Osmanlı'nın zarafetini gösteren gizli taşlar

📌 Osmanlı'nın toplumsal ilişkilerdeki nezaket ve hassasiyetinin yanı sıra canlıya verilen değeri gözler önüne seren geleneklere sahipti. 📌 Cami duvarlarına oyularak yapılan yardımlaşmanın gizliliğini esas alan 'sadaka taşları', güven duygusunun pekiştiği 'yitik taşları', at veya atlı araçlara binmeye kolaylaştıran 'binek taşları' ve hamalların yol boyunca dinlenmesini sağlayan 'mola taşları' ile medeniyetimizin zarafetini yansıtır. Bir şifa medeniyeti: Osmanlı 📌 Tarım ve hayvancılıkla uğraşan Osmanlı toplumunda, at, eşek, katır gibi hayvanlar taşıma aracı olarak kullanılırdı. Kadın, yaşlı, çocuk ve kilolu kimselerin bu hayvanlara binebilmesi zor olduğu için birkaç basamak yüksekliğinde kısa sütunlar kullanılırdı. 📌 Atlara veya atlı araçlara kolaylıkla binmeyi sağlayan bu araçlara, binek taşları denirdi. Sokak köşelerine, konakların veya evlerin giriş kapılarının yanına veya ihtiyaç duyulan yerlere yerleştirilirdi. 📌 50-60 cm yüksekliğindeki binek taşları silindir, dikdörtgen ya da çokgen kesitli olarak yapılırdı. 📌 Topkapı Sarayı'nda, padişahlar tahta çıktıkları zaman cülus törenleri düzenler, bir hafta içerisinde ise kılıç alayı ile Eyüpsultan'a giderdi. Ardından burada kılıç kuşanırdı. 📌 Haremin 'Valide Taşlığı'na açılan 'Taht Kapısı' nın yanındaki binek taşını padişahlar, bu törene giderken ve sefere çıkarken kullanırdı. Yerden yüksekliği 64 santimdi. Osmanlı'nın ihtişamlı saltanat geleneği: Kılıç alayı 📌 Eyüp Sultan'daki Cülus Yolu üzerinde bulunan binek taşı, bu türün en güzel örneğini oluşturur. Bu taş, padişah tahta çıktıktan sonra kılıç kuşanma töreni için geldiği Eyüpsultan'da atına kolayca binmesi ve inmesi için kullanılırdı. Mermerden ince işçilikle özenle yapılan bu taş, 62 cm yükseklikte ve üç basamaklıdır. Yola bakan tarafı, atın kolayca yanaşabilmesi için yuvarlatılmıştır. 📌 Eyüp Sultan Camisi'nin dış avlusunda Kadınlar Mahfili'nin önündeki binek taşı yerden yüksekliği 61 cm'dir. İhtiyaç azaldığı için zamanda unutulan binek taşlarının pek çoğu yok oldu. Fakat Eyüp'teki bu iki taş koruma altına aldı. Ayrıca Şehzade Cami, Zal Mahmut Paşa Külliyesi'nde de binek taşları bulunur. 📌Yakın tarihe kadar ağır yükleri taşımaya hamallar yardımcı olurdu. Oldukça güçlü olan bu kişiler, sırtlarında semer denilen ve içi samanla doldurulmuş arkalık ile yüklerini taşırdı. 📌Ağırlığından dolayı tek başına kaldırılması mümkün olmadığından iki kişinin yardımı ile yükleri sırtına alırdı. Yol boyunca durup sırtındaki eşyaları indirerek dinlenme olanağı yoktu. Çünkü yükü tekrar yükleyecek iki kişi bulmak çok zordu. Tam da bundan dolayı, hamalların yol üzerinde bir süre oturarak nefes alabileceği taşlar inşa edildi. Bu, tüm halkını düşünen Osmanlı'nın inceliğini ve zarafetini gösterir. Yerden yüksekliği yaklaşık 70 cm olan bu taşlar silindirik sütun parçalarından oluşurdu. İstanbul'daki camilerin ilginç hikayeleri 📌 Selimiye Camisi'nin dış avlusunda üçgen biçimde mola taşları bulunurdu. İstanbul'un en eski semtlerinden olan Unkapanı'nda bulunan mola taşı, uzun ve yorucu Zeyrek Yokuşu hattında hamalların faydalanması için konuldu. Laleli Camisi'nde, Bursa'da Koza Han'ın giriş kapısının yanlarında da bulunur. 📌 İki yolun köşelerine yerleştirilen taşlara bu isim verildi. Bunlar, dar sokaklarda dönüş yapan at arabalarındaki tekerlek millerinin bina köşelerine çarparak zarar vermesini önlerdi. 📌 Şehzadebaşı Camisi'nin avlu duvarındaki yeşil sütun, Osmanlı dönemi İstanbul'unun ortasını gösteriyordu. Bu sütun aynı zamanda köşe taşı olarak kullanıldı. 