Posta pullarından İstanbul panoraması

Ülkemizde ilk posta pulu 1 Ocak 1863 tarihinde tedavüle çıkarıldı ve 13 Ocak 1863'te Sultan Abdülaziz fermanıyla kullandırılmaya başlandı. İlk pul üzerinde Sultan Abdülaziz'in tuğrasına yer verilmiş olup dikdörtgen şeklinde ve dantelsiz olarak çıkarıldı. Bu pullar ince sigara kağıdı üzerine Darphane-i Amire'de taş baskı tekniğiyle, beyaz üzerine siyah olarak basılmış ve sonra aniline boyaya batırılmış süngerle boyanmışlardır. Tuğra ve desenler Abdülfettah Efendi tarafından çizilmiş, Ensercioğlu Agop tarafından basımı gerçekleştirilmiştir. Osmanlı Devleti, 1863 yılında ilk posta pulunu bastı ve postada kullanmaya başladı. Böylece, Asya'da yapışkan posta pulu basan ikinci bağımsız devlet Osmanlı Devleti oldu. 1920 sonlarından 1940 yılına kadar Türkiye, bir miktar pulu sergi ve demir yollarının açılışları için *sürşarjladı. Takip eden on yıl içinde Türkiye'nin pul basımı çok çeşitli hale geldi. 1937 yılına kadar Türkiye'nin pulları oyma baskı veya tipografi yöntemiyle basılıyordu. 1937 yılında litografi, 1938 yılında ise fotogravür yöntemiyle pul basıldı. 2012 yılında ise Türkiye Cumhuriyeti Pulları PTT'nin kendi matbaasında dijital baskı yöntemiyle basılmaktadır. *Sürşarj; bir posta pulunun üzerine ikincil bir baskı işlemi yapılarak pulun üzerinde basılı bulunan değerin değiştirilmesidir. İhtiyaç olan belirli bir değerdeki pulun bulunmasındaki zorluk nedeni ile yapılabileceği gibi stokta kalmış pulların kullanıma sokulabilmesi amacı ile de yapılabilir. Kullanımı 1863 yılında başlayan posta pulları, o tarihten bu yana yaklaşık 150 yıl boyunca çeşitli tür ve değerlerde tedavüle çıkarıldı. Pulların üzerinde önceleri yalnızca ülke ismi ve fiyat bilgileri yer aldı. Tema olarak kültürel, sanatsal, bilimsel ve edebi açılardan değer taşıyanlar işlendi. Pullar, İstanbul'u dünyaya duyuran, çoğu kez gözden kaçırılan küçük fakat etkili olan kaynaklar aslında. Ankara Üniversitesi'nin Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü öğretim üyelerinin hazırladığı 'Pullarda İstanbul' İstanbul'un tarihine doğru bir yolculuğa çıkarıyor. Posta pulları vesilesiyle, ülkeleri birçok yönden tanıma imkanı sağlandı. 1863'ten beri topraklarımızda kullanılmaya başlayan pullar, 1913'ten itibaren İstanbul'un herkes tarafından bilinen mekanlarını da tema olarak kullandı. *Yukarıda yer alan görseller Ankara Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Hakan Anameriç'in kişisel arşivinden alınmıştır. Posta pullarının ilk örneklerinde dönemin padişahı olan Sultan Abdülaziz'in (1861-1876) tuğrası, eski Selçuklu ve Osmanlı süsleme sanatlarından olan hatai, rumi motifler ve yazı örnekleri yer aldı. 1863'te tedavüle çıkarılan ve herhangi bir resim unsurunun kullanılmadığı bu pullar 'tuğralı pullar' olarak isimlendirildi. Bu ilk emisyondan sonra yoğunlukla Türk bayrağını simgeleyen ay yıldızın kullanıldığı ve 1865-1882 yılları arası tedavüle çıkarılan ay yıldızlı 'duloz pulları' olarak isimlendirilen seri geliyor. Bu pullarda da rumi motifler ve yine yazı örnekleri yer alıyor. 1876'dan itibaren Arap harfleri ile birlikte Latin harflerinin de kullanıldığı yine ay ve süslemeli yazı örnekleri bulunuyor. Posta işlemleri 20. yüzyılın başlarına kadar bu pullar ile yapıldı. Bu seriye 'duloz' isminin verilmesi, bazı kaynaklarda 1865-1882 yılları arasında basılan pulların 'Mösyö Duloz' isimli bir Fransız kalıpçı tarafından basılması sebebiyle olduğu söylenir. 