Osmanlı'nın ilk baskı eserleri

📌 Avusturya'dan Osmanlı'ya sığınan bir mühtedi olan İbrahim Mütefferika devrin Sadrazamı Nevşehirli Damat İbrahim Paşa'ya 'Matbaanın Gerekliliği' isminde bir risale sunarak bu matbaada İslami ilimlerden ziyade müsbet yani sosyal bilimler alanında yayın yapacağını ifade eder. Sadrazam Nevşehirli İbrahim Paşa, Şeyhülislam Yenişehirli Abdullah Efendi ve Sultan III. Ahmed'ten izin alan İbrahim Müteferrika, Yirmisekiz Çelebi Mehmed Efendi ile birlikte 1727'de ilk matbaayı açar. 10 soruda Osmanlı'da matbaa ve İbrahim Müteferrika 📌 Eser İsmâil Cevherî'nin meşhur Arapça sözlüğü 'es Sıhah'in tercümesidir. Mütercimi Vânî Mehmed Efendi'nin adıyla şöhret bulan lugat, Müteferrika matbaasının bastığı ilk eser, bu yönü ile de Osmanlıların ilk baskı eseridir. Sözlükte son kök harfine göre kelimelerin dizilişi sözlük camiasında büyük bir yeniliğe yol açar. Zamanla 'es Sıhah' Arapların en büyük sözlüklerinden biri konumuna gelir. İsmâil Cevherî kimdir? Arapça'nın en meşhur sözlüklerinden biri olan 'es Sıhah'ın müellifi olan Cevherî sözlüğü için Arap diyarlarını gezerek büyük ve geniş bir araştırma yapar. Bu araştırmanın nihayetinde ortaya 'es Sıhah' isimli, çağlar aşan bir sözlük koyar. Vânî Mehmed Efendi kimdir? 17. yüzyılda yaşayan vaiz ve müfessir Mehmed Efendi, Arapça öğretimini kolaylaştırmak amacıyla Cevherî'nin meşhur sözlüğü 'es Sıhah'i çevirir. 10 soruda Osmanlı'da matbaa ve İbrahim Müteferrika Vankulu Lugati'nin ikinci cildi ◼ Eser'in ilk nüshası Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi'nde bulunur. Tozlu raf meraklılarına antika kitap seçkisi 📌 Osmanlılar denizcilik yönünden kuvvetli bir devlet kurdular. Çaka Beyliği ile başlayan Türklerin denizcilik faaliyetleri Osmanlılar ile zirveye ulaşır. Bilhassa Barbaros Hayreddin Paşa'nın gösterdiği olağanüstü çabalar ile zamanla Akdeniz bir Türk gölü haline gelir. Osmanlı entelektüel geleneğinin simge isimlerinden olan Kâtib Çelebi'nin kaleme aldığı 'Tuhfetü'l-kibâr fi esfâri'l-bihâr' isimli eser, Osmanlı denizciliğinin coğrafya kısmının temelini teşkil eder. Kâtib Çelebi kimdir? 1609 - 1657 yılları rasında yaşayan Kâtib Çelebi, kitaplara düşkün, alim bir şahsiyettir. Kaleme aldığı eserleri ile Osmanlı zirve döneminin ilme yansıyan ismi olarak kabul edilen Kâtib Çelebi, ülkemizde olduğu kadar Batı ülkelerinde de takdir edilen sembol bir isimdir. Çağları aşan deha: Katip Çelebi'nin ilmi başarıları 'Tuhfetü'l-kibâr fi esfâri'l-bihâr'ın içerisinden bir çizim ◼ Eserde, denizcilik tarihimiz ana hatlarıyla ele alınarak ortaya müstakil bir Türk denizcilik bibliyografyası çıkarılır. Bilhassa o güne dek yapılan deniz seferleri 'Tuhfetü'l-kibâr fi esfâri'l-bihâr' ile kayıt altına alınır. Katip Çelebi'nin bilinen tüm eserleri 'Tuhfetü'l-kibâr fi esfâri'l-bihâr' ın cildi ◼ Kitabın ikinci cildinde ise Osmanlıların var olan deniz mühendislikleri ve teknolojileri, deniz adamları incelenir. Bu inceleme aynı zamanda bir tabakat şeklinde kayıt almayı da peşinde getirir. Realist Osmanlı aydını: Katip Çelebi 📌 Bir Cizvit kesişi olan Krusinski tarafından