Osmanlı'nın en hayırsever valide sultanı; Bezmialem Valide Sultan

Bezmiâlem Valide Sultan, Sultan II. Mahmud'un hanımı, Sultan Abdülmecid'in annesiydi. 1 Temmuz 1839'da oğlu Abdülmecid'in tahta çıkmasıyla 'mehd-i ulya-yı saltanat' unvanını alarak Valide Sultan oldu. Bezmiâlem, valide sultanların en hayırseveri, son derece saygı gören kişisi olarak tarihi kitaplarda yer alır. Oğlu Sultan Abdülmecid'in ve dört torununun saltanatları boyunca halktan saygı gören, hayırsever bir valide sultan olarak anıldı. Sahip olduğu varlıkları, fakirleri doyurmak, ihtiyaçlarını gidermek, rahmet ve şükranla anılmasına vesile olacak pek çok hayır eseri yaptırma yolunda harcadı. Tarikat erbaplarını gözeten, tekke ve dergâhlara büyük ölçüde bağışlarda bulunan Bezmiâlem Valide Sultan, dikkat çekici bir özelliği vardı. Mahalle aralarında dolaşarak yardıma muhtaçlara elini uzatır, yetim ve kimsesiz kızları evlendirir, borcunu ödemeye gücü yetmeyen ve hapse düşmüş kişilere çeşitli mali ve nakdi yardımlarda bulunurdu. İnce ruhlu, şefkat ve merhamet sahibi Bezmiâlem Valide Sultan yakalanmış olduğu amansız bir hastalık sonucunda 46 yaşında vefat etti. Aynı gün Sultan II. Mahmud Türbesi'ne defnedildi. Sultan Abdülmecid, annesinin cenazesine devir, dua ve sadaka için o dönemde servet sayılabilecek 79,000 kuruş harcamıştı. Valide Sultan'ın tescil edilen on dört vakfiyesi bulunsa da bunların dışında harap olmuş ya da tamamen ortadan kalkmış birçok hayratı da vardır. İstanbul'da Şehremini semtindeki Yenibahçe mevkiinde bugün de faaliyetini sürdüren bu hastane, zamanına göre modern bir şekilde inşa edilmişti. 'Hastane' ifadesi ilk defa burada kullanılmaya başlandı. Hastanede, Müslüman ve erkek olmak kaydıyla sadece muhtaç ve kimsesiz 'garipler' parasız tedavi görüyordu. Vâlide Sultan, hastanenin varlığının korunması ve hizmetin en iyi şekilde yürütülmesi için buraya zengin gelirli birçok vakıf bağışlamıştı. Hastanenin arkasında fidan dikilen bahçesi ve ön kısmında büyük bir hamamı ve 9 dükkânı vardı. Hastanede çalışanlar müdür, ketebe, etıbba, cerrahin, eczacıyan, sülükçü, kavanzen, müvezzi, elbise nezaretiyle vekilharç, elbise yamağı, serhademe, 24 hasta hademesi, 6 meydancı, 5 aşçı, 1 berber, 2 kapıcıdan ibaretti. Hastane bugün faaliyetlerini sürdürmektedir. İnşasına Vâlide Sultan'ın sağlığında başlanan, ancak vefatından sonra yarıda kalan bu eser, Sultan II. Abdülhamid tarafından tamamlandı. Osmanlı Devleti'nde planı mektep olarak çizilip inşa edilen ilk büyük binadır. Rüştiyeden daha üst seviyede üç yıllık tahsil veren ve değişik programla 20 Nisan 1850'de hizmete açılan bu mektep, hem devlet dairelerine memur kadrosu hazırlayan, hem de Dârülfünun'a talebe yetiştiren bir müesseseydi. Okulda okutulacak dersler şunlardı: Arabi, Farisi, coğrafya, hesap, imla, inşa, tarih, usul-i terceme ve hendese. Vâlide Sultan ayrıca bu mektep içinde bir litografi matbaası kurdurdu ve kütüphanesine de 546 cilt değerli yazma kitap bağışladı. İstanbul'da Sultan II. Mahmud Türbesi yanında (Cağaloğlu) bulunan ve günümüzde hâlâ ayakta olan bu mektepte 1933'ten bu yana İstanbul Kız Lisesi adı altında öğrenime devam ediyor. Dârülmaârif Mektebi'nin yanında ve onunla birlikte 20 Nisan 1850'de açılmıştır. Dârülmaârif idadisi olarak kurulan bu mektebin asıl adı Yeşil Mektep'tir. Bezmiâlem Valide Sultan, Galata yaptırmış olduğu çeşmeye 2 masura su tahsis edilmesini istemiş, Beşiktaş'ta Yahya Kemal Efendi Hangahı'nda şeyh olan kimsenin okuyacağı hatimde kendi isminin de zikredilmesi karşılığında 100 kuruş verileceğini, Yahya Efendi Camii görevlilerinin ücreti olmadığından imam, hatip, devirhan, müezzin ve kayyıma ücret verilmesini, bu görevlilerin hatim indirilmesini şart koşmuştu. Valide Sultan, Kabe-i Muazzama ve Ravza-i Mutahhara ile İstanbul'daki Ebu Eyyub el-Ensari Vakfı'na da çeşitli hizmetler (cüzhanlık, ferraşlık, bevvablık gibi) götürmüş ve değerli bağışlarda bulunmuştu. Sık sık kullanmış olduğu mühründe kazınmış olan aşağıdaki ibare onun manevi şahsiyetini de ortaya koyan güzel bir örnektir: Muhabbetten Muhammed oldu hâsıl Muhammed'siz muhabbetten ne hâsıl Zuhûrundan Bezmiâlem oldu vâsıl Bezmiâlem Valide Sultan, yaptırdığı Hayratiye Köprüsü'nün ihtiyacı karşılayamaması üzerine ikinci bir köprü yaptırdı. Karaköy ile Gümrük-emîni (daha sonra Gümrük-önü, bugün Eminönü) arasında 'mürûr u ubûr'un en yoğun olduğu ve takriben bugünkü köprünün bulunduğu mahalde, ahşap dubalar üzerinde 'sâbih' bir köprü yaptırdı. Caminin yapımına Bezmiâlem Vâlide Sultan'ın emriyle başlansa da onun vefatı üzerine oğlu Sultan Abdülmecid tarafından tamamlandı. Asıl adı Bezmiâlem Valide Sultan olan cami, Dolmabahçe Sarayı'nın bütünü içinde düşünülerek sarayın adıyla anılır. 7 Eylül 1948'de Deniz Müzesi yapılan ibadethane, 1961'de askeri yönetim tarafından denetimine verildiği Yassıada İrtibat Kurulu'nun talimatıyla yeniden ibadete açılmıştır. Yapı, 1966 ve 2007 yıllarında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restore edilmiştir.

Osmanlı'nın en hayırsever valide sultanı; Bezmialem Valide Sultan

BEZMİÂLEM VALİDE SULTAN KİMDİR?