Osmanlı’nın dünyaya örnek olan temizlik kültürü

◾ İslam'ın getirdiği prensipler arasına temizliğin özel bir yeri vardı. İslam, manevi kirlerden arınmayı emrettiği gibi maddi kirlerden de arınarak bireyin ve toplumun her yönüyle temiz olmasını ister. Öyle ki Peygamber Efendimiz (sav) 'Temizlik imandandır' buyurur. ◾ Medeniyetimizde İslam'ın özünü teşkil eden bireysel ve çevre temizliği, tarih boyunca uyguladı. Özellikle Osmanlı İmparatorluğu döneminde şehir kültürü ve hijyen tarihi, salgın hastalıklarla mücadele eden Avrupa ülkeleri için dünyaya örnek olacak şekilde gelişti. ◾ 1500'lü yıllarda Batılı ülkelerde temizlik anlayışı tamamen ilkeldi. Örneğin İngilizler senede bir defa sadece mayıs ayında banyo yapıyorlardı. Bu yüzden evlilik törenleri de haziran ayında düzenleniyordu. ◾ Ama yine de kokmaya başladıkları için gelinler vücutlarından çıkan kokuyu bastırmak amacıyla ellerinde bir buket taşıyorlardı. Gelin çiçeği âdeti de buradan gelir. Avrupa'nın karanlık hijyen tarihi ile ilgili videoyu izlemek için tıklayın. ◾ O dönemde Avrupa'da banyolar, içi sıcak su içe doldurulmuş büyük bir fıçıdan oluşuyordu. Evin erkeği, ilk olarak temiz suyla yıkanma imtiyazına sahipti. ◾ Ondan sonra sırasıyla oğulları ve diğer erkekler, kadınlar, çocuklar en son olarak da bebekler aynı suda yıkanırdı. En son aşamada su o kadar kirli hale geliyordu ki içinde bir şey gözükmüyordu. İngilizcedeki 'banyo suyuyla birlikte bebeği de atmayın' (Don't throw the baby out with the bathwater) deyimi buradan gelir. ◾ Avrupa'daki bu banyo adeti, ABD'de görülüyordu. Pensilvanya ve Virginia eyaletlerinde banyo yapmayı yasaklayan, belirli kısıtlamalar getiren kanunlar çıkmıştı. ◾ Philadelphia da kanunla bir ay içerisinde birden fazla yıkanan kişi cezaevine gönderiliyordu. ◾ Osmanlı'da 1667'de tuvalet vakfı kurulurken Avrupa'da tuvalet bilinen bir alışkanlık değildi. Avrupalılar atıklarını sokağa fırlatıyorlardı. Hatta topuklu ayakkabı ve şemsiyelerin bundan dolayı kullanıldığı söylenir. ◾ Şemsiye ve topuklu potinler, özellikle saray bahçesinde gezen kadınlar tarafından kullanırdı. ◾ Avrupalıları 15. yüzyılda ellerini su ile yıkamamak için tuvalet suyu dedikleri bir parfüm kullanıyorlardı. ◾ Böyle bir temizlik anlayışına sahip olan Avrupa ülkeleri sokakların cirit attığı salgın hastalıkların eksik olmadığı bir coğrafyaydı. ◾ Kuruluşundan itibaren temizliğe özen gösteren Osmanlı ise 16. ve 17. yüzyıllarda İstanbul'a gelen yabancı elçileri şehrin dışında olan Tarabya bölgesinde tutuyordu. ◾ 19. yüzyılda ise yabancı elçiler tuvalet kullanacakları sözü vermeleri üzerine şehrin içinde ikamet etmeye hak kazandılar. ◾ Ortaçağ'da Avrupa'daki rahibelerin yüz ve ellerinden başka yerlerini yıkamaları kesin olarak yasaklanmıştı. Kastilya kraliçesi Isabella, 50 yılda sadece 2 kez yaptığı söylenir. ◾ Kanun, devrinde birkaç yıl İstanbul'da kalan İspanyol seyyah, 'Türkler, biz Avrupalıların pis olduğunu iddia ederler. İspanya'da ömrü boyunca iki defa yıkanmış erkek ve kadın yoktur, yıkanmak zararlıdır. Çok kişiye