Latince olarak kaleme alınan eser, Afganların İran'ı istilasını ele alır. Genel bir İran tarihini de ihtiva eden kitap, Şah Erdebil'den Şah Hüseyin'e kadar olan dönemi anlatır. İran hakkında verdiği malumat ve Afgan istilasını anlatması bakımından farklı bir noktada olan eser Nevşehirli İbrahim Paşa'nın emri ile İbrahim Müteferrika tarafından Türkçe'ye tercüme edilir. Cizvit Tarikatı nedir? Yaygın adıyla 'Cizvit' ya da 'İsa' Tarikatı Roma merkezli bir Katolik cemiyetidir. Bu cemiyetin üyeleri dünyaya yayılarak Katolikliği yaymayı hedefler. Judasz Tadeusz Krusiński kimdir? Polonyalı bir Cizvit kesişidir. İsfahan Katolik piskoposunun sekreterliğini yapmıştır. Hafız-ı Şirazi'den Alıntılar 📌 Eserin yazarı ve mnütercimi belli değildir. Bazı kaynaklarda eser Mehmet Suûdî Efendi'ye dayandırılır. Üç bölümden oluşan eserin ilk bölümünde Osmanlı'ya bağlı topraklar anlatılır. İkinci bölüm okyanuslara aittir. Başka eserlerde olmayan malumat, eserin bu bölümünü kapsar. Amerika ile alakalı malumat ise son bölümde bulunur. 'Tarih-i Hind-i Garbî' bu meyanda 'Amerika' anlamına gelir. Tarih-i Hind-i Garbî ne demek? Doğu Hint Tarihi demek olan ifade de kastedilen aslında Amerika kıtasıdır. Mehmet Suûdî Efendi kimdir? 16. asırda yaşayan şair, devlet adamı ve büyük coğrafyacı. 'Tarih-i Hind-i Garbî' adlı eseri ile Avrupalıların dünya üzerindeki yayılışına dikkat çeken Mehmet Suûdî, eserinin bir bölümünde bu hususlarla alakalı tavsiyeler verir. ABD'nin kuruluşu bir baskınla başladı Tarih-i Hind-i Garbî'den kuşlara dair bir iç resim ◼ Eserde bulunan resimler, Osmanlı İmparatorluğu'nda basılan ilk renkli resimlerdir. Biruni gözüyle Hint inancı ve kültürü 📌 Eser ana hatları ile büyük komutan Timurlenk'in savaşları ve hayatına odaklanır. Kitabın müellifi İbrahim b. Arabşâh, mütercimi ise Nazmîzâde Hüseyin Murtazâ bin Ali'dir. Timur'un ele geçirdiği şehirler ve burada gerçekleştirdiği zulümleri acı bir dille anlatan eser, Timur'un hayatından ibretler sunarak devletin gerekliliğini över. İbrahim b. Arabşâh kimdir? 1389 - 1450 yılları arasında yaşayan şair ve tarihçidir. Timur'un tüm sanatkarları Semerkant'ta toplama politikası gereği hayatının bir bölümünü Semerkant'ta geçirir. Dönemin en meşhur alimlerinden dersler alarak büyüyen Arabşâh, ilim sahasında yetkin bir kişilik olarak tebarüz eder. Nazmîzâde Hüseyin Murtazâ bin Ali kimdir? Hayatı hakkında detaylı malumat bulunmayan Murtaza Efendi, 17. ve 18. yüzyılda yaşamış önemli bir Osmanlı tarihçisidir. Timur kimdir? İbrahim b. Arabşâh'ın meşhur eseri 'Tarih-i Timur'un dış kapağı ◼ Osmanlı Devleti'ni fetret devrine sokan Timur ile alakalı bir eserin basılması, Müteferrika Matbaası'nın geçmişten alınması gereken dersleri milletimize hatırlatmak istemesi ile alakalıdır. Timur Bayezid'i nasıl esir aldı? 