Osmanlı’nın son yıllarında mesire kültürü

Kağıthane Sadabad, Silahtarağa, Karaağaç, Bahariye, Tersane bahçesi, Aynalıkavak, Veliefendi, Rami, Tophane sırtları, Beşiktaş, Emirgan, Kalender, Büyükdere, Tarabya, Bentler, Sular, Çubuklu, Göksu, Küçüksu, Kandilli, Mihrabad, Kavacık, Çengelköy, Kuleli, Fenerbahçe, Yoğurtçu, Haydarpaşa, Küçük ve Büyük Çamlıca, Bağlarbaşı, Sultantepe, Arapzade, Kayışdağı, Alemdağ, Taşdelen, Sarıgazi, Beykoz, Tokatköy, Yuşa Tepesi, Sultaniye, Hünkar İskelesi tarih boyunca İstanbul halkının yaz aylarında mesire alanı olarak tercih ettiği mekanlardı. Mesire yerleri ve çayırların İstanbul halkı arasında yaygınlaşması ve beraberinde bir kültür oluşturması Lale Devri'nden sonradır. Osmanlı'nın eğlence yerlerinin başında Fransız saray hayatı örnek alınarak oluşturulan Sadabad gelmektedir. Nedim'in 'Gidelim serv-i revânım yürü Sa'd-âbâd'a' şiiri, bu mesire yeri için yazılmıştır. Kağıthane'nin İstanbul halkının en fazla rağbet gösterdiği mesire alanların başında yer alması, padişahların bazen yazları bir müddet Sadabad Kasrı'nda ikamet etmesi, diğerlerine orana ulaşımın kolay olması, devletin özel olarak ilgilenmesi, arazinin genişliği, eşssiz tabiat manzarası, ağaçlık ve çimenlik alanların bolluğu, su tesisleri ile tüm bunların yanında herkesin zevkine ve kesesine hitap etmesi gibi sebeplere bağlıdır. Kağıthane'ye karadan gitmek mümkünse de İstanbullular deniz yolunu da sıklıkla tercih ederdi. Piyade adı verilen ve omuzda taşınabilecek kadar hafif ikişer üçer çifte süslü kayıklarla, kayığı olmayanlar iskelelerde bulunan kayıkçıların birisiyle anlaşırdı. Kara yolundan gidenler ise hayvanlara yahut arabalara binerek mesire yerine ulaşırdı. İstanbul halkının gezmek ve eğlenmek için mesire yerlerine gittiği zamanlar elbette tatil günleriydi. Yeniçeri Ocağı'nın kaldırılmasından önce Perşembe ve Cuma, kaldırılmasından sonra ise sadece cuma Müslüman halkın, cumartesi Yahudilerin, Pazar ise Hıristiyan halkın izin günüydü ve insanlar bu zamanlarda daha çok mesire yerlerine gitmeyi tercih ederdi. İlk dönemlerde kadın erkek karışık gezmenin ve eğlenmenin yasak olduğu Kağıthane'de, derenin bir tarafı kadınlara diğer bir tarafı ise erkeklere ayrılmış olurdu. İstanbullular Kağıthane'de yemek istediklerini birkaç gün öncesinden hazırlar, mesire alanında pişirecekleri etleri ise yanlarında getirirlerdi. Yemek vakti gelince kuzular çevrilir, etler ve kebaplar hazırlanır, evden getirilen yiyeceklerle birlikte sofralar kurulurdu. Adabıyla hoş vakit geçirmek isteyenler, çoluk çocuk tüm aile, ata binmek için gelen zenginler, müsrifler, araba kiralayıp gezen hovardalar, kabadayılar, külhanbeyleri Kağıthane'ye gidenler arasındaydı. Derenin erkeklere ayrılan bölümünde oturanlar para karşılığında saz çaldırırlar, çalgı eşliğinde oynayan çingenelerin dansını seyrederlerdi. Ayı ve maymun oynatıcıların, hokkabazların, canbazların gösterilerini izlemek İstanbulluların vazgeçilmezleri arasındaydı. Çocuklar kurulan salıncaklarda sallanır, yetişkinler ise temiz hava almak için mesire yerinde küçük gezintilere çıkarlardı. Kağıthane bünyesinde bütün toplum kesimlerini barındırdığı için İstanbul'un demografik yapısı hakkında da bilgi sahibi olunacak bir portre sunuyordu. Kağıthane İmparatorluğun yıkılışına kadar halka hitap eden bir mesire yeriydi. Fakat Kağıthane'nin kalabalık yapısından hoşlanmayan İstanbul halkı, kalabalık yerine daha sakin ve nezih yerleri tercih edenler, aile mahremiyetini gözetenler, kendi meşreplerine göre mesire yerlerini tercih etmişlerdir. Bentler, Çamlıca ve Fenerbahçe, Göksu ve Küçüksu, Büyükdere, Yeniköy ve Tarabya bu anlamda elit kesimin ilgi gösterdiği yerlerdi. İstanbul halkının rağbet gösterdiği mesire yerleri tarih boyunca devlet tarafından denetime tabii tutulmuştu. Mesire yerlerine hangi gün gidileceği, buralarda nasıl davranılacağı aksi durumlarda nasıl cezalara tabi tutulacağı devlet tarafından yayınlanan tenbihnamelerle halka duyurulmuştur.

Osmanlı’nın son yıllarında mesire kültürü

Osmanlı’daki mesire yerleri