sene Arnavutluk'un Paris sefiri oldu. 1940-1948 arası kısa aralıklarla Toulouse, Nice, Madrid, Lizbon, Kahire, İskenderiye ve Tiran'da yaşadı. İtalyan işgali nedeniyle Zogu ve ailesi de sürgüne çıktı. 1948'de boşanmak zorunda kaldı. Bir yandan da büyük bir maddî sıkıntıya düşse de şerefine düşkün olan Âbid Efendi, Paris'te yaşayan eski Osmanlı vatandaşı gayrimüslimlerin ve Fransız hükûmetinin yardım tekliflerini geri çevirdi. Sevdiği, ancak hayatın pahalı olduğu Paris'i terk etmek zorunda kaldı. 1966'da gittiği Beyrut'ta bir talebe pansiyonuna yerleşti. Ömrü boyunca hiçbir devlet tabiiyetine girmeyen Şehzade Mehmet Âbid Efendi, bu nedenle de düzenli bir işe sahip olamadı. Suudi Arabistan Kralı Faysal, kendisine maaş bağlayıp diplomatik pasaport verdi. En çok desteği kendisinden gördüğü ablası Ayşe Sultan'ın oğlu Ömer Nami Bey'in misafiri iken Beyrut'ta sokakta geçirdiği bir kalb krizi üzerine vefat etti. Şam'da Süleymaniye Câmii hazîresinde sürgünde vefat eden diğer hanedan mensuplarının yanına defnedildi. Âbid Efendi çok zeki, kültürlü ve tarihe meraklıydı. Son zamanlarında vakti kütüphanelerde, kitapçılarda geçerdi. Pürüzsüz İstanbul Türkçesi ve Fransızca'dan başka, Arapça ve Farsça bilirdi. Babası ile alâkalı hatıralarını yazması hususunda çok teklif aldı. Ancak her şeyi şüpheyle karşılayan bir tabiatı vardı. Gazetecilerin kendisiyle görüşme taleplerini umumiyetle geri çevirirdi. Babası hakkında sorulan suallere 'Onun gibi bir padişah, küçük bir çocuğa ne anlatabilir! Hele benim gibi İttihatçıların elinde büyüyen bir çocuğa!' diyerek latifeyle karşılık verirdi. Âbid Efendi, yakın akrabaları dışında pek kimseyle görüşmemiş, özellikle gazetecilerden uzak durmuştu. Onu tanıyanlar ailesi haricinde sadece çok yakın bir-iki dostu ile mektuplaştığını anlatırlarken, 'Bizi sevmeyenler halimi görerek sevinir, sevenler ise üzülür. Gazetecilerden, reklâmdan ve reklâmın insanlar üzerinde yansıttığı çiğ ışıktan hoşlanmıyorum. Geçmişin hatıralarını anlatıp da ne yapacağım? Hatıralar insanın içinde yaşayan şahsî şeylerdir.Politikayla zaten alâkadar olmuyorum, hususi hayatım da tamamiyle bana aittir' dediğini söylüyorlardı.