📌 Mısır eski çağlardan bu yana önemli bir devlet ve toprak parçasıdır. Süheylî tarafından kaleme alınan 'Tarih-i Mısır' İbn Zünbül'ün eseri 'Gazevâtü's-Sultân Selîm Hân ma´a Kansu el-Gavrî sultânü Mısr ve a´mâlihâ'dan yararlanılarak yazılır. Eserde Osmanlıların Mısır'ı fethetmelerinin öncesi, fetih ve sonraki dönem detaylı şekilde ele alınır. İbn Zünbül kimdir? Mısır sarayında Sultan Kansu Gavri'nin müneccimliğini yapan İbn Zünbül, aynı zamanda Mısır için önemli bir tarihçidir. Süheylî kimdir? Mısır Beylerbeyliği Divan katiplerinden olan Süheylî, dönemi içerisinde öne çıkan bir şair ve tarihçidir. Osmanlı arşivinden fotoğraflarla Mısır 📌 'Halifelerin Gül Bahçesi' anlamına gelen 'Gülşen-i Hulefâ' Nazmîzâde Hüseyin Murtazâ bin Ali'nin en bilinen eseridir. Kitap genel olarak Bağdat şehrine odaklanır. İslam tarihi içinde önemli bir yere sahip olan Bağdat, yüzyıllar boyunca İslam Halifelerinin ikamet ettiği şehirdir. Zamanla bir ilim şehrine dönüşen Bağdat'ta pek çok alim, abid, şair yaşar ve bu isimler İslam düşünce tarihini şekillendirir. Nazmîzâde Hüseyin Murtazâ bin Ali bu ve benzer sebeplerden dolayı bir Bağdat şehrengizi olarak görülebilecek eseri, 'Gülşen-i Hulefâ'yı yazar. Nazmîzâde Hüseyin Murtazâ bin Ali kimdir? Hayatı hakkında detaylı malumat bulunmayan Murtaza Efendi, 17. ve 18. yüzyılda yaşamış önemli bir Osmanlı tarihçisidir. Tarihin en acımasız olayı: Moğolların Bağdat'taki katliamı Gülşen-i Hulefâ'nın iç sayfası ◼ Eser sadece Bağdat'ı merkeze alması sebebiyle benzerlerinden ayrılır. Bu çalışma sonrası şehirlere dair yazılan müstakil eserlerin sayısında azımsanmayacak bir artış görülür. Osmanlı'nın Bağdat Fatihi 📌 Eser esasında bir kelime kitabıdır. Osmanlıların kullandığı sarf ilmine karşılık gelen Fransızca gramer bilgilerini ihtiva eder. Bir Cizvit papazı olan ve bir müddet İstanbul'da bulunan Holdermann'ın çalışmalarını içeren eser, dört başı mamur ilk Fransızca - Türkçe sözlük ve Fransızca - Türkçe gramer kitabı olarak kabul edilir. Eser, Osmanlı topraklarına gelerek burada Türkçe öğrenmek isteyen ecnebilerin ihtiyaçları göz önüne alınarak hazırlanır. Cizvit Tarikatı nedir? Yaygın adıyla 'Cizvit' ya da 'İsa' Tarikatı Roma merkezli bir Katolik cemiyetidir. Bu cemiyetin üyeleri dünyaya yayılarak Katolikliği yaymayı hedefler. Jean Baptiste Daniel Holdermann kimdir? Hakkında pek malumat bulunmayan Fransız gramerci ve Cizvit papazı. Fransızcadan dilimize geçen kelimeler 📌 İbrahim Müteferrika'nın eseri olan 'Usûlu'l hikem fi nizâmi'l ümem' aslında Avrupa'nın ilerleyişinin ve Müslümanların yerinde saymalarının arkasındaki hikmeti arayan bir metindir. 'Usûlu'l hikem fi nizâmi'l ümem'de ekseriyetle askeri ve sosyal meseleler öne çıkar. Bir nasihatname olarak da görülebilecek eser, Avrupalıların yaptıkları yeni aletler ve bunların karşısında bizim almamız gereken konumu ifade eder. İbrahim Müteferrika kimdir? 1670 - 1747 yılları arasında yaşayan devlet adamı ve yayımcıdır. Osmanlı topraklarına matbaa getirerek var olan eserlerin basımını hızlandıran Müteferrika bu yönü ile Osmanlı ilmi hazinesini korumaya çalışan bir ilim insanıdır. İbrahim Müteferrika ve ilk matbaamızın sırları 📌 İbrahim Müteferrika'nın eseri olan 'Füyûzât-ı mıknatısıyye' pusulalar ve mıknatıslar hakkında temel bilgiler verir. Kitap çeviri ve derlemeler ile bir araya getirilir. Ayrıca eserde coğrafi olarak enlem ve boylamlara dair malumat verildikten sonra hesaplamaları da gösterilir. İbrahim Müteferrika kimdir? 