1898'de ilk defa pul üzerinde resim kullanılır. (Larissa kentinde bulunan bir köprünün resmi). Aynı zamanda geometrik şekle sahipt tek pul serisidir. Osmanlı armalı ve tuğralı pulları bundan sonra tedavüle çıkarır. Ay yıldızlı Osmanlı İmparatorluğu pulları 1865 ile 1882 yılları arasında basıldılar. Kalıpların bir Fransız kalıpçı Mösyö Duloz tarafından hazırlanmasından dolayı bu pullara Duloz pulları da deniyor. Bu pullar belirtilen tarih aralığında toplam 6 değişik tipte posta ve takse pulu olarak basıldılar. Bu pulların 6 değişik tipi olmasına rağmen birçok ortak özellikleri mevcut. Pullarda zemin baskısı olarak dört köşede rakamlarla (Arapça) pulun maddi değeri yazılı. Orta kısmında yukarıya doğru bakan bir ay ve yıldız mevcuttur. Ay yıldızın etrafında eliptik bir bant vardır. Bu bantın üzerinde, üst, sağ ve sol kenarlarda siyah baskı (tipografi baskısı) ile 'Posta-i Devlet-i Osmaniye' ve alt kenarda ise pulun değeri eski yazı ile yazılır. Bu siyah baskının üst kısmındaki yazı farklılıkları (Devlet yazısı) bu pullardaki tiplerin ayırt edilebilmelerinde kullanılır. Pulların bazı emisyonlarında baskılarına özen gösterilmediği için pek çok renk farklılıklarına, üst üste baskılara, lekelere, kayık baskılara, dantel hatalarına ve buna benzer birçok hatalara rastlanır. Bazı posta merkezlerinde yeterli sayıda pul bulunmamasından dolayı pullar makas ile ikiye kesilerek yarım olarak da kullanılır. Ayrıca bu pulların 19. yüzyılın sonlarında ve 20. yüzyılın başlarında birçok sahtesi de yapılmıştır. Bu pulların pek bilinmeyen ve Türkçe kataloglarda veya kaynaklarda belirtilmeyen fakat Alman Michel kataloğu Türkiye kısmında belirtilen başka bir farklılığı da mevcut. Bu serilerin 5 kuruştan küçük değerli olan pulları ile yüksek değerli olan pulları arasında şekilsel ve dokusal bir farklılık bulunuyor. Köşelerde eski yazıyla yazılmış rakamların iç köşelerindeki şekiller ve ay yıldızın çevresindeki elipsin içindeki doku farklıdır. Pulların, devletin başkenti ile tanışması Türkiye'de pul kullanımından 50 yıl sonra 14 Mart 1913'te gerçekleşir. Pullarda, 1909'da II. Abdülhamid döneminin sonlarında hizmete açılan Sirkeci'deki Yeni Postahane görüntüsü yer alır. Buradan itibaren İstanbul artık pullara da konu olur. Serinin üzerinde Türk Bayrağı ve İslamiyeti simgeleyen ay yıldız figürleri yer alır. Sağ ve sol yanlara ise sülüs yazı ile ' Devlet-i Osmaniye' ve 'Postaları' yazar. 14 Ocak 1914'te tedavüle çıkan seride ise Süleymaniye Cami ve avlusu, Beyazıt Meydanı, Sultanahmet Camii, Dikilitaş, Çemberlitaş, Kız Kulesi, Yedikule, Rumeli Hisarı gibi mekanların görüntüleri yer alır. Yine sağ ve sol üst köşelerde Türk Bayrağı ve İslamiyeti simgeleyen ay yıldız figürleri yer alır. Yazının sağ ve sol tarafında lale figürleri görülür. Pulun hemen altında ise 'Süleymaniye Camii Şerifi Havlısı' yazılıdır. 15 Kasım 1916'da tedavüle çıkan pullarda Dolmabahçe yer alır. Pulun hemen sol yanında V. Mehmet Reşat'ın bir portresi de görülür. Pul üzerinde sülüs yazı ile 'Devlet-i Osmaniye Postaları' yazısı yer alır, sağ ve sol yanlarda süslemeler bulunur. 29 Mayıs 1953'te tedavüle çıkarılan on iki ayrı tema ve değerden oluşan seride, Fatih Sultan Mehmet'in türbesi görülür. Pulda türbe 1782'de tekrar yapıldığı haliyle resmedilir. Pulun kenarları lale motifi örgülü zarif bir bordürle çevrelenir. 7 Temmuz 1994'te emisyona çıkarılan ve 4 puldan oluşan serideki pulda Üsküdar İcadiye Mahallesi, Cemil Meriç Sokağı'nda bulunan ahşap evlerden biri görülür.

Posta pullarından İstanbul panoraması

İLK POSTA PULU