zararı dokunduğu görülmüştür. Hele biz alışık olmadığımız için bize iyi gelmez. Üstelik Türkler hamamlarda lüzumsuz yere çok su harcarlar.' diyerek kendi temizlik anlayışını haklı çıkarmaya çalıştı. ◾ Fatih Sultan Mehmed nizamnamesinde; 'İstanbul'un her sokağına ikişer kişi tâyin eyledim. Bunlar ki, ellerinde bir kap içerisinde kireç tozu ve kömür külü olduğu hâlde günün belirli saatlerinde bu sokakları gezeler. Sokaklara tükürenlerin tükürükleri üzerine bu tozu dökeler ki yevmiye yirmişer akçe alsınlar.'' diyerek sokak temizliğine ne kadar önem verdiğini göstermekteydi. ◾ Kanuni Sultan Süleyman'ın 1539'da çevre temizliğiyle ilgili kanunnamesi, bu konuda dünyanın ilk nizamnamelerinden biri. Osmanlı'da sadece gelir açısından değil, hayat standardının yükselmesi, bilhassa yaşanılabilir bir çevrenin oluşmasına da dikkat edildi. Kanuni Sultan Süleyman'ın 1539'da çevre temizliğiyle ilgili kanunnamesi, bu konuda dünyanın ilk nizamnamelerinden biri. Osmanlı'da sadece gelir açısından değil, hayat standardının yükselmesi, bilhassa yaşanılabilir bir çevrenin oluşmasına da dikkat edildi. Çevrenin temiz tutulması, sokakların temizlenmesi, insanların birbiriyle ilişkilerinde binaların yapımı bile dikkate alındı. ◾ Kanuni Sultan Süleyman'ın çevre temizliğiyle alakalı 1539'daki kanunnamesi, evlerin ve dükkânların temiz tutulması, evlerde çamaşır sularının yollara dökülmemesi, hayvan leşlerinin insanların yaşadığı yerlerden uzak tutulması, at arabalarının özel park yerlerine park edilmesi gibi ince noktaları da ifade eden bir nizamnamedir. ◾ Osmanlı'da şehrin temizliğini Subaşı'nın emrinde çalışan 'çöpçü subaşı' yapardı. Bu kimseler sokaklardan geçerken ''çöp çıkaran çöp çıkaran'' diye bağırırlar, sırtlarındaki küfe ile sokakları dolaşır birikmiş çöpleri küfelerine doldurarak denize atarlardı. O devirde sanayi olmadığı için çöpler suda erir gider, deniz günümüzdeki kadar kirlenmezdi. ◾ Hz. Peygamber, 'Temizlik imandandır' buyurmuştu. Bundan dolayı İslam'ın getirdiği prensiplere bağlı olan Osmanlı'da hamamlardaki temizlik fasılları dillere destandı. Dr. A. Brayer de şöyle itirafta bulunur: 'Osmanlı, yıkanıp temizlenmeyi hiçbir zaman ihmal etmez. Takatten düşse bile çocukları, uşakları veya hanım vasıtasıyla yıkanıp temizlenir, öldüğü zaman bile şeriat ahkâmına göre yıkanıp temizlenmeden tabuta konmaz. Oysa Avrupalılar hastalandıklarında veya takatten düştüklerinde temizlik kaygısını umumiyetle unutuverirler. Ölünce de evlerinde bulunabilen en kötü beze sarılıp dikildikten sonra tabuta konurlar. Ailesi cesedin en sathi bir şekilde temizlenmesini aklından bile geçirmez.' ◾ Osmanlı İmparatorluğu'nda kurulan ilk sanayi, sabun sanayisiydi. Trablus, çiçek, misk, hünkari sabun, alaca, kara, kokulu, kandiye, Girit, Arap, leke sabunları Osmanlı Devleti'nde üretilen sabun çeşitlerinden bazılarıydı. ◾ Osmanlı'da sabun ile ilgili ilk düzenlemeyi Fatih Sultan Mehmet, II. Bayezid, Yavuz Sultan Selim ve Kanuni Sultan Süleyman'ın kanunnamelerinde görülür. ◾ Sabunu çok meşhur olan ve sabun ihraç eden