1670 - 1747 yılları arasında yaşayan devlet adamı ve yayımcıdır. Osmanlı topraklarına matbaa getirerek var olan eserlerin basımını hızlandıran Müteferrika bu yönü ile Osmanlı ilmi hazinesini korumaya çalışan bir ilim insanıdır. İbrahim Müteferrika ve ilk matbaamızın sırları 'Füyûzât-ı mıknatısıyye'nin ilk sayfası ◼ İbrahim Müteferrika 'Füyûzât-ı mıknatısıyye'de pusula ve mıknatısın tarihini de anlatır. Osmanlı'daki kıble pusulaları: Kıblenüma 📌 Batılılar ve bilhassa Yunanların coğrafya alanında Müslümanlardan daha ileride olduğunu kabul edemeyen Kâtib Çelebi büyük bir emek ve özveri ile hazırladığı 'Cihânnümâ' adlı eseri ile bu alandaki eksiği gidermeyi amaçlar. Eserine altı sonra bir de ilave yapan Çelebi, bu şekilde eksiklikleri ortadan kaldırır. Eser içerisinde bulunan 39 harita ile İslam coğrafyacılığının en mühim metinlerinden biridir. İbrahim Müteferrika kimdir? 1670 - 1747 yılları arasında yaşayan devlet adamı ve yayımcıdır. Osmanlı topraklarına matbaa getirerek var olan eserlerin basımını hızlandıran Müteferrika bu yönü ile Osmanlı ilmi hazinesini korumaya çalışan bir ilim insanıdır. Osmanlı'nın basılan ilk eserlerinden 'Kitab-ı Cihannüma' hakkında bilgiler Cihânnümâ içinden bir çizim ◼ 'Cihânnümâ' Osmanlı'nın ilk sistematik coğrafya kitabıdır. İlk basması Topkapı Sarayı'nda bulunan 'Cihânnümâ' içerisinde sosyal bilimlere dair geniş malumat barındırır. 698 sayfa olarak basılan eserin yaklaşık 325 sayfası Müteferrika'nın ilavelerinden müteşekildir. Arz, okyanus ve kıtalardan bahseden eser, alanında yazılacak kendisinden sonraki eserler için geniş ve mühim bir zemin teşkil eder. Osmanlı'nın ilk eserlerinden 'Kitab-ı Cihannuma' restore edildi 📌 Şeyhülislam Abdürrahim Efendi'ye sunulan eser, Hz. Adem'den (AS) eserin yazılış tarihine kadar olan belli başlı tarihi olayları anlatır. Tarihçilerin emin olamadıkları mesele ve tarihleri büyük bir özverili çalışma ile tespit eden Kâtib Çelebi, eserinden temel tarihi olayları belli bir sıraya göre ele alır. Kâtib Çelebi kimdir? 1609 - 1657 yılları arasında yaşayan Kâtib Çelebi, kitaplara düşkün, alim bir şahsiyettir. Kaleme aldığı eserleri ile Osmanlı zirve döneminin ilme yansıyan ismi olarak kabul edilen Kâtib Çelebi, ülkemizde olduğu kadar Batı ülkelerinde de takdir edilen sembol bir isimdir. Osmanlı'nın ünlü denizcileri Takvimü't Tevârih'ten çizimler ◼ 'Takvimü't Tevârih' Osmanlı coğrafyasında kronolojik olarak yazılan ilk eserdir. Korsanlığın tarihi: Korsanlıktan yetişen Osmanlı denizcileri Takvimü't Tevârih'ten çizimler ◼ Eserin basımı sırasında sayfaların yan tarafına şerhleri de ilave eden Müteferrika bu şekilde ortaya hacimli bir eser çıkmasını sağlar. Osmanlı'da denizcilere verilen unvanlar 📌 Naîmâ Mustafa Efendi tarafından yazılan eser, Osmanlı tarihini müstakil olarak ele alan ilk kitaptır. Zamanının ötesinde bir dil ve anlatım biçimi ile Osmanlı tarihini ele alan Naîmâ Mustafa'nın biricik eseri 'Naîmâ Tarihi' bu yönleri hasebiyle yüzyıllar boyunca en çok rağbet edilen tarih kitabı olur. Ayrıca Naîmâ eserde siyaset, fikir ve millet kavramlarını yorumlayarak meseleleri toplumsal olarak da ele alır. Nâimâ kimdir? 