📌 Eskişehir Odunpazarı'nda Malhatun Sokağı üzerindeki Orta Cami'nin yanında köşe taşı bulunurdu. Yerden yüksekliği 96 cm'dir. 📌 Yitik taşları, kaybolan eşyaların sahibine ulaştırılmasını kolaylaştırmak için yapıldı. Cami veya medreselerin duvarlarına yerden 1-1,25 m yükseklikte kemerli niş şeklinde oyuk açılırdı. Eşyası kaybolan kişi ilk önce yitik taşına bakar, kendine aitse alır, değilse kesinlikle dokunmazdı. 📌 Taş duvarın içinde bir oyuk görünümde olan yitik taşları, 15. yüzyıl başlarında İstanbul'da ortaya çıkıp tüm Osmanlı coğrafyasına yayıldı. Yitik taşları, Osmanlı'da halkın ahlak, merhamet ve güven duygusunun ne kadar yüksek olduğunu gösterir. 📌 Selimiye Camisi'nde saray hamamına ait olan köşesinde yitik taşı mevcuttur. Sultan III. Murad devri vezirlerinden Sivas Beylerbeyi Murad Paşa tarafından 1580 yılında yaptırılan caminin avlusunda yitik taşı vardır. 📌 Minarenin altında yer alan altıgen kesitli, gövdesinde kemerli deliği olanın yüksekliği 106 cm, genişliği 41 cm'dir. Suya akseden Osmanlı medeniyeti Osmanlı'nın, İslam dinindeki sadaka kültürünü, 'alan elin veren eli görmemesi' prensibiyle sadaka taşlarında buluşturdu. 📌 Ayet ve hadis-i şeriflerde sadaka verilerek muhtaçlara yardım edilmesini fakat bunların gönüllerinin kırılmaması emredilir. Osmanlı, işte bu hassasiyeti sadaka taşları ile sağladı. 📌 Sadaka taşları, genelde caminin görülmeyen yerlerinde, birkaç sokağın birleştiği bir köşede, tekke, dergâh, zaviye, mezarlık, türbe gibi yerlerin yakın çevresinde bulunurdu. 📌 Farklı boylarda olan sadaka taşları genellikle beyaz taştan silindir veya dört köşe şeklinde yapılırdı. Bir kısmı ise havuz, kovuk ve yatay, bazen de oyuklar şeklinde olurdu. 📌Bu zarif uygulama sayesinde, sadakayı bırakan da alan da birbirini görmezdi. 📌Genellikle nakdi yardım yapılsa da giyim, kuşam eşyaları ve çeşitli besinler bırakılarak ayni yardım da yapılıyordu. Yoksullar burada biriken para veya eşyalardan ihtiyacı kadarını alır, kalanını diğer muhtaçlara bırakırdı. 'Zekat taşı', 'zekat kuyusu', 'dilenci mihrabı', 'hacet taşı', 'ihtiyaçgâh', 'fıkara taşı', 'hayrat deliği' olarak da anılırdı. 📌 İstanbul Üsküdar'da Doğancılar İmrahor Camisi'nin ön tarafında bulunur. Yerden yüksekliği 130 cm'di. 📌 Yedikule ile Silivrikapı arasında bulundan Fevziye Camisi'nin giriş kapısında bulunur. Zeytinburnu'nda üzerindeki kabartmalardan dolayı Kazlı Çeşme olarak anılan akarın iki yanında bulunur. İstanbul'un en eski çeşmelerinden biri olan bu yapıyı 1546 yılında Mehmet Bey tarafından yaptırıldı. 📌 Süleymaniye Camisi'nde Hürrem Sultan türbesinin yakınında ve ana hazirenin önündeki avluda olmak üzere 2 adet sadaka taşı vardı. Osmanlı medeniyetinin hassasiyeti 'sadaka ve yitik taşları' 📌 Zeyrek Cami'nin ön tarafında yerden 35 cm yükseklikte kare kesitli sadaka taşı bulunur. Zamanla yolun ortasında kaldı. 📌 Büyük Piyalepaşa Camisi'nin haziresinde yerden 35 cm yükseklikte kare kesitlidir. 📌 Kocamustafapaşa Sünbül Efendi Camisi'nde toplam beş adet sadaka taşı mevcuttur. 📌 Arap Camisi'nin önünde üç adet sadaka taşı bulunur. 📌 Eminönü Yenicami'nin arka tarafında Sultan III. Ahmet Türbesi'nin karşısında sadaka taşı bulunur. Cami merdivenin önünde bulunan taş, kahverengi sütundan yapıldı ve yerden yüksekliği 65 cm'di. 📌 Sultanahmet Camisi'nin kuzey kapısının girişinde oldukça geniş ve sanatkârane oyulmuş iki kovuk bulunur. Bunlar sadaka taşı olarak kullanılmış, ihtiyaç sahipleri için yardımlar bırakırdı.