Halep'te 12 tane sabunhane mevcuttu. Halep ve civarında imal edilen sabunlar, yerel halkın ihtiyacını karşılamanın dışında Avrupalı ticaret şirketleri ve büyük tüccarlar tarafından Suriye dışına ihraç ediliyordu. ◾ Edirne ve Kudüs tarafında imal edilen misk sabunu ise Osmanlı sarayına, sultanlara ve devlet ricaline sunulan değerli hediyeler arasındaydı. ◾ 1655-56 yılları arasında İstanbul'da kalan Fransız gezgin Jean de Thévenot Osmanlı insanı ile Avrupalıyı kıyasladığı sefernamesinde şunları yazdı: 'Türkler sıhhatli yaşarlar ve az hasta olurlar. Bizim memleketlerdeki böbrek hastalıkları ve daha bir sürü tehlikeli hastalıkların hiçbiri onlarda yoktur. İsimlerini dahi bilmezler. Öyle zannediyorum ki, Türklerin bu mükemmel sıhhatlerinin başlıca sebeplerinden biri sık sık yıkanmaları ve yiyip içmelerindeki itidalleridir. Osmanlı'da sofradan kalkılır kalkılmaz mutlaka eller ile ağızlar yıkanır, önünüze sıcak suyla sabun getirilir. Büyüklerin konaklarında ya gül suyu ya da güzel kokulu başka bir su ikram edilir. Bunları da mendilinizin ucunu ıslatırsınız. Osmanlı yıkanıp temizlenmeyi hiçbir zaman ihmal etmez, takatten düşse bile çocukları, uşakları veya hanımı vasıtasıyla yıkanıp temizlenir.' ◾ Osmanlı'daki temizlik anlayışını İskoçyalı asilzade, İngiliz milletvekili H. Munro Butler Johnstone Türkler adlı kitabında şöyle anlatır: 'Osmanlı, sadece yeryüzünün en kibar milleti değil aynı zamanda en temizidir. Gerçek şu ki, temizliğin dışında nezaket hiçbir şey ifade etmez. Temizlik onlar için sadece sıhhat amacıyla uyulan bir şey değildir. Sonu samimi olarak dini görevlerinden biri sayarlar. Durulamak, temizliğin temelidir. Daha ötesi, Türklere göre evler de insanlar gibi tertemiz ve kirlenmemiş olarak tutulmalıdır. Her Türk evinin eşiğinin üstünde ısmarlama pirinç harflerle 'Pis hiçbir şey bu eşiklere değimesin.' yazılmaktadır. Bundan dolayıdır ki hiçbir moda veya özenti, Türkleri ayakkabılarını kapı dışında çıkarmaktan alıkoyamamıştır. Onun evi temizliğin mabedidir. ◾ Osmanlı'daki hamamlar temizlik adına önemli mekanlardı. Hamamlar Avrupa'da temiz olmak ve banyo kültürü oluşmasında öncülük etti. ◾ Türkler için hamamlar sadece temizlenme yeri değil arınma, şifa bulma ve sefa yeriydi. Kadınlar her hafta toplaşıp hamam gider, yanlarında yiyebilecekleri ikramlar getirirdi. Anadolu'daki hamamlarda ise doğal ve ısıtma yoluyla hizmet veren iki türdü. Doğal suların ısıttığı hamamlar kaplıca, içilen suların bulunduğu hamamlara içmece denirdi. ◾ Hamamın sağlık açısından da birçok faydası bulunuyordu: ◾ Stresi azaltıyor, soğuk, astım veya alerjik durumlardan oluşan sinüs tıkanıklarını azaltıyor, cildin genç kalmasını sağlıyor, kas gerginlikleri ve ağrılarını gideriyordu. Hamam buharı kan akışını iyileştiriyor, hücresel seviyede oksijenlenmeyi artırıyordu. Terleme ile zararlı maddeler vücuttan atılıyor, yağlardan kurtulmamıza yardımcı oluyor. Sıcak su nabzı artırıp metabolizmayı hızlandırıyor.

Osmanlı’nın dünyaya örnek olan temizlik kültürü

OSMANLI'NIN DÜNYAYA ÖRNEK OLAN TEMİZLİĞİ