1655 - 1716 yılları arasında yaşayan Naîmâ'nın asıl adı Mustafa'dır. Divan katipliği esnasında aldığı mahlas olan Naîmâ adı ile şöhret bulan yazar, aynı zamanda Osmanlı Devleti'nin ilk resmi vakanüvisidir. Osmanlı'nın ilk vakanüvisi Naima Efendi kimdir? 📌 'Tarih-i Râşid' Râşid Mehmed Efendi'nin vakanüvis olarak 1715 - 1722 tarihleri arasındaki vakaları kaydettiği eseridir. Naîmâ'ya nazaran daha ağır bir dil kullanan Râşid Mehmed Efendi kitapta meseleleri tarafsız bir şekilde ele alır. Râşid Efendi, tarihine kendi tuttuğu kıymetli notları ve resmi evrakı da ekleyerek hacimli bir eserin ortaya çıkmasına vesile olur. Râşid Mehmed Efendi kimdir? 1670 - 1735 yılları arasında yaşayan şair ve vakanüvis. Lale Devri'ni en iyi bilen isimlerden olan Râşid Efendi, tarih kitabı ile bir dönemin kaydını tutar. Osmanlı tarihçiliği hakkında bilinmesi gereken 22 detay 📌 Çelebizâde Âsım Efendi tarafından kaleme alınan 'Tarih-i Çelebizâde Âsım', 1722 - 1729 yılları arasındaki tarihi olayları kronolojik olarak ele alır. Eser meşhur 'Lale Devri' hakkındaki en önemli kaynaklardandır. Kitapta meclisler, eğlenceler başta olmak üzere sosyal bir tarih şöleni sunulur. Çelebizâde Âsım Efendi kimdir? 1760 yılında vefat eden Çelebizâde Âsım Efendi, Lale Devri'nin önemli şahitlerinden olmasının yanında bir şeyhülislam, şair ve vakanüvistir. Lale Devri'nin Avrupalı Ressamı: Jean Baptiste Van Mour Tarih-i Çelebizâde Âsım'ın cildi ◼ Hem siyasi hem sosyal tarihi zikretmesi ile çağdaşlarından ayrılan eser, Lale Devri hakkında yapılan araştırmalar hakkında ilmi bir kaynaktır. Damat İbrahim Paşa neden öldürüldü? 📌 Ahvâl-i Gazavât-ı Bosna, Osmanlı'nın meşhur Bosna Valisi ve müdafiî Hekimoğlu Ali Paşa'nın dönemini ve seferlerini anlatır. Kitap ayrıca Avusturya seferi boyunca alınan notlardan oluştuğu için araştırmacıların gözünde birinci elden kaynak hükmündedir. Kadı Ömer Bosnavî kimdir? Novili olduğu bilinen Kadı Ömer, Bosna'da görev alan bir Osmanlı kadısıdır. Saraybosna'dan Osmanlı tarihine ışık tutan kareler 📌 'Ferhengi Şu'uri' olarak bilinen eserin asıl adı 'Lisanü'l Acem' dir. Acem dili anlamına gelen kitap, Hasan Şu'uri tarafından telif edilen eser aslında bir Türkçe - Farsça sözlüktür. İçerik bakımında en kuvvetli Farsça - Türkçe sözlüklerden biridir. Baskı yönünden yayınlanan ilk Farsça - Türkçe sözlük olan kitap, alanındaki eserlerin öncüsü olarak kabul edilir. Hasan Şu'uri kimdir? 1693'de vefat eden divan şairi. Aslen Halepli olan Şu'uri, divan katipliğinde bulunarak devrin ilmi ve edebi çevrelerinde bulunur. Osmanlıca dersleri- Farsça tamlamalar Ferhengi Şu'uri'de bulunan bir Osmanlı haritası ◼ Bir dili anlamanın ve o dile dair en önemli öge olan kelimeleri öğrenmenin en önemli yönü sözlüklerdir. Osmanlıca dersleri- Arapça ve Farsça kelimelerin tanınması Bu yazıda kullanılan çizimler 'Cunhurbaşkanlığı Millet Kütüphanesi' tarafından yayınlanan 'Müteferrika Sergisi 21' isimli eserden alınmıştır.